Otizme İyi Gelen Yiyecekler, Takviyeler ve Uçucu Yağlar
Otizm nedir? Otizm neden olur? Otizm nasıl tedavi edilir? Otizm iyileşir mi? Otizme iyi gelen yiyecekler nelerdir? Otizme iyi gelen takviyeler nelerdir? Otizme iyi gelen uçucu yağlar nelerdir? Otizm doğal tedavi yöntemleri nelerdir?
Otizme iyi gelen yiyecekler, takviyeler ve uçucu yağlar. Otizm, başlangıçta erken çocukluk döneminde ortaya çıkan gelişimsel bir bozukluktur. Genellikle bir çocuğun gelişimdeki dilini, davranışını ve sosyal becerilerini etkiler. Otizmin kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak, olası nedenler arasında hamilelik sırasında alınan ilaçlar (özellikle valproik asit ve talidomid), toksinlere maruz kalma, enfeksiyonlar, iltihaplanma, geçirgen bağırsak sendromu, besin eksiklikleri, gıda alerjileri ve doğuştan gelen metabolizma bozuklukları yer alabilir.
Otizm Nedir?
Otistik bozukluk veya otizm spektrum bozukluğu (OSB) olarak da adlandırılan otizm, önemli sosyal, iletişim ve davranışsal zorluklara neden olabilen gelişimsel bir yetersizlik olarak tanımlanır. Otizm bir spektrum bozukluğu olarak kabul edilir, çünkü bazı çocuklar sadece hafif semptomlara sahipken, diğerlerinde yaşamı zorlaştıran otizm belirtileri olabilir.
Otizm belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterir, ancak OSB’si olan kişiler genellikle başkalarıyla iletişim ve etkileşim sorunları da dahil olmak üzere devam eden sosyal zorluklar yaşarlar. Ayrıca pek çok aktiviteye ilgi duymazken tekrarlayıcı davranışlar sergileyebilirler. Otizm belirtileri genellikle vakaların %80 ila% 90’ında yaşamın ilk iki yılında fark edilir. Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC), 68 çocuktan 1’inin bir tür OSB’ye sahip olduğunu ve OSB’nin erkeklerde (42’de 1) kızlardan (189’da 1) yaklaşık 4,5 kat daha yaygın olduğunu belirtir. {1*}, {2*}
CDC’ye göre, çevresel, biyolojik ve genetik faktörler de dahil olmak üzere kişinin otizme sahip olma olasılığını artıran birkaç farklı faktör vardır. Geçirgen bağırsak sendromu ve anormal bir bağırsak mikrobiyotası da otizm ile ilişkilendirilmiştir. {3*}, {4*}
Otizm kişi üç yaşına gelmeden başlar ve daha sonra hayatı boyunca sürer. Otizmli bazı çocuklar, gelişimsel kilometre taşlarını yaklaşık 18 ila 24 aya kadar karşılar. Ancak daha sonra ilerlemeyi bırakır ve bazı durumlarda sahip oldukları becerileri de kaybederler. Araştırmalara göre, ebeveynlerin %33 ila %50’si çocukları bir yaşına gelmeden OSB semptomlarını fark eder. İki yaşına geldiğinde ise ebeveynlerin %80 ila %90’ı sorunları fark eder. {5*}
Otizm Geleneksel Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Otizm teşhisi konulduktan sonra, çocuk için önerilen otizm tedavisinin türü bireysel ihtiyaçlara bağlıdır. Örneğin; bazı çocuklara dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) teşhisi de konulabilir. Bu nedenle otizmli her çocuk için tek bir tedavi şekli yoktur.
