Bitki Çayları Nasıl Demlenir?

Bitki çayları nasıl demlenir? Bitkilerde bulunan karbonhidratlar, bitkisel proteinler, vitaminler ve mineraller insan sağlığı için gerekli olan temel besin öğeleridir. Bazı bitkiler, gıdaların lezzetini ve besin değerini artırmak için yemeklerde ve salatalarda çiğ veya pişmiş olarak kullanılır. Doğada sağlığa yararlı birçok bitki olsa da toksik etkisi olan zararlı bitkiler de bulunur. Birçok yararı olan fakat dokusu ve tadı gereği gıdalarda kullanılamayan bitkiler ise çay yapımında kullanılır. Bitkilerin çay yapımında kullanılması geçmişten beri sıklıkla uygulanan en basit yöntemdir. Bu yöntem çeşitli hastalıkların tedavisinde doğal ilaç olarak uygulanmıştır.

Her Bitkiden Çay Yapılır Mı?

Bitkilerin içerik ve güvenilirlik değerlerine bakılması ve zayıf etkili bitkiler arasında bulunan bitkilerin çay formunda tüketilmesi gerekir.

Bitki Bileşenlerinin Biyolojik Etkisi

Bitki çayı türleri nelerdir? Bitkiler fotosentez yoluyla beslenir. Fotosentez sonucu birçok bileşen oluşur. Bu bileşenler biyolojik etki kuvvetlerine göre üçe ayrılır:

Kuvvetli Etkili Bitkiler

Fotosentez sonucu kuvvetli bileşen oluşturan bitkilerin çay yapımında kullanılması uygun ve güvenilir değildir. Örneğin, yapraklarında dijitoksin adı verilen bir madde bulunan yüksükotu (Digitalis purpurea) tavsiye edildiği miktarlarda tüketildiğinde, kalp kasının güçlü bir şekilde kasılmasını sağlar, kalbi kuvvetlendirir. Ancak bitkinin doz aşımı ölümcül olabilir. Bu nedenle yüksükotunun çay formunda kullanılması ve tüketilmesi oldukça tehlikelidir. Dijitoksin maddesinin fazla tüketimi dijital intoksikasyona ve zehirlenmelere neden olabilir. Bu madde bitkiden ayrıştırılır ve tabletler halinde doktor kontrolünde kullanılır.

Kalp Üfürümü Nedir? Kalp Sağlığını Korumak İçin Neler Yapılmalıdır?

Orta Etkili Bitkiler

Fotosentez sonucu orta güçlükte bileşen oluşturan bitkiler uygun miktarlarda kullanıldığı takdirde güvenilirdir. Ancak uzun süre kullanılmaması gerekir. Fazla miktarlarda ve uzun süre kullanıldıklarında bazı yan etkilere yol açabilirler.

Zayıf Etkili Bitkiler

Bu bitkiler kuvvetli bileşenler içermez. Tavsiye edilen miktarlarda kullanıldıkları takdirde sakıncalı değildir ve uzun süre kullanılabilirler. Etkileri zayıf olduğu için biyolojik etki zamanla güçlenir. Genellikle zayıf etkili bitkilerin çay yapımında kullanılması önerilir. Nane, ıhlamur ve papatya zayıf etkili bitkilerdendir. Bu tür bitkiler daha güvenilirdir. Bazı durumlarda orta etkili bitkiler de bitki çayı yapımında kullanılabilir.

Farklı Bitki Türleri ve Farklı Etkileri

Farklı bitki çayı türleri nelerdir?  Bitkiler benzerlikleri ve farklılıklarına göre ayrılır ve sınıflandırılır. Botanik biliminde şu ana kadar 300.000’den fazla bitkinin tanımı yapılmıştır. 80.000 ila 100.000 kadarı gıdalarda ve çeşitli hastalıkların tedavisinde ilaç olarak kullanılır. Kalan diğer bitkilerin zararlı olduğu veya etkisinin olmadığı düşünülmemelidir. Bu bitkiler uzmanlar tarafından oldukça ilgi görür ve bitkilerin yeni ilaçların üretiminde kullanılması için araştırmalar yapılır. Örneğin, kanser tedavisinde kullanılan Paklitaksel ilacı, Kanada’da hiç ilgi görmeyen ve biyolojik etkisinin olmadığı düşünülen Taxus brevifolia bitkisinden üretilmiştir.

