Manik Depresyon (Bipolar Bozukluk) Nedir? Nedenleri ve Belirtileri Nelerdir? Yönetmek İçin Yapılması Gerekenler Nelerdir?

Ruh hali değişikliklerini çok hızlı yaşayan kişilerde manik depresyon olma olasılığı yüksektir. Herhangi bir kişinin çok mutsuz ve yorgun hissettiği (depresyon) dönemler ile çok mutlu ve enerjik hissettiği (manik) dönemler arası zaman dilimi ne kadar az ise o kadar şiddetli rahatsızlık yaşadığı düşünülmektedir.

Birçok insan bipolar bozukluk ya da manik depresyon denilen bu rahatsızlıkla yaşamasına rağmen, bunun farkına varmamaktadır. Uzmanlar, aynı ülkede milyonlarca insanın bu hastalığın belirtilerini taşıdığını düşünmektedir.

Sağlıklı insanlar bile gün boyunca ve yaşamları boyunca ruh hallerinde birçok değişiklik yaşamaktadır. Ancak manik depresyonu olanlar çok daha ani ve şiddetli iniş ve çıkışlara eğilimlidir.

Manik depresyona sahip kişiler çok fazla ruh hali değişimi yaşamaktadır. Bu durum, yaşam kalitelerini ve sağlıklı ilişki kurmalarını engellemektedir. Ayrıca vücut sağlıklarını koruma, çalışma ya da yakın ilişki kurma yeteneklerini olumsuz yönde etkilemektedir.

Bipolar bozukluk, o kişinin düşünceleri, bedensel duyumları, uyku düzeni, kişiliği ve davranışları dahil olmak üzere, birinin yaşamının hemen her yönünü etkilemektedir. Manik depresyonun yüksek manik dönemlerinde, semptomlar genellikle huzursuzluk, öfke, halüsinasyonlar ve saldırganlığı içermektedir.

Öte yandan, düşük ataklar sırasında, yorgunluk, umutsuzluk, motivasyon kaybı ve sosyal izolasyon gibi depresyonda yaygın olan belirtiler görülmektedir. Manik depresyonun kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak gelişimine etki eden faktörler arasında genetik, beyin kimyası, çocukluk ortamı ve yaşanılan olaylar sayılabilmektedir.

Klinik ya da majör denilen ileri seviye depresyon ya da manik depresyon yaşam boyu dikkatle kontrol edilmesi gereken bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlıkla ilgili eğitim almak, profesyonel yardım almak, sağlıklı yaşam tarzı oluşturmak, kaygı ve stresi azaltmak bu hastalığın yönetilmesine yardımcı olabilmektedir.

Manik depresyonun nasıl geliştiği, ilerlediği ve sürdürüldüğü hakkında bilgi sahibi olmak, sizin ya da aile üyelerinizin bu durumla başa çıkmasına yardımcı olabilmektedir.

Manik Depresyon (Bipolar Bozukluk) Özellikleri Nelerdir?

Manik depresyon genellikle ergenlik çağının sonlarında ya da yetişkinliğin ilk yıllarında (en çok 15-24 yaş arası) ortaya çıkmaktadır. Çocuklar ve 65 yaş üstü yaşlılarda ortaya çıkma olasılığı oldukça azdır.

Manik vakaların en az yarısı 25 yaş öncesinde başlamaktadır. Ancak bazı kişiler için semptomlar ergenliğin hemen öncesinde başlayabilmektedir. Kişi tedavi görmezse, rahatsızlık yaşam boyu devam edebilmektedir. Yine de belirtiler, yaşam tarzı değişiklikleri, terapi ve ilaç yoluyla yönetilebilmektedir.

Manik depresyon yaşayan kişilerin neredeyse tamamı hastalığın bir döneminde hastaneye kaldırılmaktadır. Özellikle şiddetli belirtileri olan kişiler için hastanede tedavi görmek oldukça önemlidir. Bipolar bozukluk bazen anksiyete, klinik depresyon vakaları ve şizofreni gibi birçok hastalıkla karıştırılabilmektedir. {1*}

Depresyon (klinik, kısa süreli veya majör depresyon) ile manik depresyon arasındaki temel fark, depresyonu olan kişilerin manik yani yüksek denilen dönemler yaşamamasıdır. Depresyon hastaları, sürekli düşük ruh hali ve belirli bir süre boyunca aşırı üzüntü, motivasyon kaybı ve düşük enerji belirtileri yaşamaktadır. {2*}

Depresyon belirtileri arada sırada aşırı mutluluk, heyecan, halüsinasyon ya da aşırı enerji hissi gibi manik belirtilerine dönüşmemektedir. Ayrıca depresyon, manik depresyondan çok daha yaygın olarak görülmektedir.