Bununla birlikte, standart bir otizm ilacı yoktur. CDC’ye göre, “OSB’yi tedavi edebilen veya temel semptomları tedavi edebilen hiçbir ilaç yoktur. Ancak, OSB’li kişilerin yaşamlarını daha iyi sürdürmelerine yardımcı olabilecek ilaçlar vardır. Örneğin; ilaçlar yüksek enerji düzeylerini, odaklanamamayı, depresyonu veya nöbetleri yönetmeye yardımcı olabilir. {6*}
Otizm spektrum bozukluğunun tedavisi zordur, ancak birçok uzman erken müdahalenin tedavide önemli olduğu ve otistik çocukların çoğunluğunun yüksek düzeyde yapılandırılmış, özel programlara iyi yanıt verdiği konusunda hemfikirdir. {7*}
Bazen otizm davranışının belirli yönlerini ele alabilen geleneksel doktorlar tarafından ilaçlar önerilir. Otizm tedavisi için ilaçlar arasında serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’ler) ve antipsikotik ilaçlar bulunur. Bununla birlikte, bu ilaçların otizm semptomlarını iyileştirme yetenekleri sınırlıdır. Ancak, sorunlu davranışları (kendine zarar verme gibi) önleyebilirler. {8*}
Antidepresan ilaçları otizm tedavisi olarak kullanmaya karar verirseniz, FDA’nın antidepresan kullanımı ve intihar riski hakkında bir “kara kutu” etiket uyarısı (uyarıların en ciddisi) yayınladığını bilmeniz önemlidir. FDA, antidepresan kullanan kişilerin, özellikle tedavinin başlangıcında veya doz değişikliği olduğunda, intihar uyarı işaretleri veya diğer olağandışı davranışlar açısından yakından izlenmesini önerir. {9*}
Bazı insanlara otizm teşhisi çok geç yaşlarda konuyor. Otizmin bir yetişkin olarak teşhisi daha zordur, çünkü otistik yetişkinin çocuklukta gerçekleştirdiği davranışları değerlendirmek zordur. Otizmli bir yetişkin, tekrarlayan ritüeller gibi klasik otistik davranışları gizlemede bir çocuktan daha iyi olabilir. {10*}
Genel olarak, otizmin görünümü veya prognozu kesinlikle kişiden kişiye farklılık gösterir. Bazı uzmanlar, I.Q’su 50’nin üzerinde olan, altı yaşına gelmeden konuşabilen otizmli çocuklar için daha iyi bir prognoz olduğunu belirtir. {11*}
Otizme İyi Gelen Doğal Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Otistik çocuklar veya yetişkinler için doğal tedavi yöntemleri semptomları iyileştirmede büyük rol oynar. Otizm doğal tedavi seçenekleri, yardımcı olabilecek yiyecekleri, birçok takviyeyi ve geleneksel tıp yaklaşımlarını (hem Ayurvedik hem de Geleneksel Çin Tıbbından) içerir.
Otizm Diyeti
Diyette tüketilen yiyecekler otizm semptomlarını etkileyebilir.
Otizme İyi Gelen Yiyecekler Nelerdir?
Otizm semptomlarını hafifletebilecek birçok yiyecek vardır.
Katkısız, işlenmemiş gıdalar: Gıda katkı maddeleri DEHB için sorunlu olabilir, evde hazırlanmış, işlenmemiş, besin açısından yoğun bütün gıdaları yemek en iyisidir.
- Kemik suyu: Kemik suyu, geçirgen bağırsağı iyileştirmeye ve mineral eksikliklerini iyileştirmeye yardımcı olabilecek önemli amino asitler ve mineraller sağlar.
- Kümes hayvanları: Organik kümes hayvanları, bir amino asit türü olan triptofan içerir ve serotonin (sakinleştirici bir nörotransmitter) üretmeye yardımcı olur. Araştırmalar, otizm spektrum bozukluğu olan kişilerin beyin gelişimini, nöroimmün aktiviteyi ve mitokondriyal fonksiyonu değiştirebilen “triptofan metabolizmasını” azaltmış olabileceğini göstermiştir. {12*}
- Probiyotik yiyecekler: Diyete kefir, amasai, lahana turşusu veya kimchi gibi fermente edilmiş yiyecekler eklemeye çalışın. Fermente gıdalar, bağırsak problemlerinin onarılmasına yardımcı olmak için gerekli probiyotikleri içerir. Araştırmalar, vücuttaki sağlıklı bakteri dengesinin otizm üzerinde büyük bir etkisi olduğunu göstermiştir. {13*}
2013’te yayınlanan bir çalışma, sağlıklı çocuklarla karşılaştırıldığında, otizmli çocuklarda bağırsak sağlığını desteklediği bilinen çeşitli bağırsak bakteri türlerinin seviyelerinin farklı olduğunu göstermiştir. {14*}
- Yabani avlanan balık: Omega-3‘ler beyin sağlığı için kritik öneme sahiptir. Araştırmalar özellikle OSB ve hiperaktivite teşhisi konmuş kişiler için yararlı olabileceğini göstermiştir. 2017 yılında Neuropyschiatric Disease and Treatment dergisinde yayınlanan bir meta-analize göre, omega-3 yağ asitleri eksikliği otizm spektrum bozukluğuyla (ASD) ilişkili olabilir. Bu analiz, omega-3 yağ asitlerinin takviyesinin, otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda hiperaktivite, uyuşukluk ve tekrarlayan davranışları iyileştirebileceğini iddia eder. {15*}, {16*}
Omega-3 içeren besinler hakkında bilgi almak için Omega 3 İçeren Besinler yazımızı okuyabilirsiniz.