Bitkilerin çoğu aynı aileden gelir ancak fiziksel olarak benzeseler de kimyasal yapıları ve biyolojik etkileri birbirlerinden tamamen farklıdır. Örneğin tıbbi nane (Mentha piperita) bazı bitki türlerinin karışımından (Mentha aquatica x Mentha spicata) elde edilmiştir. Ancak elde edildiği bitki türleri ile hiçbir benzerlik göstermez. Nane yaprakları %40-90 oranla mentol taşırken elde edildiği bitkilerde bu oran daha azdır. Nanenin mentol içeriği ile biyolojik etkisi bağlantılıdır. Mentol içeriği yüksek nanelerin biyolojik yararı da fazladır. Nanenin halk arasında kullanılan birçok ismi ve türü bulunur. Bunlar:

• Tüylü nane (Mentha longifolia);
• Yeşil nane, kıvırcık nane (Mentha spicata);
• Su nanesi (Mentha aquatica);
• Nane, filiskin, yarpuz (Mentha pulegium)

Nane olarak isimlendirilse de farklı bitki gruplarına ait olan türler de bulunur:

• Dağ nanesi (Cyclotrichium niveum)
• Kedi nanesi (Nepeta cataria)
• Taş nanesi (Micromeria fruticosa)
• Kır nanesi (Ziziphora clinopodioides)

Bu nane türlerinin mentol içeriği oldukça azdır veya hiç yoktur. Bu nedenle biyolojik yararları da bulunmaz. Aralarında mentol içeriği en yüksek olan tür tıbbi nanedir. Bağışıklığın ve genel sağlığın artırılması için tıbbi nane tüketimi önerilir.

Yeşil Çay Faydaları Nelerdir? Yeşil Çay Nasıl Demlenir? Yeşil Çay Kimlere Zararlıdır?

Etkili Bileşenlerinin Ortamda Çözünürlüğü ve Dayanıklılığı

Bitkilerin etkisini gösterebilmesi için bileşenler su içerisinde iyi çözünmeli ve eşit miktarda dağılmalıdır. Çay yapımında kullanılan bitkilere sıcak veya kaynar su ilave edildiğinde bileşenlerin yapısı ve dokusu bozulabilir, besin değerleri kaybolabilir. Bu da çayın biyolojik etkisinin azalmasına neden olur.

Çayın Biyoyararlılığı

Bitkiler, içerisindeki bileşenlere ve maruz kaldığı etkenlere bağlı olarak birbirlerine benzemez ve aynı etkiyi göstermezler. Bu etkenlere bağlı olarak bazı bitkiler sağlığa yararlı olurken bazıları ise zararlıdır. Bu etkenler bitkiler üzerinde direkt veya dolaylı olarak etkili olabilirler. Bitkiler üzerinde etkili olan etkenler şu şekilde gruplandırılmıştır:

Coğrafi Etkenler

Nem, iklim, yağış miktarı, güneş gibi coğrafi etkenler bitkilerin içerisinde bulunan bileşenlerin oranında çeşitli etkilere ve değişikliklere sebep olur. Örneğin, Akdeniz Bölgesi’nden toplanan bir bitkinin uçucu yağ oranı yüksek bulunurken, Kuzey Anadolu’dan toplanan aynı bitkinin uçucu yağ oranı oldukça düşük bulunmuştur. Uçucu yağ oranı düşük olan bitkinin biyolojik yararı da düşük olacaktır.

Tarımsal Etkenler

Sulama, gübreleme, toprak koşulları, hasat zamanı, toplama şekli gibi tarımsal etkenler bitkinin bileşenleri ve içeriği üzerinde etkilidir. Örneğin, Haziran ve Aralık aylarında toplanan defne bitkisinin içerikleri ve bileşen oranları farklıdır. Bitkilerin çiçeklenme veya meyve verme döneminde toplanması da biyolojik etkisini etkiler.

Çevresel Etkenler

Bitkilerin biyolojik etkinliğini çevresel etkenler de belirler. Örneğin anayollara veya endüstriyel tesislere yakın olan bitkilerin içeriği ağır metaller açısından zengin olabilir veya radyasyon oranları yüksek olabilir. Bitkilerin sulamasında kullanılan sulara atık sular karışabilir. Bu da bitkilere patojenik mikroorganizmaların bulaşmasına neden olur.

