Kadınlarda akne sorunu, erkeklerde kas kaybı gibi sorunlara neden olan testosteron seviyesindeki bozukluklar ciddi ölçüde önemlidir. Ancak, bu problemler yalnızca testosteron bozukluğunda karşımıza çıkmamaktadır. Dihidrotestosteron (DHT) adında aynı derecede etki sahibi başka bir androjen daha bulunmaktadır. {1*} Araştırmalara göre erkeklerde saç dökülmesinin yüzde 95’inden DHT sorumlu görülmektedir.
Dihidrotestosteron Nedir?
DHT, androjen bir seks hormonu olan dihidrotestosteron olarak açıklanabilmektedir. DHT’ye ek olarak, bazen DH veya 5α-dihidrotestosteron olarak da adlandırılmaktadır.
Testosterondan (temelde “erkeklik hormonu” anlamına gelen başka bir androjen) dönüştürülen bu hormon, birçok erkeksi fiziksel özellik ile ilişkilendirilmektedir. Harvard Tıp Okulu, androjen kelimesinin kökeninin “insan yapıcı” anlamına gelen kelimelerin birleşimi ile oluştuğunu açıklanmaktadır. {2*}
Bu özelliklerinin yanı sıra androjen ergenlik döneminde meydana gelen değişiklikleri kolaylaştırmakta ve cinsel uyarılmayı etkilemektedir.
Endokrinoloji Derneği’ne göre, “Bir yetişkin tarafından her gün üretilen testosteronun yaklaşık %10’u erkeklerde testisler ve prostat; kadınlarda yumurtalıklar tarafından dihidrotestosterona dönüştürülmektedir” {3*}
DHT hormonu, testosterondan daha güçlüdür ve vücutta daha az miktarda bulunmaktadır. Bir kişinin sahip olduğu DHT seviyesi, mevcut testosteron miktarıyla orantılıdır. Mevcut olan fazla testosteron oranı da fazla dihidrotestosterona dönüştürülmektedir.
Testosteron üretimi ise beynin kontrol merkezleri olarak kabul edilen hipotalamus ve hipofiz bezi tarafından kontrol edilmektedir.
Dihidrotestosteron Ne İşe Yarar?
Bu hormon genellikle saç seyrelmesi, akne gibi olumsuz semptomlarla ilişkilendirilse de DHT’nin her iki cinsiyet için de faydaları bulunmaktadır. DHT’nin vücudumuzdaki önemli rollerinden bazıları şunlardır:
- Hem oğlan hem kızlarda ergenliğin başlamasına yardımcı olarak, cinsel organların gelişmesine, daha derin sese ve vücut kompozisyonunda değişikliklere yol açmaktadır. Kız çocuklarında ergenliği erkeklere kıyasla nasıl etkilediği hakkında daha az şey bilinmektedir.
- Kasık kılları da dâhil olmak üzere vücut kıllarının büyümesine yol açmaktadır.
- Erkeklerde prostat büyümesine neden olmaktadır.
- Testosteron veya testosteron güçlendiricilerle birleştirildiğinde erkeklerin cinsel gücünü artırmaktadır.
- Tıpkı testosteronun yaptığı gibi, yaşlandıkça kas kütlesinin korunmasına yardımcı olmaktadır.
- Üreme sağlığına, doğurganlığa ve cinsel dürtüye fayda sağlamaktadır.
Dihidrotestosteron Saç Dökülmesi
Amerikan Saç Dökülmesi Derneği DHT’nin süreçteki önemine dikkat çekmek için testosteron saçsız sürecin özüyken, DHT’nin ana suçlu olarak karşımıza çıktığını belirtmektedir. {4*} Yapılan çalışmalardan sonra DHT’nin, kafa derisi foliküllerinin yağ bezlerindeki reseptörlere bağlanarak büzülmelerine neden olarak androgenetik alopesiye (erkek veya kadın tipi kellik) katkıda bulunduğuna inanılmaktadır.
Testosteronun DHT’ ye dönüştürülmesi için Tip II 5-alfa-redüktaz adı verilen bir enzime ihtiyaç vardır. Bu enzim, saç folikülünün yağ bezlerinin içinde depolanmaktadır.
Saç uzama veya dökülme süreçleri DHT’ den etkilenmektedir. Çünkü bu hormon foliküllerin minyatürleşmesine ve yaşam sürelerinin kısalmasına ve sonunda saç üretiminin tamamen durmasına neden olmaktadır. DHT, saç dökülmesini durdurmaya yönelik ilaçlar/müdahaleler nedeniyle baskılandığında, saç kökleri gelişmeye ve yeni saçlar çıkarmaya devam ederek, saç seyrelmesi için doğal bir tedavi işlevi görmektedir.