Otizmi Kötüleştiren Yiyecekler Nelerdir?
Otizm semptomlarını kötüleştiren bazı yiyeceklerden kaçınmak önemlidir.
- Glüten: Otizm’li çocukların ebeveynleri, glüten tüketiminden sonra semptomların kötüleştiğini bildirir. Bu nedenle, çocuğunuza gıda alerjileri, özellikle glüten ve inek sütü, için test yaptırmanız önemlidir. Glütensiz bir diyetin yardımcı olup olmadığını görmek için ekmek, makarna ve buğday gevreği gibi buğdayla yapılan tüm yiyeceklerden kaçının.
Ayrıca glüten ve otizm ile ilgili 140’ın üzerinde bilimsel çalışma vardır. 2018’de yayınlanan en son çalışmalardan biri, MCT yağı ile değiştirilmiş ketojenik glütensiz diyet verilen otistik çocukların semptomlarının üç ay sonra önemli ölçüde iyileştiğini ortaya koymuştur. {17*}, {18*}
- İnek sütü: İnek sütündeki A1 kazein adı verilen protein glütene benzer bir reaksiyonu tetikleyebilir. Kalsiyum için yeşil yapraklı sebzelerin tüketimini artırın. Probiyotiklerin yanı sıra, kalsiyum ve diğer önemli besinleri de sağlayan keçi sütü kefirini de deneyebilirsiniz.
- Şeker: Şeker, kan şekerinde dalgalanmalara neden olarak davranış sorunlarına neden olabilir. Şekerler, tatlılar, soda veya meyve suları dahil olmak üzere her türlü konsantre şekerden kaçının. Şekerin beyin üzerinde de önemli olumsuz etkileri olduğu gösterilmiştir.
- Gıda boyası: Otizmli çocuklar, özellikle de DEHB’si olan çocuklar, çeşitli gıda boyalarına ve renklendiricilerine karşı duyarlı olabilir. Bu nedenle, işlenmiş tüm gıdalardan kaçınılmalıdır. {19*}
- Soya: Soya, yaygın bir gıda alerjisidir. Besin emilimini bozan ve bağırsakları tahriş ederek geçirgen bağırsak sendromuna neden olan fitik asit içerir.
Ketojenik Diyet
Çalışmalar, keto diyetinin (düşük karbonhidratlı, yüksek yağlı bir diyet) otizmi yönetme olasılığı hakkında etkileyici sonuçlar vermiştir. Büyük ölçekli araştırmalara hâlâ ihtiyaç duyulsa da, ketojenik diyet uygulanan hayvanlar, sosyal problemler, mitokondriyal disfonksiyon, artan tekrarlayıcı davranışlar, stres tepkisi eksiklikleri ve mikrobiyom sorunları gibi otizm modelinde yaygın olan davranış örneklerine belirgin ölçüde iyileşmeler göstermiştir. {20*}, {21*}, {22*}, {23*}, {24*}
Çocuklar üzerinde gerçekleştirilen bir pilot çalışma, ketojenik diyetin deneklerin çoğunda “hafif-orta düzeyde iyileşmeler” gösterdiğini bulmuştur. {25*}
Hem epilepsi hem de otizmi olan bir çocukla ilgili bir vaka çalışması, hastanın kilo kaybettiğini ve otizmin hem bilişsel hem de davranışsal semptomlarında düzelmeler gerçekleştiğini bildirmiştir. Bu özel hasta, Çocukluk Otizm Derecelendirme Ölçeğinde 49’dan 17’ye düştü ve 70 puanlık bir IQ artışı göstermiştir. {26*}
Otizme İyi Gelen Takviyeler Nelerdir?
