Böbrek Hastalıklarına Sahip Kişilerin Uzak Durması Gereken Yiyecek ve İçecekler Nelerdir?

Böbrekler, vücuttaki kanın süzülmesini sağlayan ve idrar yolları ile birlikte atıkları vücuttan uzaklaştıran önemli organlardır. Bununla birlikte hormon üretiminde, vücuttaki mineralleri ve sıvıyı dengelemede görevlidirler. Böbrek hastalıkları için birçok risk faktörü bulunur. En yaygın risk faktörleri ise yüksek tansiyon ve diyabettir. Bu risk faktörlerine ek olarak alkolizm, hepatit C, kalp hastalıkları ve HIV verilebilir. {1*} 

Böbreklerin hasar gördüğü durumlarda ya da düzgün çalışmadıklarında vücutta sıvı ve kanda atık maddeler birikebilir. Bu gibi durumlarda bazı belirli gıdalardan kaçınmak ya da azaltmak, kandaki atık maddelerin birikimini önlemeye ve böbrek fonksiyonlarını iyileştirerek daha fazla hasar oluşumuna engel olabilir. {2*} 

Böbrek Hastalığına Sahip Kişilere Özel Beslenme 

Beslenme türündeki kısıtlamalar böbrek hastalığının evresine göre değişiklik gösterir. Örneğin kronik böbrek hastalığının birinci evresinde olan kişiler son evrede bulunan ya da böbrek yetmezliğine sahip kişilerden daha farklı bir beslenme listesine sahiptir. Son evre böbrek hastalığına sahip kişiler için beslenme şeklinin değişmesi ile birlikte diyaliz tedavisi gerekebilir. Diyaliz, vücuttaki fazla suyu uzaklaştırır ve atıkların filtrelenmesine yardımcı olur. 

Böbrek hastalığında 4. ya da 5. evrede bulunan kişiler ise kanda atık maddelerin birikimini önlemek için özel bir diyet uygularlar. Kronik böbrek hastalığına sahip kişilerde böbrekler fazla sodyum, fosfor ve potasyumu yeterince uzaklaştıramadığı için bu mineraller kanda birikir. Beslenme şeklinde yapılan bu kısıtlamalara renal diyet adı verilir. Renal diyet potasyum, sodyum ve fosfor alımını azaltarak, bu minerallerin vücuttaki miktarını 2300 mg ile sınırlar. 

Ulusal Böbrek Vakfı’na göre vücuttaki potasyum ve fosfor için belirli bir sınır bulunmamaktadır. Ancak böbrek hastalığına sahip kişiler için bu mineraller oldukça tehlikelidir. Vücutta bulunan miktarı laboratuvar sonuçlarıyla belirlenen bu mineraller için kişisel sınırları belirlemek oldukça önemlidir. {3*} 

Hasar görmüş böbrekler protein mekanizmasının atık ürünlerini filtrelemede sorun yaşar. Bu yüzden özellikle 4. ve 5. evre kronik böbrek hastası olan kişiler diyalize girmedikleri sürece gün içinde aldıkları protein miktarını azaltmalıdır. Eğer böbrek hastalığının son evresinde bulunan bir kişi diyaliz tedavisi görüyorsa kişinin protein ihtiyacı artar. {4*,5*} 

Böbrek hastalığına sahip kişilerin uyguladığı renal diyette uzak durulması ya da azaltılması gereken yiyecekler şunlardır: 

Soda ve Gazlı İçecekler 

Gazlı içecekler yüksek kalori, şeker ve fosfor alımına neden olur. Birçok üretici, aroma arttırmak ve raf ömrünü uzun tutmak amacıyla yiyecek ve içeceklere fosfor ekler. Vücut ise bu fosforu, hayvansal ya da bitki bazlı doğal fosfordan daha fazla emer. {6*} 

Katkı formundaki fosfor doğal fosforun olduğu gibi proteine bağlı değildir. Tuz halinde bulunur ve bağırsak yolları aracılığı ile yüksek oranda emilebilir. Sodada bulunan katkı formundaki fosfor miktarı soda türüne bağlı olarak değişiklik gösterir. Örneğin koyu renkli sodalarda fosfor miktarı fazladır. 200 ml’lik bir soda 50-100 mg fosfor içerir. Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı’na göre ise 354 ml kolada 33,5 mg fosfor bulunmaktadır. Renal diyet uygularken fosfordan kaçınmak için koyu renkli sodalar tüketilmemelidir. {7*,8*. 9*} 

Böbrek Kisti Nedir? Belirtileri ve Tedavileri Nelerdir?