Tarım İlacı Kalıntıları

Bitkiler yetiştirilirken birçok tarım ilacı (pestisitler) kullanılır. Bitkilerin muhafaza edilmesi sırasında da birçok kimyasal işlem (fumigantlar) uygulanır. Tarım ilaçlarının kullanımı resmi belgelerde belirtilen ideal değerler arasında olmalıdır. Kimyasal işlemler de protokollere uygun yapılmalıdır. Düzenli olarak bitkilerin tarım ilacı kalıntı seviyeleri test edilmelidir. Doğadan toplanan her türlü bitki analiz edilmelidir. Ayrıca bitkilerde bulunan mikroorganizmalar su ve rüzgâr yoluyla diğer bitkilere kontamine olabilir.

İşlenme ve Kurutma Şekli

Bitki çayı nasıl kurutulur? Bitkiler hassas yapıda oldukları için kurutulma şekilleri önemlidir. Bu nedenle bitkiye en uygun kurutma şekli seçilmelidir. Bitkilerin yapısına ve mevsim koşullarına göre bitkiler açık havada, güneşte veya gölgede kurutulabilir. Fakat bitkilerin açık havada kurutulması patojenik mikroorganizmaların bulaşmasına yol açabilir. Alfa toksin adı verilen sağlığa zararlı ve mantarların gelişmesine neden olan mikroorganizma, açık havada bitkilere kontamine olabilir. Yağmurlu havalarda kontaminasyon riski de artar. Günümüzde bitkilerin kurutulması için çoğunlukla özel kurutma fırınları veya mikrodalga fırınlar tercih edilir. Bu fırınlar bitkilere zarar vermeyecek şekilde uygun ısılarda kurutma işlemini gerçekleştirir. Bu noktada bitkilerin içerisindeki bileşenlerin yok olmaması için uygun ısı aralığının seçilmesi çok önemlidir.

Ambalajlama Şekli

Bitkiler kurutulduktan sonra iyi ambalajlanmalı, güvenilir bir şekilde taşınmalıdır. Bitkilerin muhafazası ve taşınmasında kullanılacak ambalaj malzemesi kaliteli ve dayanıklı olmalıdır. Hassas bitkilerde kırılmayı önlemek için mukavva karton kutular tercih edilebilir. Odunsu ve güçlü bitkilerde bez veya kâğıt torbalar kullanılabilir. Torbaların ham maddesi nem dengesinin sağlanması açısından önemlidir. Duruma göre naylon veya elyaf torbalar tercih edilebilir. Naylon torbalar havanın emilmesini sağlar. Böylece ürünün kalitesi korunmuş olur.

Saklama Koşulları

Bitki çayları nasıl saklanır? Bitkiler hasat edildikten sonra işlenir, ambalajlanır ve gerekli yerlere taşınır. Bu süreçlerden sonra paketin saklanması da büyük önem arz eder. Saklama koşulları bitkinin sağlam ve etkin kalması için çok önemlidir. En önemli iki etken ortamdaki nem ve sıcaklıktır. Nem ve sıcaklığın bitkiye uygun olmaması bitkinin biyoyararlılığını önemli derecede azaltır. Bitkilerde enzimatik değişiklikler gözlemlenir. Böylece bitkinin içerisindeki yararlı bileşenler etkisini kaybeder. Bu nedenle saklama ortamının nem ve sıcaklık dereceleri düzenli olarak takip edilmelidir.

Doğru Bitki Türü İle Çay Yapımı

Zararlı bitkilerin çay yapımında kullanılması oldukça tehlikeli olabilir, hatta ölümcül yan etkiler gözlemlenebilir. Bu nedenle doğru bitki türünün seçilmesi çok önemlidir. Kişiler çayları satın alırken çok dikkatli olmalıdır. Aksi takdirde bazı tehlikelerle karşı karşıya kalınabilir:

Yanlış Bitki Türlerinin Kullanılması Sonucu Beklenen Yararın Sağlanamaması

Zararlı bitki türleri kişilerde yan etkilerin görülmesine yol açabilir. İnsan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler oluşturabilir. Örneğin Melisa otunun (Melissa officinalis subsp.officinalis) yatıştırıcı özellikleri bulunur. Ayrıca gaz söktürücü özelliklere de sahiptir. Mide sorunlarının azalmasına ve sindirim sisteminin düzenlenmesine yardımcı olur. Limon kokusuna benzeyen kokusu ile Melisa otu güvenilir ve etkili bir bitkidir. Ancak Melisa otu ile görünüş olarak çok benzeyen subsp.inodorata türü, Melisa otu ile aynı biyoyararlılık seviyelerine sahip değildir. Mine çiçeği (Verbena officinalis), lemon verbena (Aloysia citrodora) gibi bitkiler de halk arasında Melisa otu olarak satılır. Tüm bu bitkiler melisa otu ile görünüş olarak benzerlik gösterse de biyolojik olarak aynı etkiye sahip değildir.

