Dopamin Nedir? Dopamin Ne İşe Yarar?

Dopamin nedir? Dopamin ne işe yarar? Dopamin, vücudun sinir hücreleri arasındaki haberleşmeyi sağlayan kimyasal bir habercidir. {1*} Dopamin sayesinde vücuttan beyne sinyaller iletilir. Bu bağlamda bireyin odaklanması, beyinsel işlevlerini yerine getirmesi kolaylaşır. Dopaminin çok veya az üretilmesi Parkinson gibi çeşitli hastalıkların oluşmasına yol açabilir.

Dopamin ne işe yarar? Dopamin, davranışların ve fiziksel fonksiyonların büyük bir bölümünü etkiler. Dopaminin etkilediği vücut fonksiyonları:

• Öğrenme
• Motivasyonu sağlama
• Kalp atışı düzeni
• Kan akışının düzenlenmesi
• Böbrek fonksiyonları
• Emzirme
• Uyku
• Konsantrasyon
• Bulantı ve kusmanın kontrolü
• Hareket etmeyi sağlama

Dopamin Nedir?

Dopamin ne işe yarar? Dopamin, nöron adı verilen beyin sinir hücreleri arasındaki sinyal iletiminden sorumlu olan nörotransmitlerdir. Dopaminin salınımı ile görevli olan VTA nöronları antidepresan kullanımı gibi bazı durumlarda daha aktif hale gelebilir. Hafıza, ruh hali, öğrenme, depresyon, uyku düzeni, konsantrasyon ve motor becerileri gibi yaşamı doğrudan etkileyen çoğu beyin fonksiyonları yeterli dopamin salgılanması sonucu meydana gelir.

Antidepresan İlaçların Yan Etkileri ve Depresyon için 7 Doğal Çözüm

Dopamin ve Hareket Becerisi

Beyin tarafından kontrol edilen ve gerçekleştirilen fiziksel hareketler, beyindeki bazal gangliya kontrolünde gelişir. Bazal gangliyanın düzgün ve verimli şekilde çalışması için yeterli miktarda dopamin salgılanması gerekir. Yeterli düzeyde dopamin salınımı gerçekleşmediği durumda hareket becerilerinde kısıtlanma ve koordinasyon bozuklukları meydana gelir. Dopaminin fazla miktarda salgılanması sonucunda ise vücutta istenmeyen hareketler meydana gelebilir. Halk arasında tik olarak bilinen ve kontrol edilemeyen, sürekli tekrarlayan hareketlerin temel nedeni aşırı dopamin salgılanmasıdır.

Dopamin ve Hafıza-Öğrenme Becerileri

Düşünme, öğrenme ve hafıza ile ilgili olan prefrontal korteksin çalışması genellikle dopamin hormonu ile ilişkilendirilir. Prefrontal kortekste bulunan dopamin miktarında yaşanan ufak iniş çıkışlar bile hafızayı ve öğrenmeyi doğrudan etkiler. Öğrenme süreci ve bilgilerin saklanması üzerinde de dopaminin etkisi oldukça fazladır.

Dopamin ne işe yarar? Ödül merkezine bağlı çalışan dopamin, ödülle ilişkili olan olayları ve bilgileri kolayca hatırlamaya ve hafızada tutmaya yardımcı olur. Sevilen bir aktivite yapıldığı durumlarda dopamin prefrontal korteks tarafından salgılanır. Bu durum kişiye keyif veren aktiviteyi ya da bilgiyi hatırlatarak beynin dopamin salgılamasını artırır. Öğrenme sürecinde dopaminden yararlanmak isteyen öğrencilere motivasyonu artırıcı şekilde ders çalışmalarını öneriyoruz. Heyecan verici ve öğretici olan ders içerikleri, ödüllendirme yöntemi ile öğrencilerin dopamin seviyesinin artırılmasına yardımcı olur.

Yaratıcı insanlarda dopamin daha fazla salgılanır. Bu durum da kişilerin farklı ve zor problemleri çözebilmelerini ve olaylar karşısında farklı bakış açıları sergilemelerini sağlar.

Dopamin ve Odaklanma-Konsantrasyon Becerisi

Dopamin ne işe yarar? Odaklanma ve konsantrasyon üzerinde belirleyici etkileri olan dopamin, kişinin belirli bir duruma ya da nesneye odaklanmasını sağlayan optik sinirlere ileti göndererek çalışır. Prefrontal korteksteki yetersiz dopamin seviyeleri, dikkat ve odaklanma güçlüğü çekilmesine sebep olur.