Avokado 

Avokado, kalbe iyi gelen sağlıklı yağlar, antioksidanlar ve lifler bakımından oldukça zengindir. Bu nedenlerden dolayı sağlıklı kabul edilen avokado, böbrek hastalığına sahip kişiler için uzak durulması gereken bir meyvedir. Bunun sebebi içerdiği yüksek potasyum oranıdır. Ortalama bir büyüklüğe sahip bir avokado 690 mg potasyum içerir. Böbrek hastalığına sahip kişiler, avokadonun dörtte birini tüketerek alınan potasyum miktarını düşürebilir. {10*} 

Renal diyet uygulamasında potasyum alımına dikkat edilmesi gerekiyorsa avokadolu soslar dahil avokado tüketimi azaltılmalı ya da durdurulmalıdır.  

Konserve Yiyecekler 

Sebzeler ve baklagiller gibi konserve yiyecekler kolaylıkları ve düşük maliyeti nedeniyle sıklıkla tercih edilir. Bununla birlikte birçok konserve gıda raf ömrünü uzun tutmak için koruyucu bir madde olan tuz içerir. Tuzun içinde bulunan sodyum böbrek hastalarını kötü yönde etkileyen bir mineraldir. Bu nedenle renal diyet uygulayan kişilerin konserve gıdaların tüketimini azaltması ya da bırakması önerilir. Buna ek olarak konserve içindeki gıdaların boşaltılıp durulanması, içerdiği sodyum miktarını %30-%80 oranında azalabilmektedir.  {11*,12*} 

Tam Buğday Ekmeği 

Tam buğday ekmeği içerdiği lif sebebiyle daha sağlıklı ve besleyici bir ekmek türü olarak gözükebilir. Ancak böbrek hastalığına sahip kişilerin beyaz ekmek tüketmesi gereklidir. Bunun nedeni tam buğday ekmeğinin yüksek miktarda fosfor ve potasyum içermesidir. Ekmeğin içinde bulunan kepek ve kepekli tahıllar ne kadar fazlaysa içerdiği potasyum ve fosfor oranı da o kadar yüksek olur. Örneğin beyaz ekmek 28 gram potasyum ve fosfor içerirken, 30 gramlık bir tam buğday ekmeği 57 mg fosfor ve 69 gram potasyum içerir. {13*,14*} 

Bununla birlikte çoğu ekmek türü yüksek miktarda fosfor ve potasyum içerir. Renal diyet uygularken ekmek tüketimini yarıya indirmek günlük alınan fosfat ve potasyum miktarını azaltır. {15*} 

Esmer Pirinç 

Tam buğday ekmeği gibi esmer pirinç, beyaz pirince göre yüksek oranda potasyum ve fosfor içerir. Bir kâse esmer pirinçten elde edilen pirinç pilavı 150 mg fosfor ve 154 mg potasyum içerirken, aynı gramaja sahip beyaz pirinç pilavı ise 69 mg fosfor ve 54 mg potasyum içermektedir. 

Günlük aşırı potasyum ve fosfor alımını önlemek için diğer gıdalarla dengelenmesi durumunda esmer pirinç tüketilebilir. Bulgur, karabuğday ve kuskus düşük fosfor ve potasyum içerdiğinden esmer pirince alternatif olarak tercih edilebilir.  

Muz 

Muz potasyum bakımından oldukça zengin bir meyvedir. 1 orta boy muz yaklaşık olarak 422 gram potasyum içerir. Potasyum alımını azaltmak için muza alternatif olarak daha az potasyum içeren ananas tüketilebilir.  