Otizme iyi gelen birçok takviye vardır.
Balık Yağı
Uzun zincirli omega-3 yağ asitleri, özellikle balık yağında bulunan EPA/DHA, beyin fonksiyonu için kritik öneme sahiptir. Ayrıca, yüksek oranda antiinflamatuardır. Balık yağı gibi omega-3 yağ asitleri ile takviye, otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda en sık kullanılan uygulamalardan biridir. Çalışma sonuçları karışıktır, ancak bazı çocuklar otizm semptomlarında belirgin iyileşmeler göstermiştir. {27*}, {28*}
Balık yağı faydaları hakkında bilgi almak için Balık Yağı Faydaları yazımızı okuyabilirsiniz.
Sindirim Enzimleri
Otizmli çocuklar sindirim sorunlarına sahip olma eğiliminde oldukları için ve geçirgen bağırsaklara sahip olabildikleri için, sindirim enzimleri vitamin ve minerallerin emilmesine yardımcı olur. Sindirim enzimleri sindirimi iyileştirir ve enflamasyonu azaltır. Sindirim ve emilimdeki bozukluklar çocukların beslenmesinin bozulmasına katkıda bulunur, bu da bağışıklığı, detoksifikasyonu ve beyin işlevini bozabilir. {29*}
D3 Vitamini
D vitamini eksikliği otizmli çocuklarda otizmsiz çocuklara göre daha sık görülür. Bu, sağlıklı beyin fonksiyonu için gerekli olan önemli bir vitamindir. Gebe bir annenin D vitamini eksikliğine sahip olması da çocukta otizm riskini artırabilir.
Bir çalışma, otizm oranlarının kış aylarında (insanlarda güneş ışığına maruz kalmanın azalması nedeniyle D vitamini seviyelerinin en düşük olduğu dönemde) en yüksek olduğunu ve kış aylarında gebe kalmanın otizm vakalarının %11,4’ünü oluşturduğunu göstermiştir. {30*}, {31*}
4. Probiyotik
Otizmli çocuklar genellikle karın ağrısı, kabızlık ve ishal gibi mide-bağırsak sorunları yaşar. Otizm sindirim sorunlarıyla bağlantılı olabileceğinden, günlük olarak kaliteli bir probiyotik almak bağırsak sağlığının korunmasına ve bağırsaktaki iyi ve kötü bakterilerin optimal dengesinin korunmasına yardımcı olabilir.
Probiyotikler hakkında bilgi almak için Probiyotik Gıdalar ve Takviyeler Nelerdir? Probiyotiklerin Faydaları yazımızı okuyabilirsiniz.
L-karnitin
Amino asidin bir türü olan l-karnitinin otizm semptomlarını iyileştirdiği gösterilmiştir. 2013 yılında 30 otistik çocukla gerçekleştirilen bir çalışma, l-karnitin takviyesinin davranışsal semptomları iyileştirebileceğini göstermiştir. {32*}
Folik asit/Folatlı Multivitamin
2018’de yayınlanan bir çalışma annenin hamilelik öncesinde ve sırasında folik asit ve multivitamin takviyeleri almasının çocuklarda otizm riski azalttığını göstermiştir. {33*}
Ayurveda Tıbbında Otizm Tedavisi Nedir?
Ayurveda’daki otizm tedavisi, dosha dengesizliklerini, özellikle de vata dosha’daki artışı ele alır. Ayurveda alanında yüksek lisans derecesine sahip olan ve otizm, Asperger sendromu ve Tourette sendromu üzerine uluslararası konferanslar veren Dr. Denise Tarasuk’a göre,
Ayurveda’da önce dengesiz olan dosha tedavi edilir. Vata dosha’ya hitap etmek, çocuğun organizasyon ve endişe konusunda yardımcı olur. Pek çok çocuk, rutini değiştirmek, sabahları hazırlanmak ve okula gitmek konusunda zorluk yaşar. Günlük Ayurveda masajı rahatlatıcı olabilir. {34*}
Hindistan’da ve dünyanın dört bir yanındaki Ayurveda Tıbbında otizm tedavisi tipik olarak, kişinin semptomlarına yardımcı olabilecek günlük bir Ayurveda masajını içerir.
