Gaps Diyeti Nedir? Nasıl Yapılır?

Gaps Diyeti, aslen 1920’lerde Dr. Sidney Valentine Haas tarafından sindirim bozukluklarının tedavisine yardımcı olmak için geliştirilen Spesifik Karbonhidrat Diyetinden esinlenmiştir.

Eliminasyon Diyeti Nedir? Nasıl Yapılır?

Gaps Diyeti Nedir?

GAPS diyeti, “Gut And Psychology / Physiology Syndrome” kelimelerinin baş harflerinden oluşur. Türkçe karşılığı: “Bağırsak ve Psikoloji / Fizyoloji Sendromu” dur. Nöroloji ve Beslenme Doktoru Natasha Campbell’ın 3 yaşındayken Otizm tanısı almış oğlunu iyileştirmek üzere geliştirdiği ve başardığı ardından kendi kliniğinde psikolojik sendromlu hastalarının hayatına dokunduğu diyet, tedavi protokolüdür. 2004 yılında Dr. Campbell-McBride , beyin-bağırsak bağlantısının arkasındaki bilimi detaylandıran ” Bağırsak ve Psikoloji Sendromu ” adlı kitabında araştırmasını yayınladı.

GAPS diyeti, çölyak hastalığı, Chron hastalığı, ülseratif kolit ve inflamatuar bağırsak hastalığını (IBS) tedavi etmek için kullanılan Spesifik Karbonhidrat Diyetine dayanmaktadır. (1-2) 

Birçok kişinin çözümsüz hastalık olarak benimsediği psikolojik/psikiyatrik ve Fizyoljik hastalıkların sebebi; hasarlı, geçirgen bağırsak duvarı ve anormal bağırsak florası sebebiyle beyinde ve vücutta toksin birikmesidir. Bağırsak florasının ve duvarının GAPS Doğal tedavisiyle iyileşmesi sonucunda, beyin ve vücutta biriken toksinlerden arınılır ve bağırsaklardan kaynaklanan hastalıklarda da büyük ölçüde iyileşme gözlenir. 

Eliminasyon Diyeti 5 Haftalık Gıda Listesi

Gaps Hastaları Kimdir?

Bağırsak ve Psikoloji / Fizyoloji Sendromu yaşayan herkez GAPS hastasıdır.

Bağırsak florasındaki bakteri dengesizliği (disbiyozis) ve bağırsak dokusundaki hasar ve sızıntılı bağırsak (leaky Gut Syndrome) olduğunu belli eden semptomlar şunlardır:

• Ağız Kokusu, Crohn,
• Gastrit, Gaz, Hazımsızlık,
• İrritabl Bağırsak Sendromu,
• İshal, Kabızlık, Kolit,
• Kötü Kokulu veya Anormal Görünümlü Dışkı,
• Mide Ekşimesi, Pamukçuk,
• Reflü, Şişkinlik, Ülser,
• Ülseratif Kolit, Gıda İntoleransları

Psikoloji Sendromları ve Psikiyatrik Hastalıkları:

• Otizm, Şizofreni, Epilepsi, Depresyon,
• Anksiyete, Bipolar Bozukluk,
• Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB),
• Panik Atak, Dikkat Eksikliği Bozukluğu (DEB)
• Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), Disleksi,
• Dispraksi, Yeme Bozukluğu (Anoreksiya, Bulimia Nervosa) hastaları. 

Fizyoloji Sendromları ve Otoimmün Hastalıkları:

• Akne, Alerjiler, Anemi, Saç dökülmesi,
• Artrit, Astım, Bellek Problemleri, Çölyak,
• Demans (Bunama), Diyabet 1, Egzema,
• Eklem Ağrıları, Enzim ve Hormon Bozuklukları,
• Gelişme Geriliği, Gıda Alerjileri, Gıda İntoleransları,
• Otoimmün Tiroidit (Haşimato), Kolesterol Problemleri,
• Kronik Yorgunluk, Kulak Enfeksiyonları, Migren,
• MS (Multipl Skleroz), PMS-Regl Problemleri, Parkinson,
• Romatoid Artrit (RA), Sedef, Sistit, Tansiyon Problemleri,
• Tiroit Problemleri, Uyku Problemleri

Bağırsak Hasarı Neden Olur?