Süt 

Süt çeşitli vitamin ve mineralleri içeren bir içecektir. Aynı zamanda doğal bir potasyum ve fosfor kaynağıdır. 1 bardak tam yağlı sütte 222 gram fosfor ve 349 mg potasyum bulunur. Süt ve süt ürünleri kemik ve kas sağlığı için oldukça yararlıdır. Ancak yüksek miktarda süt tüketimi böbrek hastalığına sahip kişilerde kemik sağlığına zarar verebilir.  

Aynı zamanda sütteki protein miktarı da oldukça yüksektir. Bir bardak tam yağlı sütte yaklaşık 8 gram protein bulunur. Kanda protein atıklarının birikmesini önlemek için süt ve süt ürünleri azaltılmalıdır. Tam yağlı inek sütü yerine pirinç veya badem sütü tüketmek protein, fosfor ve potasyum alımını azaltır. 

Hasarlı böbreklere sahip bir kişinin fazla fosfor tüketmesi kanda fosfor birikimine neden olur. Biriken fosfor, kalsiyumu kemiklerden ayırır. Bu da zamanla kemikleri ince ve zayıf bir hale getirerek kemik kırılmalarına neden olur. {16*} 

Portakal ya da Portakal Suyu 

Portakal yüksek oranda C vitamini ve potasyum içeren bir meyvedir. Büyük bir portakal 333 mg potasyum içerirken, 1 bardak (240 ml) portakal suyu ise 473 mg potasyum içermektedir. Potasyumun yüksek miktarda tüketilmesi böbrek hastalıklarına sahip kişilerin kanında birikime neden olabileceğinden fazla tüketilmemelidir. Portakal yerine daha düşük potasyum içeren meyveler (üzüm, elma vs.) tercih edilebilir. 

İşlenmiş Et 

İşlenmiş etler tuzlanmış, kurutulmuş, kürlenmiş ya da konserve haline getirilmiş etlerdir. Bu etler koruyucu maddeler içerdiğinden genellikle sağlıksız olarak kabul edilir. İşlenmiş etler, tatlarının iyi hale getirilmesi ve lezzetinin korunması için yüksek oranda tuz ve protein içerir.  

Tüketilen günlük sodyum miktarının 2300 mg’dan fazlası böbrek hastalıklarına sahip kişiler için sakıncalıdır. Bu yüzden işlenmiş etlerin tüketimi azaltılmalı veya durdurulmalıdır. {17*,18*} 

Turşu, Zeytin ve Çeşni 

Turşu, çeşni ve zeytin, tütsülenmiş ya da salamura gıdalara örnek olarak verilebilir. Bu gıdalar hazırlanırken kürleme ve dekapaj işlemleri için yüksek miktarda tuz kullanılır.  

İşlenmiş zeytinlerin acılığını gidermek amacıyla kürleme işlemi yapıldıktan sonra zeytinler fermente edilir. Bu da zeytinlerin yüksek oranda tuz içermesini sağlar. Küçük bir zeytin porsiyonunda dahi yüksek miktarda sodyum bulunabilir. Azaltılmış sodyum içerenler de dahil bu gıdalar böbrek hastalıklarına sahip kişiler için risk oluşturur. Bu nedenle turşu, zeytin ve çeşni tüketiminin azaltılması önerilmektedir. 

Böbrek ve Mesane Temizlenmesi

Kayısı 

Kayısı A ve C vitaminleri açısından oldukça zengin bir meyvedir. Aynı zamanda yüksek lif ve potasyum içerir. Potasyum içeriği kuru kayısıda daha fazladır. Örneğin 155 gram kayısı 427 mg potasyum içerirken aynı gramaja sahip kuru kayısı ise 1500 mg’dan fazla potasyum içerir.  