Dopamin ve Algı Üzerine Etkisi

Algılama üzerinde etkili olan dopamin, deneyimleri ve yaşanılan olayları nasıl algıladığımızı ve hatırladığımızı belirler. Mutlu olunan anlarda salınan dopamin, ilerleyen günlerde bu keyifli aktiviteleri tekrar yapmak istememize sebep olur.

Dopamin ne zaman artar? Çikolatalı kurabiye pişirirken kokusunu aldığınızda veya fırından çıktığını gördüğünüzde beyniniz dopamin salınımını arttırır. Kurabiyeleri yediğinizde, dopamin seviyesi daha da artar. Dopamin bu kokuyu gelecek zamanda tekrar duyduğunuzda, önceden yaşadığınız hisleri canlandırmayı sağlar. Bu bir motivasyon, ödül ve pekiştirme döngüsüdür. Bu durumda daha fazla kurabiye yeme isteği ortaya çıkar. Sevilen yiyeceklerin tekrar yenmek istenmesi, cinsel birlikteliklerden duyulan hazzın ana nedeni dopamindir. Dopamin de tıpkı serotonin hormonu gibi yaşadıklarımızdan haz ve keyif almamızı sağlar.

Dopamin ve Stres-Heyecan Etkisi

Dopamin hormonu ile hangi duygu yok olur? Dopamin, kişiye heyecan veren ya da ani strese sebep olan durumlarda yüksek miktarlarda salgılanır. Bu durumda aşırı miktarda salgılanan dopamin, kişide stres, anksiyete ve gerginliği de beraberinde getirir.

Doğal Anksiyete Tedavisi İçin Uçucu Yağlar

Dopamin ve Ruh Hali 

Dopamin ne hissettirir? Zevk ve keyif hissedilmesini sağlayan dopamin, ruh hali üzerinde de belirleyici etkilere sahiptir. Bazı olaylar ve durumlardan nefret ederken bazılarından keyif alırız, bunun sebebi yine dopamin hormonudur. Mutluluk molekülü olarak anılan dopamin, serotonin ve norepinefrin ile birlikte depresyonu tetikleyebilir.

Dopamin ve Uyku Düzeni

Dopamin uygu yapar mı? Dopamin, gündüzleri daha fazla, akşam geç saatlerde ise daha az salgılanır. Bu durum kişinin gece uykusunun gelmesine neden olur. Parkinson hastalarının sürekli olarak uyumaya meyilli olmalarının nedeni de beyinleri tarafından dopamin hormonunun yetersiz olarak salgılanmasıdır. Dopamin hormonu aşırı salgılandığında psikoz, nevroz ve şizofren hastalarında da uykuya eğilim görülür. Bu durumun sebebi ise salgılanan fazla miktarda dopamini düşürmek için kullandıkları antidepresan ilaçlardır.

Dopamin Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Çoğu zihinsel sağlık sorununun tek bir nedeni yoktur. Ruhsal problemlerin nedenlerinden birinin dopamin fazlalığı ya da eksikliği olduğu da düşünülür. Dopamin eksikliği belirtileri şunlardır;

• Titreme ve denge kaybı
• Kilo alımı veya kilo kaybı
• Kas krampları, spazm veya kaslarda sertlik
• Yemek yeme ve yutma zorluğu
• Yorgun ve halsiz hissetme
• Açıklanamayan üzüntü
• Odaklanma problemi ve düşük enerji
• Normalden daha yavaş hareket etmek
• Umutsuzluk, suçluluk hissi ve intihar düşünceleri
• Halüsinasyon görme
• Öz farkındalık ve özgüven eksikliği
• Endişe ve anksiyete

Dopamin eksikliğinin bağlantılı olduğu düşünüler ruhsal hastalıklar şunlardır:

• Şizofreni: Geçmiş dönemlerde araştırmacılar, şizofreni semptomlarının hiperaktif (fazla çalışan) bir dopamin sisteminden kaynaklandığını düşünmüşlerdir. Günümüzde de şizofreni belirtilerinin beynin belirli bölümlerinde bu kimyasalın çok fazla salgılanmasından kaynaklandığı bilinmektedir. Buna halüsinasyonlar ve sanrılar da dahildir. {2*}
• Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB): Bazı araştırmalar bu rahatsızlığın dopamin eksikliğinden kaynaklanabileceğini göstermektedir. Ayrıca rahatsızlığın genlerle aktarıldığı da düşünülmektedir. DEHB ilacı metilfenidat (Ritalin), dopamin üretiminin arttırılması için de kullanılır. {3*}
• Uyuşturucu madde bağımlılığı: Kokain gibi ilaçlar beyinde fazla ve hızlı dopamin artışına neden olur. Bu, kısa süreli bir rahatlama sağlasa da tekrarlanan uyuşturucu kullanımı bu tür zevklerin eşiğini yükseltir. Bu bağlamda, aynı zevk eşiğine ulaşmak için daha fazla madde almak gerekir ve böylelikle vücut, doğal dopamin üretimini azaltır. Bir istekten çok ihtiyaca dönüşmeye başlayan her şey bağımlılıktır. Ciddi bir durum olan madde bağımlılıklarında profesyonel yardım almak gerekir. {4*}