• Kronikleşmiş stres,
• Antibiyotikler, ağrı kesiciler, doğum kontrol hapları
• Kimyasal olarak genetiği değiştirilmiş yağlar
• Antidepresanlar
• Virüs ve parazit hastalıkları
• Uzun süreli alkol kullanımı
• Sezeryan doğumla dünyaya gelmek
• Kontrolsüz şeker tüketimi
• Paketli, katkılı gıdaların tüketimi
• Amalgam dolgular,
• Pestisitler, zirai ilaçlar
• Steroidler
• Toksik maddelere maruziyet
• Kemoterapi ve radyoterapi tedavileri

Gaps Diyeti Bilimsel mi?

Birkaç çalışma, GAPS diyetinde tüketilen gıdaların, birçok hastalıkta tedavi edici olabileceğini kanıtlamıştır. Özellikle glütensiz beslenmenin otizm üzerinde olumlu bir etkisi olduğu gösterilmiştir.

Gaps Diyeti Otizm İlişkisi

Glüten ve otizmi içeren 140’ın üzerinde bilimsel çalışma vardır. (3)

2018’de yayınlanan en son çalışmalardan biri, MCT ile modifiye edilmiş ketojenik glütensiz diyet verilen otistik çocuklara, ADOS-2 ve CARS-2 davranış testleri ile değerlendirilen otizm spektrum bozukluğunun temel özelliklerini sadece üç ay sonra nasıl önemli ölçüde iyileştirdiğini ortaya koyuyor. (4)

2016 çalışması, otistik 80 çocukta normal diyetle, glutensiz diyet etkilerini karşılaştırmış, glütensiz diyetin otizm davranışları ve gastrointestinal semptomları kontrol altına alınmasında etkili olduğu görülmüş. (5)

2017’deki bir başka küçük çalışma, glütensiz, kazeinsiz beslenmenin otizmli çocuklarda semptomları azaltmaya yardımcı olduğunu gösterdi. (6)

Araştırmalar otizmli kişilerden %70’inin sindirim sağlığının zayıf olduğunu ve bu durumun kabızlık, ishal, karın ağrısı, asit reflü ve kusma gibi semptomlara neden olabileceğini kaydetti. (7)

Otizmli kişilerde tedavi edilmeyen sindirim semptomları, artan sinirlilik, öfke nöbetleri, saldırgan davranışlar ve uyku bozuklukları dahil olmak üzere daha şiddetli davranışlarla da ilişkilendirilmiştir. (7)

Çalışmalar, otizmi olan bazı çocukların bağırsak geçirgenliğini artırdığını bulmuştur. (8-9-10-11)

Neuropyschiatric Disease and Treatment dergisinde 2017 yılında yayınlanan randomize kontrollü çalışmaların, meta-analizine göre, omega-3 eksikliği, otizm bozukluğuna sebep olabilir. Bu analiz, omega-3 takviyesinin otizm bozukluğu olan çocuklarda hiperaktiviteyi, uyuşukluğu ve tekrarlayan davranışları iyileştirebileceği sonucuna varmaktadır. (12)

Giderek artan araştırmalar, vücuttaki sağlıklı bakteri dengesinin, otizm üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğunu gösteriyor. (13)

GAPS diyetinde, özellikle potansiyel etkinliğini ölçmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Gaps Diyeti Diyabet İlişkisi

GAPS diyeti, diyabet için yaygın suçlu olan tahıllar, nişastalı sebzeler ve rafine karbonhidratlar gibi yiyecekleri yasaklar. Bu yiyecekler, kan dolaşımında hızla şekere dönüşen karbonhidrat bakımından yüksektir.

Özellikle GAPS diyetinin kan şekeri üzerindeki etkisini inceleyen bir araştırma olmamasına rağmen, karbonhidrat alımınızı azalttığınızda kan şekerini dengelediğini kanıtlayan birçok çalışma var. Bir çalışma, düşük karbonhidratlı, yüksek proteinli diyetin, tip 2 diyabet hastalarında kan şekerini düzenlediğini kanıtladı. (14)

Journal of the American College of Nutrition’da yapılan inceleme, daha yüksek rafine karbonhidrat alımının, diyabet riskini artırdığını yayınladı. (15)

Gaps Diyeti Bağışıklık Sistemini Güçlendirir

Bağırsak mikrobiyomu, sindirim sisteminizde yaşayan trilyonlarca mikroorganizmadan oluşan devasa bir ekosistemdir. Bağırsak mikrobiyomunuzun sağlığı, genel sağlığınız üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir ve hatta bağışıklık sisteminizi bile etkileyebilir.