Melisa otuna benzeyen ve Gecetüten adı verilen Cestrum nocturnum bitkisi ise içerisindeki alkaloit maddesi nedeniyle kişilerde toksik etki yapabilir, zehirlenmelere yol açabilir. Bu nedenle kişiler alışveriş sırasında çok dikkatli olmalı, koku veya görünüş olarak benzettikleri her bitkiyi güvenilir görüp satın almamalıdır. Bitkilerin yararları olduğu kadar ciddi zararları da mevcuttur.

Yanlış Bitki Türlerinin Kullanılması Sonucu Zehirlenme ve Organ Hasarı

Yanlış ve zararlı bitkilerin gıdalarda veya çaylarda kullanılması ciddi hasarlara ve hatta ölüme yol açabilir. 1993 yılında Belçika’da yaşanan Ma-Tong vakası buna örnektir. Bir klinikte tedavi gören 2000 kadından 100’ünde böbrek hasarı ortaya çıkmıştır. 100 kadının 80’i diyaliz tedavisi görmüş veya böbrek nakli olmuştur.

Uzak Doğu’da birkaç kişi ölmüştür. Bu ölümlerin ve böbrek hasarının nedeni Stephania tetrandra bitkisi yerine aynı isimle bilinen Aristolochia mandchurensis ya da Aristolochia fangchi bitkisinin kullanılmasıdır. Bu bitkinin içerisinde yer alan aristoloşik asit zararlı bir madde olup böbrek hasarına yol açmıştır. Bu nedenle güvenilir markalar tercih edilmeli, kaliteli bitki türleri satın alınmalıdır.

Matricaria recutita veya Alman papatyası (Chamaemelum nobile) olarak bilinen papatya bitkisi de güvenilir ve etkin bir bitkidir. Yeni doğan bebeklerde gaz sorunlarını giderir, rahat ve kaliteli bir uyku uyumalarını sağlar. Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Zehir Danışma Merkezi’nin yaptığı açıklamalarda çocuklarda birçok papatya zehirlenmesi vakası yaşandığı belirtilmiştir. Bunun nedeni görünüş olarak benzeyen Tripleurospermum, Tanacetum, Chrysanthemum, Senecio, Bellis, Matricaria, Anthemis cinslerin papatya bitkisi yerine kullanılmalarıdır. Bu bitkiler papatya bitkisi ile tamamen farklı kimyasal bileşenlere sahiptir. Bu nedenle biyolojik etkileri de farklıdır. Bir türü sağlığa çok yararlı olurken diğer türü ciddi yan etkilere ve ölümlere yol açabilir.

Papatya bitkisinin Senecio türü karaciğerde tahribata neden olabilir. İçerisinde pirazolidin alkoloid adı verilen zararlı maddeler barındırır. Bu madde karaciğer büyümesi, ciddi karaciğer hasarı, karında şişlik gibi semptomlarla bağlantılı olan hepatik venooklusif hastalığına yol açabilir. Hatta bebeklerde ve çocuklarda ölüme neden olabilir. Bu nedenle çay yapımında kullanılacak papatya bitkisi güvenilir yerlerden satın alınmalıdır.

Ekinezya Çayı Ne İşe Yarar? Ekinezya Çayı Faydaları Nelerdir?

Bitki Çayları Nasıl Hazırlanır? Nasıl İçilir?

Bitki çayları hazırlanırken kullanılan malzemeler ve suyun sıcaklığı çayın kalitesini ve biyoyararını belirler. Bazı toplumlarda bitki çayı hazırlığı kutsal görülür ve kutlamalarla hazırlanır.

Bitki çayı demleme işlemi nasıl olmalı? İlk olarak çayı yapılacak bitkinin kalitesi çok önemlidir. Doğru bitki türünün seçildiğine emin olunmalıdır. Daha sonra suyun sıcaklık derecesi ayarlanmalıdır. Bitkiye uygun olmayan sıcaklıklar bitkinin yapısını bozabilir, içerisindeki temel besin öğelerinin kaybolmasına neden olabilir. Günümüzde bitki çayları olabildiğince hızlı hazırlanır ve tüketilir. Çay yapımında genellikle tozlar ve poşet çaylar kullanılır. Ancak daha kaliteli ve sağlıklı bir çay hazırlamak için daha sağlıklı seçimler yapılmalıdır.