Dopamin üretiminin fazla ya da az olması psikolojik rahatsızlıklar haricinde diğer hastalıklara da neden olur. Bu hastalıkların en bilinenleri Parkinson ve obezitedir.

• Parkinson hastalığı: Dopamin, beyindeki nöronların iletişim kurmasını ve vücut hareketlerini kontrol eder. Parkinson hastalığında, nöronlar sürekli olarak dejenere olur. Bu bağlamda da vücut daha az dopamin üretir. Bu kimyasal dengesizlik de fiziksel semptomlara neden olmaya başlar. Bu fiziksel semptomlar; titreme, hareketlerin yavaşlığı, denge sisteminin zayıflaması ve koordinasyon zayıflığıdır. Doktorlar, Parkinson semptomlarını dopamin seviyelerini yükselten ilaçlarla tedavi etmektedir.
• Obezite: Vücudun yakabildiğinden daha fazla kalori alımı kilo alınmasına sebep olmaktadır. Bunun haricinde obeziteye neden olabilecek bazı sağlık sorunları da bulunur. Araştırmalar, obez olan bireylerin vücutlarının yeterince dopamin ve serotonin salgılayamadığını göstermektedir. {5*}

Dopamin üretimi ilaçlarla da sağlanabilir. Doktorların dopamin (Inotropin) reçete ettiği bazı hastalıklar şunlardır:

• Düşük kan basıncı
• Zayıf kalp debisi (kalp yeterince kan pompalamadığında)
• Kan akışının zayıflaması
• Bazı septik şok vakaları

Dopamin ilaçlarının yan etkileri nelerdir? Bu gibi durumlarda kullanılan dopamin ilaçlarının bazı yan etkileri bulunur. Bu yan etkiler arasında düzensiz ve normalden daha hızlı kalp atış hızı, nefes almada zorluk, göğüs ağrısı, mide bulantısı, kusma ve baş ağrısı bulunur. Ayrıca bazı ilaçların dopamin ile etkileşime girerek bağımlılık yaratabileceği bilinmektedir. Bu bağlamda kullanılacak tüm ilaçlar doktor kontrolünde alınmalıdır.

Vücuttaki dopamin miktarının az olması bireylerin gün içerisinde uykulu olmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra uyku saatlerini kısaltmak da dopamin seviyesini düşürebilmektedir. 2012’de yapılan bir çalışma, uyku yoksunluğunun sabahları dopamin reseptörlerinde gözle görülür bir azalmaya yol açabileceğini öne sürmektedir. {6*} Dopamin miktarının vücutta fazla olması ise; mani, sanrılar, obezite, madde bağımlılığı ve şizofreni gibi rahatsızlıkları tetikleyebilmektedir.

Dopamin ayrıca diğer nörotransmitterler ve hormonlarla etkileşime girmektedir. Örneğin, nörotransmitter glutamat, beyindeki zevk ve ödül döngüsünden sorumludur. 2014 yılında yapılan bir çalışmada, stres ve seks hormonlarının ergenlik döneminde dopamin nörotransmisyonunu nasıl etkilediği incelenmiştir. {7*} Araştırmacılar, testosteron, östrojen ve glukokortikoidlerin birbirleriyle etkileşime girdiğini ve dopamin seviyelerini etkilediğini kaydetmiştir. Hormonların düzgün çalışması ve dopamin seviyelerinin normal seyretmesi, ergenlikte ve yetişkinlikte beynin olgunlaşmasına ve bilişsel işlevin düzgün çalışmasını sağlamaktadır.

Dopamin Testi Nedir?

Dopamin eksikliği nasıl test edilir? Dopamin eksikliği veya fazlalığı durumunda teşhis amacıyla farklı testler uygulanır. Uyku EEG’si dopamin eksikliğinin tespit edilmesinde en sık başvurulan yöntemdir. Bu test sayesinde beynin elektro yapısı gözlemlenir. MR, EMG, laboratuvar ve kan testleri, dopamin eksikliği ya da fazlalığını teşhis etmek için kullanılan yöntemler arasındadır.