GAPS diyeti, bağırsağınızdaki yararlı bakteri miktarını artırabilen fermente gıdalar ve probiyotikler açısından zengin beslenme uygular

Yararlı bağırsak bakterileri, bağışıklık sisteminizin, hastalığa ve enfeksiyona karşı dirençli olmasını sağlıyor. (16-17)

Gaps Diyeti İnflamasyonu Azaltır

İltihaplanma vücut tarafından normal bir bağışıklık tepkisi olabilirken, kronik iltihaplanma kanser, kalp hastalığı ve diyabet dahil birçok kronik hastalık tipiyle bağlantılıdır. (18) Enflamasyon aynı zamanda inflamatuar bağırsak hastalığı (İBH) ve Crohn hastalığı gibi sindirim bozukluklarının önemli bir bileşenidir.

GAPS diyeti, antioksidan açısından zengin sebzeler, kalp-sağlıklı yağlar ve balık gibi birçok anti-inflamatuar gıda içerir. Ayrıca probiyotik bakımından yüksek olan fermente gıdaları kullanır. Bazı araştırmalar, probiyotiklerin vücutta anti-inflamatuar etki gösterebileceğini ileri sürdü. (19)

İnflamasyon üzerindeki faydalı etkileri sayesinde bu diyet, sızdıran bağırsak sendromunun tedavisine de yardımcı olabilir. GAPS diyetine sızdıran bağırsak diyeti de denir, çünkü bağırsak geçirgenliğini veya sızdıran bağırsağı azaltabilir. Birkaç çalışma, bağırsak geçirgenliğinin altta yatan iltihaplanma ile ilişkili olabileceğini göstermiştir. (20-21) Gaps diyeti yapmak, iltihaplanmayı azaltmanıza, gıda hassasiyeti, emilim bozukluğu ve iltihaplı cilt sorunları gibi geçirgen bağırsak sorunlarını önlemenin etkili bir yolu olabilir.

Gaps Diyeti Depresyonu Önler mi?

GAP diyetinin depresyon üzerindeki etkilerine dair hiçbir çalışma olmamasına rağmen, bağırsak sağlığınızı iyileştirmenin zihinsel sağlığınız üzerinde önemli bir etkisi olabileceğini gösteren birçok araştırma var.

10 çalışmadan oluşan 2017 incelemesi, probiyotik desteğinin depresyon semptomlarını azaltmada etkili olabileceğini buldu. (12) Gastroenterology dergisinde yayınlanan bir başka çalışma, irritabl bağırsak sendromlu (İBS) 44 hastada spesifik bir probiyotik türünün depresif semptomların azalması ve yaşam kalitesinin iyileşmesi ile ilişkili olduğunu gösterdi. (13)

American Journal of Clinical Nutrition’da yapılan bir çalışma, GAPS diyetinde yasaklı olan yüksek rafine tahılların, çok yüksek depresyon riski oluşturduğunu buldu. (14)

Eliminasyon Diyeti Nedir? Nasıl Yapılır?

Gaps Diyeti Tedavi Protokolü

Bağırsak ve Psikoloji / Fizyoloji Sendromunu tedavi etmek amaçlı beslenmeye dayalı bir tedavidir, amacı bağırsak florasını ve astarını iyileştirmek, vücudu toksinlerden kurtarmaktır.

GAPS Tedavi protokolü 3 temel ayaktan oluşur

1. GAPS Diyeti
2. Besin Destekleri
3. Detoksifikasyon ve Yaşam Tarzı Değişimleri

Gaps Tedavi Protokolü: 1. Gaps Diyeti

Tedavinin en önemli ayağıdır. Bu sistemi asıl iyileştiren tüketilen gıdalardır.Bu gıdalar bağırsak dokusunun ihtiyacı olan vitaminleri, mineralleri, aminoasitleri, glukozamini, jelatini, yağları sağlamalıdır.

Gaps Diyeti 3 aşamadan oluşmaktadır

1. GAPS Giriş Diyeti
2. Tam GAPS Diyeti
3. GAPS Diyetinden çıkış

Kimler Gaps Giriş Diyetinden Başlamalı?