Kullanılan Kapların Kalitesi

Çayların hazırlandığı kapların kalitesi çay yapımında oldukça önemlidir. Porselen demlikler veya fincanlar tercih edilmelidir. Uçucu bileşen içeren bitki çayları kapaklı fincanlarda demlenebilir. Böylece uçucu bileşen kaybı önlenecektir. Kullanılan porselenin kalitesi de önemlidir. Yapılan bir araştırmada, ucuz ve kalitesiz porselenlerin bitki çaylarına kurşun ve ağır metal bulaştırdığı tespit edilmiştir. Bu porselenlerin uzun süreli kullanımı vücutta ağır metal birikimine ve dolaylı olarak zehirlenmelere, organ yetmezliklerine neden olabilir.

Suyun Kalitesi

Çay hazırlarken dikkat edilmesi gereken diğer husus suyun kalitesidir. Sular birden fazla kaynatıldığında içerisindeki mineraller kaybolur. Çay hazırlığında kullanılan su musluk suyu olmamalıdır. Bir kez kaynatılmış, taze içme suları tercih edilmelidir.

Suyun Sıcaklığı

Su kaynadıktan sonra bir süre soğutulmalıdır. 100°C su direkt olarak çayın üzerine dökülmemelidir. 80°C su bitki çayı hazırlığı için idealdir. Bu yöntem uçucu bileşen içeren nane, adaçayı, melisa gibi bitkilerde uçucu yağların uçarak kaybolmasını önler, çayların aromasını korur.

Çaylar, kişinin sevdiği tada göre 5-15 dakika kadar demlenebilir. Çayın tadını hafif seven kişiler 5 dakika, sert seven kişiler 10-15 dakika demleyebilirler.

Gül Çayının Faydaları ve Yan Etkileri Nelerdir? Gül Çayı Nasıl Demlenir?

Bitki Çayı Ne Zaman İçilmeli? Bitki Çayları Nasıl Tüketilmeli?

Bitki çayı ne işe yarar? Bitki çayı neye iyi gelir? Bitki çayları çeşitli hastalıkların tedavisinde de doğal ilaç olarak kullanılır. Bitki çayları çeşitlerine göre sindirim fonksiyonlarını destekler, gaz sorunlarını giderir, uyku kalitesini artırır. Etkisi zayıf olan bitkiler yemeklerden 1-2 saat önce veya sonra tüketilebilir. Yemeklerden sonra tercih edilmesi sindirim problemlerini azaltacaktır. Uyku kalitesini artırmak için uyumadan yarım saat önce içilebilir. Günde 2 fincandan fazla bitki çayı tüketilmemesi önerilir.

Etkisi zayıf olan bitkiler 3-5 kez içilebilir. Etkisi güçlü bitkiler günde 1 defa tüketilmelidir. Sabah aç karnına veya kahvaltıdan yarım saat önce içilebilir. Orta güçlükte olan bitkiler günde 3 kez tüketilebilir. Bu çaylar sabah, öğle ve akşam yemeklerinden önce içilebilir. Bitki çaylarına katılan şeker mide asidini artırabilir. Şeker eklenmemesi daha doğru olacaktır. Çayı tatlandırmak için 1 tatlı kaşığı süzme bal eklenebilir. Bal katılan bitki çayları öksürük şikâyetlerini giderir.

Bitki Çayları Nasıl Saklanır?

Bitkiler toz haline getirildiğinde oksijen ile temas ederler. Bu temas bitkide bazı değişikliklere yol açar. Bu nedenle toz çaylar açık havada bırakılmamalı, ağzı kapalı kutularda saklanmalıdır. Ayrıca karanlık ve serin yerlerde muhafaza edilmelidir. Bitkilerin güneş ışınları ile temas etmesi sağlık üzerinde olumsuz etkilere neden olur.

Bitki Çayları Ne Kadar İçilmeli?

Bitki çayı nasıl tüketilir? Bitki çayı tüketiminde genel tavsiye %2’lik derişimlerin kullanılmasıdır. Hastalıkların tedavisinde kullanılan bitkilerde %5’lik derişim kullanılabilir. Bu oran kişilerin yaşına ve vücut ağırlığına göre değişir. Önerilen miktardan fazla bitki çayının tüketilmesi olumsuz etkilere yol açar.