ABD’de erkeklerin yaklaşık üçte ikisinin 30’lu yaşlarının ortalarında önemli ölçüde saç dökülmesi yaşayacağı tahmin edilmekte ve bir erkek 50’li yaşlarına ulaştığında bu oran yüzde 85’e yükselmektedir.
DHT’nin erkek ya da kadın tipi kelliğe katkısı ise şunlardır:
- Kadınlarda genellikle saç derisinin tüm bölgelerinde incelmelere neden olmaktadır.
- Erkeklerde ise genellikle, gerileyen bir saç çizgisi ve inceltici bir sınır içeren farklı kellik modelleriyle incelme görülmektedir. Bunun nedeni, şakakların ve orta ön kafa derisinin DHT’nin etkilerine en duyarlı bölgeler olmasından kaynaklıdır.
- Bazı kadınlar yukarıda açıklanan her iki kalıbın bir kombinasyonuna sahip olabilmektedir.
- Yetişkinlerin dökülen saç miktarı büyük ölçüde genetiğe bağlıdır. Genetik, foliküllerde androjen reseptörlerinin oluşumunda önemli rol oynar, bu da bazı kişilerin hormonal değişikliklerin neden olduğu saç dökülmesine diğerlerinden daha duyarlı olmasına neden olmaktadır.
Kadınların vücutlarında erkeklere kıyasla çok daha düşük testosteron ve DHT seviyeleri bulunmaktadır, ancak seviyeler yükseldiğinde tıpkı erkekler gibi DHT ile tetiklenen saç dökülmesinden muzdarip olabilmektedirler. Bir kan testi, bir kadın için DHT düzeylerinin normal aralıkta olduğunu gösterse bile, normalden biraz yüksek bir düzey, androjenlerin etkilerine duyarlı kadınlarda saç dökülmesine sebep olabilmektedir.
Bu durum bazen bir kadının kadınlık hormonu (östrojen gibi) seviyeleri düştüğünde meydana gelmektedir, bu da androjen hormonların etkilerinin o kadar ölçülebilir olmadığı anlamına gelmektedir.
Kadınlarda yüksek androjen seviyelerine bağlı bazı saç dökülmesi nedenleri şunlardır:
- Yumurtalık kistleri
- Yüksek androjenli doğum kontrol hapları
- Gebelik
- Menopoz
- Genetik duyarlılık
- Stresli yaşam olayları
Dihidrotestosteron İnsanları Nasıl Etkiler?
Kadın ve erkekleri farklı ölçülerde etkilemektedir. Erkeklerde yüksek düzeyler az oranda tanımlanabilen değişikliğe neden olurken, kadınlarda düşük düzeyler aynı sonuçları vermektedir. Yüksek DHT seviyeleri genellikle aşırı testosteron üretiminin bir sonucudur. Yalnız erkeklerde değil, kadınlarda da yüksek testosteron üretimi görülebilmektedir.
Bir kadının yüksek DHT’ye sahip olması genellikle daha belirgin görülmektedir çünkü erkeksi olarak kabul edilen fiziksel değişikliklere sebep olmaktadır.
Kadınlarda yüksek DHT semptomları şunlardır:
- Artan vücut, yüz ve kasık kılları (hirsutizm)
- Düzensiz adet dönemleri (amenore)
- Genellikle çene ve sırtta akne problemi
- Cinsel organda anormal değişiklikler
Çok az DHT üreten erkeklerde ise görülebilecek belirtiler şunlardır:
- Gecikmiş ergenlik (bu kadınları da etkileyebilmektedir)
- Azaltılmış kasık ve vücut kılları
- Cinsel organların anormal gelişimi (nadiren)
Geçmişte erkeklerde yüksek DHT düzeylerinin belirli sağlık riskleri oluşturduğu düşünülmekteydi, ancak son araştırmalarla beraber durumun aslında böyle olmadığı görülmüştür. {*5}
Yüksek DHT ile prostat büyümesi, prostat kanseri gelişimi, kalp hastalığı gibi rahatsızlara yakalanma riskinin bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, yapılan bir dizi uzun vadeli çalışmada yüksek DHT’nin bu olumsuz etkilere sahip olduğu ispatlanamamıştır. Bu koşullarda DHT’nin rolü tartışmalıdır ve DHT blokerlerinin ve inhibitörlerinin tedavi seçenekleri olarak işe yarayıp yaramayacağını anlamak için devam eden araştırmalar yapılmaktadır. {*6}
Yani, DHT’nin ergenlik dönemindeki etkisi normal ve gerekli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak yaşlı erkeklerde sorunlu hale gelebilen prostat hücrelerinin büyümesini uyamaya devam etmesi sorun teşkil etmektedir.