Patates Türleri 

Patates ve tatlı patates potasyum açısından zengin sebzelerdir. 1 orta boy fırınlanmış patates (156 gram) 610 mg potasyum içerirken, aynı gramaja sahip fırınlanmış tatlı patates ise 541 mg potasyum içerir. Bununla birlikte patateslerin potasyum miktarları yıkama ve süzme işlemleriyle belirli bir ölçüde düşürülebilir. Örneğin patatesler küçük ve ince parçalar halinde kesilir ve 10 dakika boyunca kaynatılırsa potasyum içeriği %50 oranında azalabilir. Ayrıca pişirilmeden önce 4 saat suda bekletilmiş patatesler, suda beklemeyenlere göre daha düşük potasyum içeriğine sahiptirler. 

2 kez pişirilen patateslerin potasyum oranı önemli ölçüde azalır fakat tamamen yok olmaz. Bu nedenle patates tüketimini azaltmak böbrek hastalıklarına sahip kişiler için önemlidir. 

Domates 

Domateste yüksek miktarda bulunan potasyum böbrek hastalıklarına sahip kişiler için risk oluşturur. Domatesler çiğ, haşlanmış ya da kızartılmış olarak servis edilebilirler ve genellikle sos yapımında kullanılırlar. 1 fincan domates sosu yaklaşık 900 mg potasyum içerebilir.  

Yemeklerde domates sosu yerine közlenmiş kapya biber sosu kullanmak böbrek hastalığına sahip kişilerin daha az miktarda potasyum almasını sağlar. 

Hazır Yemekler 

Hazır yemekler yoğun bir şekilde işlendiği için yüksek miktarda sodyum içerir ve besin maddelerinden yoksundur. Hazır yemeklere örnek olarak dondurulmuş pizza ve mikrodalgada pişirilebilen yemekler verilebilir. Sodyum alımını günde 2300 miligramın altında tutmak için hazır yemek tüketimini azaltmak gereklidir. {19*} 

Pazı ve Ispanak Gibi Yeşillikler 

Pazı ve ıspanak gibi yeşillikler yüksek oranda potasyumla birlikte çeşitli besin ve mineralleri içerirler. Çiğ olarak tüketildiğinde bir demet ıspanak 1897 mg potasyum içerirken, pişirildiğinde daha küçük porsiyonlara sahip olur fakat potasyum miktarı aynı kalır. Fazla potasyum tüketiminden kaçınmak için bu sebzelerin çiğ tüketilmesi tavsiye edilir.  

Aynı zamanda pazı ve ıspanak gibi yeşillikler yüksek oranda oksalat içerir. Hassas bir bünyeye sahip kişilerde oksalatlar böbrek taşı oluşma riskini artırabilmektedir. Oluşan böbrek taşı böbrek dokusuna zarar vererek böbrek fonksiyonlarını azaltır. {20*} 

Kuru Meyveler 

Kuru üzüm, kuru erik ve hurma en çok tüketilen kuru meyvelerdir. Meyveler kurutulduklarında potasyum ile birlikte tüm besinler konsantre olur. Örneğin 100 gram kuru erik 732 mg potasyum içerirken aynı gramaja sahip taze erik 157 mg potasyum içerir. Bununla birlikte 4 hurma ile 668 mg potasyum alınabilir. Kuru meyvelerden potasyum oldukça kolay alınabileceğinden böbrek hastalığına sahip kişiler mümkün olduğunca bu yiyeceklerden uzak durmalıdır. 

Cipsler ve Krakerler 

Cipsler ve krakerler, besin maddelerinden yoksundur ve yüksek oranda tuz içerirler. Ayrıca bu yiyeceklerin önerilen porsiyonlarından daha fazlasını tüketmek oldukça kolay olduğundan fazla tuz alımına yol açarlar. Bununla birlikte tüketilen cips, patatesten yapılırsa tuzla birlikte potasyum alımı da sağlanır. Bu nedenle böbrek hastalığına sahip kişilerin cips ve kraker gibi yüksek tuz içeriğine sahip gıdalardan uzak durması önerilir.  

Böbrek Taşı İçin Evde Tedavi Yöntemleri Nelerdir?