• Otizm, MS, ALS,
• Şizofreni, bipolar
• Obsesif kompulsif bozukluk,
• Kronik depresyon, epilepsi,
• Çölyak, serebral palsi, chron,
• Ülseratif kolit, kronik ishal,
• Karın ağrısı, şişkinlik, reflü,
• Gaz, tip 1 diyabet, haşimato,
• Romatoid artrit, besin alerji ve duyarlılıkları gibi rahatsızlıklarda giriş diyeti ile başlanmalıdır

Gaps Giriş Diyeti

1. Aşama

• Et- kemik suları
• Organik tavuk suyu
• Balık suyu ve bunlarla yapılmış sebze çorbaları
• Zencefil papatya nane çayları (az miktarda bal eklenebilir)
• Sauerkraut suyu ve ev yoğurdu suyu (probiyotik gıdalara giriş) diyetinize ekleyin

2. Aşama: (1. aşamaya ilave olarak)

• Etli sebzeli güveçler
• Tencere yemekleri
• İşkembe, paça çorbaları
• Organik çiğ yumurta sarısı
• Ev yapımı sade yağ (1 kaşıkla başlayıp kademeli artırın)
• Fermente balık
• Organik hindistan cevizi yağı
• Lahana turşusunun ve yoğurdun suyunu artırın

3. Aşama: (1-2. aşamaya ilave olarak)

• Günde 1-3 tatlı kaşığı ile başlayarak olgun avokado püresi çorbalarınıza eklemeye başlayın
• Günde 1 tane başlayarak gaps krepleri diyetinize ekleyin
• Hindistan cevizi yağı veya sade yağ ile çırpılmış yumurta eklenir yanına pişmiş soğan ve pişmiş sebze kullanabilirsiniz
• Fermente gıdaların suyu yerine kendisini de diyete ekleyin (sauerkraut, yoğurt, kefir, fermente turşu)

4. Aşama: (1-2-3. aşamaya ilave olarak)

• Fırınlanmış ya da ızgara etler
• soğuk sıkım zeytinyağ
• taze sıkılmış sebze sularına bir kaşık havuç suyu ile başlayın
• yemiş unlarından gaps ekmeği ekleyin
• probiyotik gıdaları artırarak devam edin

5. Aşama: (1-2-3-4 aşamaya ilave olarak)

• Haşlanmış elma püresi, daha sonları çiğ soyulmuş meyveler (elma ile başlanır)
• Çiğ sebzeler (Marulun yumuşak kısmı ve soyulmuş salatalık)
• Sebze ve meyve suları
• Probiyotik gıdaları artırın

6. Aşama: (1-2-3-4-5 aşamaya ilave olarak)

• Kabuğu soyulmuş olgun çiğ elma
• Süreçle daha fazla bal ve çiğ meyve ekleyin
• Yemiş unları ile hazırlanan kek ve kuru meyvelerle tatlandırılmış tatlılar diyete eklenir probiyotik gıdaları artırın

Not: Hastanın kişisel semptomlarına göre Giriş diyeti daha uzun ya da kısa sürede tamamlanabilir. Aşamaları tamamlarken semptomlarınızı takip ederek ilerlemeniz gerekir. Eklemeleri kademeli olarak yapınız, az miktarda başlayarak kendinizi dinlemeniz ve bir beslenme günlüğü tutmanız süreci kolaylaştıracaktır.

Gaps Diyeti 2. Aşamaya (Tam Gaps Diyeti) Ne Zaman Geçilir?

Hastanın başlıca sindirim sorunları giderildikten ve hastalık semptomları kalktıktan sonra TAM GAPS aşamasına geçebilirsiniz. Bu aşamanın amacı bağırsak florasını dengeye getirmek ve sağlıklı bağırsak florasını oluşturmaktır.

Dr. Natasha Campbell Tam GAPS aşamasında en az 2 yıl kalınmasını önermektedir     

Kimler Tam Gaps Diyetinden Başlamalı?

• Disleksi
• Dispraksi
• Öğrenme bozukluğu
• Ergen ve çocuklar
• Kabızlık sorunu olanlar
• Yoğun iş ve seyahat programı olanlar
• İshal,gaz,karın ağrısı gibi ciddi sindirim şikayeti yaşamayanlar
• Hiperaktivite ve dikkat eksikliği olanlar

Tam Gaps Diyeti

Tam gaps diyetinde yasak gıdalar ve izin verilen gıdalar vardır. Tam Gaps diyetinde tedaviyi desteklemek için inflamasyon yapan yasak gıdalar ve sindirimi zor gıdaları belirli bir süre beslenmemizden çıkarmamız gerekir.

Tam Gaps Diyeti Yasak Yiyecekler

Gaps hastaları aşağıda belirtilen yasaklı gıdaları sindiremez.