Dihidrotestosteron Oranı Nasıl Azaltılır?
Saç dökülmesini azaltmaya yönelik müdahaleler, hem DHT üretimini hem de saç köklerinde DHT reseptör bağlanmasını hedeflemektedir.
DHT blokerleri (engelleyicileri) ne işe yarar?
- Engelleyiciler, testosteronun dihidrotestosterona dönüşmesini engellemektedir ve DHT’nin saç köklerindeki 5-AR reseptörlerine bağlanmasını durdurmaya yardımcı olmaktadır. Başka bir deyişle, DHT’yi kafa derisinden çıkarmaya yardımcı olabilmektedirler.
- Oral DHT blokerinin en popüler örneği finasterid’tir. Bu ağızdan alınır ve sadece reçete ile alınabilmektedir.
- DHT blokerleri yalnızca erkekler tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır ve hamilelik ve gelişim sırasında çeşitli hormonal komplikasyonlara yol açabileceğinden asla bir kadın veya çocuk tarafından alınmamalıdır.
Araştırmalar bu blokerlerin gerçekten etkili olduğunu göstermektedir. Bir çalışma, finasterid alan erkeklerin çoğunun saç dökülmesinde iyileşmeler yaşadığını bulmuştur. Çalışma ayrıca şunu da belirtmektedir: “Şu anda Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) onaylı minoksidil ve finasterid ve FDA onaylı HairMax LaserComb, androgenetik alopesi tedavisi olarak FDA tarafından tanınan tek tedavi yöntemleridir.”
Journal of Investigative Dermatology’de yayınlanan bir başka araştırmada, finasterid alan erkeklerin yüzde 80’inden fazlasının orijinal saç folikülü sayılarını koruduğunu ve yüzde 65’inden fazlasının yeniden saç uzaması yaşadığını gösterdiği bulunmuştur. {*7} {*8} Finasterid tipik olarak günde bir miligramlık dozlarda alınmaktadır.
Başka bir tedavi seçeneği ise üretilen DHT miktarını azaltan, DHT‘ nin kafa derisine daha az ulaşmasına yardımcı olan ve aynı zamanda başka yerlerdeki etkilerini azaltan bir DHT inhibitörüdür. Saç derisine kan akışını iyileştiren ilaçlar, saç oluşumunu teşvik etmek için engelleyiciler ve inhibitörler ile birlikte kullanılabilmektedir. Doğal 5alfa-redüktaz inhibitörleri aynı zamanda iyi huylu prostat hiperplazisi (veya yaşlanma ile bezin büyümesi ile karakterize edilen BHP) için tedaviler olarak kullanılmaktadır.
Yaklaşık beş miligramlık dozlarda, Proscar ilacı BPH’li bazı erkeklere yardımcı olarak kullanılmaktadır. Bu ilaç türü prostat hacmini azaltıp semptomları iyileştirmekte ve akut idrar retansiyonu riskini ve BPH ile ilgili ameliyat ihtiyacını azaltacağı düşünülmektedir. Yapılan yeni çalışmalar, DHT blokerlerinin prostat kanseri tedavisinde de rol oynayabileceğini göstermektedir.
DHT Seviyesini Düşürmek İçin Doğal İlaçlar
Bu konuya odaklanan daha az bilimsel araştırma olsa da bazı insanların yararlı bulduğu “doğal DHT engelleyiciler ” bulunmaktadır. {*9} Saç dökülmesi için doğal ilaçlar arasında özel şampuanlar ve kremler, yeşil çay, kabak çekirdeği yağı, biotin takviyeleri, omega-3‘ler, çinko, adaptojen otlar ve bitkisel takviyeleri içermektedir. Bunlar bir dereceye kadar yardımcı olabilir, ancak genellikle yukarıda bahsettiğimiz finasterid gibi reçeteler kadar etkili olmayacaktır.
Düşük seviyeli lazer tedavisi, bazı kişilerin kendilerini daha rahat hissedebilecekleri, saç oluşumunu hızlandırmayı vaat eden başka bir tedavi seçeneğidir. {*10} Saç derisindeki kan akışını artırarak foliküllerde metabolizmayı uyararak işe yaramaktadır.
Son olarak, biberiye, sedir ağacı gibi esansiyel yağların faydalı olabileceği düşünülmektedir.