Geleneksel Çin Tıbbında Otizm Tedavisi Nedir?
Akupresür ve akupunktur dahil olmak üzere Geleneksel Çin Tıbbı, otizm semptomlarını tedavi etmek için başka bir yaklaşımdır. Tüm sağlık sorunlarında olduğu gibi, Geleneksel Çin Tıbbı (TCM) otizmi, belirli enerji noktalarını (akupresür/akupunktur noktaları) ve yolları (meridyenler) uyararak ele alınabilecek bir enerji dengesizliği olarak görür. Geleneksel Çin Tıbbına göre, otizm kalp, dalak ve böbrek tarafından yönetilir. {35*}
Otizme İyi Gelen Uçucu Yağlar Nelerdir?
Otizm Ebeveynlik Dergisi, ruh halini yükseltmek, zihinsel berraklığı desteklemek ve stresi azaltmak da dahil olmak üzere çeşitli olumlu etkileri nedeniyle OSB ve/veya DEHB olan çocuklar için bazı temel yağları önerir: {36*}
- Buhur yağı
- Sandal ağacı yağı
- Güve otu yağı
- Lavanta yağı
- Mandalina yağı
- Sedir ağacı yağı
- Papatya yağı
- Nane yağı
- Bergamot yağı
- Ylang Ylang yağı
Davranış ve İletişim Tedavileri
Otistik bireylerin yaşadığı davranış ve iletişim zorluklarını ele alan otizm terapi teknikleri de vardır. Uygulanacak programlar arasında uygulamalı davranış analizi (ABA), sözlü davranış analizi (VBI), ayrık deneme öğretimi (DTT), temel tepki öğretimi (PRT), erken yoğun davranışsal eğitim(EIBI) yer alır. {37*}
OSB teşhisi konan her çocuk (veya yetişkin) benzersizdir, bu nedenle tedavi programları kişiden kişiye çok büyük farklılıklar gösterir. Ayrıca, yanlış teşhis olasılığını ortadan kaldırmak için OSB teşhisi için birden fazla uzman görüşü almak önemlidir.
Kaynaklar
- https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/signs.html
- https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/data.html
- https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/facts.html
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5408485/
- https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/signs.html
- https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/treatment.html
- http://www.mychildwithoutlimits.org/understand/autism/autism-treatment/
- https://www.webmd.com/brain/autism/understanding-autism-treatmen/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3353604/
- https://www.autismspeaks.org/science-news/researchers-develop-first-autism-symptom-self-assessment-adults
- http://www.mychildwithoutlimits.org/understand/autism/autism-prognosis/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3680090/
- https://www.scientificamerican.com/article/gut-bacteria-may-play-a-role-in-autism/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24130822/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20683766/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29042783/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=gluten+autism
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031938418300507
- https://www.scientificamerican.com/article/does-artificial-food-coloring-contribute-to-adhd-in-children/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26856821/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25011527/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27529337/
- https://www.semanticscholar.org/paper/Ketogenic-diets-improve-behaviors-associated-with-a-Ruskin-Fortin/b59d2820f84a8a7482ec3af9f01086fde0677c73?p2df
- https://www.semanticscholar.org/paper/Ketogenic-diet-modifies-the-gut-microbiota-in-a-of-Newell-Bomhof/6f8a32e44f1eea01490b044603192c3fbc679567?p2df
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12693778/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23666039/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5108126/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2875953/
- https://autismcanada.org/living-with-autism/treatments/biomedical/nutritional/digestive-enzymes/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4302541/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27651381/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1750946712000827?via%3Dihub
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29299606/
- https://www.banyanbotanicals.com/info/ayurvedic-living/living-ayurveda/health-guides/ayurveda-for-kids/
- https://www.pacificcollege.edu/news/blog/2014/10/17/traditional-chinese-medicine-and-autism
- https://www.autismparentingmagazine.com/essential-oils-for-autism-adhd-add/
- https://www.webmd.com/brain/autism/understanding-autism-treatment#1