• Tahıllardaki glüten
• Sütteki laktoz ve kazein
• Baklagildeki lektin ve fitik asit
• Nişasta (patates, tatlı patates, yer elması, kestane…)

Tam Gaps Diyeti İzin Verilen Yiyecekler

• Hindistan cevizi yağı, sade yağ, soğuk sıkım zeytinyağı, çörek otu yağı, keten tohumu yağı, susam yağı, çuha çiçeği yağı, hayvan iç yağ
• Pişmiş veya çiğ sebzeler
• Meyve ve kuru meyveler
• Fermente gıdalar ve içecekler (turşu, yoğurt, kefir…)
• Organik bal, tahin, pekmez
• Et ve balık ürünleri
• Paça işkembe çorbaları
• Fermente kabuklu yemişler ve çekirdekler
• Taze sebze-meyve suları
• Kuruyemiş unundan yapılmış kek, ekmek, omlet
• Zencefil, kekik, nane çayları
• Rafine edilmemiş doğal tuz

Not: Diyete yeni bir gıda eklerken çok az miktarda başlayın, kademeli olarak artırın, semptomlarınızı gözlemleyin. Diyetten çıkarmanız ya da giriş diyetine dönmeniz gerekebilir.

Gaps Çıkış Diyeti

GAPS Diyetinden çıkmak, yasaklı gıdalara başlayabilmek için sindirim sistemi problemlerinizin tamamen geçmiş olması ve en az 6 ay boyunca sağlıklı olarak sürmesi  gerekir. Bu aşamaya geçmek için acele etmemelisiniz.

Gaps Çıkış Diyetinde Sırayla Eklenecek Gıdalar

1. İlk olarak taze patates ekliyoruz
2. Glutensiz fermente tahıllar (kinoa, karabuğday, darı) eklenir
3. Ekşi mayalı ekmekler diyete dahil edilir
4. Fermente etmeden karabuğday, darı ve kinoayı ekleyin
5. Nişastalı sebze, tahıl ve bakliyatları ekleyin

Not: Her eklemede tek bir yiyecek olacak şekilde dahil edilmelidir.

Gaps Tedavi Protokolü: 2. Besin Takviyeleri

Gerekli besin destekleri bir uzman tarafından kişiye özel olarak belirlenir. Temel olarak kullanılan besin destekleri şunlardır:

• Vitamin- mineral destekleri
• Omega 3 balık ve Morina balığı karaciğer yağı
• Probiyotikler
• Sağlıklı yağlar
• İyot
• Sindirim enzimleri

Gaps Tedavi Protokolü: 3. Detoksifikasyon ve Yaşam Tarzı Değişimleri

Bu protokolün amacı; detoksifikasyon ile bedenimize yerleşen toksinlerden arınmak; yaşam tarzı değişiklikleriyle de, yaşam alanımızdaki toksin kaynaklarını çevremizden uzaklaştırarak tekrar toksin girişini engellemektir.

GAPS’lı çocukların ve yetişkinlerin vücutları son derece toksiktir. Toksik olmasının yanında detoksifikasyon sistemleri de yeterli çalışamaz. Merkezi karaciğer olan temizleme sistemi, birikmiş toksin yükünden yeterince arınamaz ve temizlenemeyen toksinler dokularda ve organlarda birikir.

GAPS Tedavisinde Detoksifikasyon Nasıl Yapılır?

• Bentonit kil, deniz tuzu, epsom tuzu ile hazırlanmış Detox banyoları (vücut ve ayak) yapmak
• Lavman (gerekirse kabızlık durumunda) yapmak
• Kimyasal deterjanların yerine ev yapımı malzemeler ile hazırlanmış doğal sirke, karbonat vb. temizleyicilere geçmek
• Egzersiz, yoga, meditasyon yapmak
• Fitoşelatörlerin kullanımı (sarımsak, kişniş, chlorella)
• Civalı (amalgam) dişleri uygun şekilde söktürmek
• Toksik metallerden arınmak
• Güneşten yeteri kadar faydalanmak
• Radyasyondan korunmak
• Yaşam alanınıza yeni mobilya, halı vs. almama, boya badana işlerini bir süre ertelemek
• Doğal ve organik kişisel bakım ürünlerini tercih etmek (losyonlar, parfümler, saç boyaları, makyaj ürünleri, diş macunları)
• Ev bitkilerinden faydalanmak
• Mutfakta kullanılan araç gereçleri sağlıklı olanlar ile değiştirmek (seramik, cam, çelik tencerelere geçilir)