Egzersizin DHT’ye Etkileri
Bazı uzmanlara göre, egzersiz rutininizin saç dökülmesi veya saç oluşumu dâhil olmak üzere düzensiz DHT seviyelerine bağlı semptomlar üzerinde etkisi olabilmektedir. {*11} Egzersiz, hem doğal bir DHT engelleyici hem de tip ve sıklığa bağlı olarak potansiyel olarak DHT/testosteron düzeylerini artırmanın bir yolu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bisiklete binme veya saatlerce koşma gibi dayanıklılık egzersizleri ya da çok sayıda aerobik/kardiyo egzersizi yapmak kan dolaşımındaki seviyeleri azaltabilirken, çok sık halter yapmak testosteron seviyelerini ve dolayısıyla DHT seviyelerini artırabilmektedir. Kas geliştirme, daha yüksek testosteron seviyelerine yol açma eğilimindedir. Bununla birlikte, pek çok kardiyo egzersizinin, kortizol salgılanmasını arttırdığı için testosteronu azalttığı gösterilmektedir.
Hormonal dengesizliklere yol açan egzersizden kaçınma yolları şunlardır:
- Yeterince dinlenme günü ayrılması
- Egzersizi stresi yöneten yaşam tarzı değişiklikleriyle birleştirilmesi
- Dengeli ve sağlıklı bir beslenme düzeni oluşturulması
DHT’nin Yiyeceklerle İlişkisi
Beslenmeye “DHT engelleyici gıdalar” eklendiğinde, saç dökülmesinin daha az olabileceğine dair bazı kanıtlar bulunmuştur, ancak bunun ne kadar işe yaradığını doğrulamak için daha fazla çalışma gerekli görülmektedir.
Örneğin, çinko gibi antioksidan likopen, asit L-lizin, amino yüksek lifli gıdalar başka gıdalar ve bitkisel gıdalar, biyotin, fitobesinler bir ölçüde DHT inhibe etme kabiliyetine sahip olabilmektedir.
Yüksek DHT’nin etkilerini potansiyel olarak engelleyebilecek gıdalar şunlardır:
- Kabak çekirdeği (Çinko Kaynağı)
- Domates
- Karpuz
- Havuçlar
- Mango
- Badem, ceviz, yer fıstığı, ceviz gibi kuruyemişler
- Chia ve keten tohumu
- Buğday tohumu
- Ispanak, pazı ve lahana gibi yeşillikler
- Çilek
- Muz
- Yumurtalar
- Uskumru, sardalye, ton balığı ve somon gibi balıklar
- Kafein/kahve
İşlenmiş gıdalar, ilave şeker ve trans yağ oranının fazla olduğu bir beslenme, DHT’nin neden olduğu sağlık sorunlarını kötüleştirebilecek metabolik sorunlara, iltihaplanmaya ve hormonal dengesizliklere de katkıda bulunabilmektedir. Büyüme hormonları içeren takviyeleri/protein tozlarını tüketmek de testosteron üretimini artırarak aynı şeyi yapabilmektedir.
DHT Blokerlerinin Zararları
DHT vücutta bir takım görevleri olan bir hormon olduğu için etkilerini bloke etmek çeşitli reaksiyonlara neden olabilmektedir. {*12}
Olası DHT engelleyici yan etkileri şunlardır:
- Cinsel işlev bozukluğu / erektil disfonksiyon
- Göğüs bölgesi çevresinde vücut yağının birikmesi
- Deri döküntüleri
- Sindirim bozukluğu ve bazen kusma
- Yüz ve üst vücut kıllarının koyulaşması ve kalınlaşması
Kaynaklar
{1*} https://www.americanhairloss.org/men_hair_loss/introduction.html
{2*} https://www.health.harvard.edu/mens-health/testosterone-prostate-cancer-and-balding-is-there-a-link-thefamilyhealth-guide
{3*} https://www.hormone.org/your-health-and-hormones/glands-and-hormones-a-to-z/hormones/dihydrotestosterone
{4*} https://www.americanhairloss.org/women_hair_loss/causes_of_hair_loss.html
{5*} https://academic.oup.com/edrv/article/38/3/220/3788611
{6*} https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT00490022
{7*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28396101/
{8*} https://www.jidsponline.org/article/S0022-202X(15)52935-7/fulltext
{9*} https://www.keeps.com/learn/what-is-dht
{10*} https://dermnetnz.org/topics/low-dose-laser-therapy-for-hair-loss
{11*} https://www.express.co.uk/life-style/life/662431/gym-habits-can-accelerate-baldness-warn-experts-protein-can-cause-hair-loss-workout
{12*} https://www.drugs.com/propecia.html