Önemli farklar olmasına rağmen depresyon ve manik depresyonun benzer birçok özelliği bulunmaktadır. Örneğin, sinirlilik, saldırganlık, intihar düşünceleri, uyku ve iştah ile ilgili sorunlar sıklıkla görülmektedir.

Hipomani denilen manik depresyon-2 hastalığı, daha az şiddette belirti göstermektedir. Yaşamlarına daha normal olarak devam edebilen hastalar, depresyon geçmişi olan kişiler olabilmektedir. Amerikan Psikiyatrı Birliği tarafından yayınlanan tanı kılavuzuna göre, hipomani hastalığında sanrı ve halisünasyon bulunmamaktadır. {3*}

Manik Depresyon (Bipolar Bozukluk) Belirtileri Nelerdir?

Uzun süre boyunca manik depresyon yaşayanlar, bazen manik bazen depresyon tarafındaki belirtileri daha şiddetli yaşamaya başlamaktadır.

Belirtiler ve ruh halleri kişiden kişiye değişmektedir. Ancak genellikle, birkaç gün boyunca devam eden çok yüksek ya da çok düşük ruh halleri görülmektedir. Diğer kişiler, birkaç ay boyunca aynı evrede kalabilmektedir. Örneğin 1 ay boyunca manik evre hissedilebilmektedir.

Bipolar bozukluk yaşayan insanlar, uzun süre aynı belirtileri istikrarlı şekilde hissetmektedir. Normal ruh hallerini, normal olarak hissetmeyen bu hastalar, birbirine zıt ruh durumları arasında hızlı geçişler yaşamaktadır.

Yaygın görülen manik belirtiler (yüksek ruh hali) şunlardır;

• Çok mutlu ruh halleri ve heyecan
• Halüsinasyonlar/psikoz veya sanrılar (gerçekte var olmayan şeyleri görme ve duyma, bazen “artan yaratıcılık” olarak düşünülür)
• Bazen paranoya hali ve aşırı kaygı
• Sinirlilik, saldırganlık ve bazen öfke
• Uykusuzluk ve kalitesiz uyku sorunu
• Yeni planlarla ilgili güçlü motivasyon ve fikirler
• İştah kaybı ve bazen kilo kaybı
• Hızlı konuşma ve kıpırdama (aşırı hareket hali)
• Uygun fiyatlı şeylere normalden daha fazla para harcamak
• Gereksiz projelere çok fazla enerji ve zaman harcamak

Yaygın depresyon (düşük ruh hali) belirtileri şunları içermektedir;

• Değersiz, önemsiz ve umutsuz hissetmek de dahil olmak üzere çok düşük ruh halleri
• Bazı zamanlarda intihar düşünceleri ortaya çıkabilir
• Yorgunluk veya uyuşukluk (birçok insan bu aşamada uzun süre uyuma eğiliminde olur)
• Düşük motivasyon
• Beyin sisi ve unutkanlık, hatırlama güçlüğü
• Zor konsantre olma, çalışmaya ilgisizlik ve karar verme güçlüğü
• Aktivitelere ve hobilere ilgisizlik
• Alkol ve uyuşturucuları kullanma olasılığı

Genellikle manik depresyonu olan kişiler tıbbi yardım almak zorundadır. Çünkü hayatının yüksek oranda etkilenmesi söz konusu olmaktadır. Aile, iş arkadaşları ya da çevredeki kişilerin belirtileri fark etmesi ve tedavi araması söz konusudur. Bu noktada bir terapistten yardım almak oldukça önemlidir.

Araştırmalar, tedavi almayan manik depresyon hastalarının yüzde 20’sinin kendi hayatlarına son verdiğini göstermektedir. Çünkü bu hastalar, yardım almaktan kaçınan ve gereksiz yere acı çeken kişiler olarak tanınmaktadır. {4*}

Manik Depresyon (Bipolar Bozukluk) Nedenleri Nelerdir?

Manik depresyonun çeşitli nedenleri olabilmektedir. En çok görülen nedenler arasında genetik yapı ve yaşam tarzı yer almaktadır. Manik depresyon genellikle aileden geçen ve genetik nedenlerle görülen bir rahatsızlıktır. Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü tarafından, belirli gene sahip kişilerin diğer kişilerden daha fazla hastalık geliştirme riski olduğu açıklanmıştır.

Ailesinde bu hastalık olan her kişide hastalık gelişecek diye bir düşüncenin oluşması yanlış görülmektedir. Ailesinde manik depresyon öyküsü olan çoğu çocuk hastalığı geliştirmemektedir. Bu rahatsızlıkta, yaşam tarzı, yaşanan olumsuz olaylar ya da alışkanlıklar etkili olabilmektedir.

Beynin fiziksel yapısı ve kimyasal aktiviteleri, kişinin ruh halini etkilemektedir. Bu durum, manik depresyon dahil olmak üzere zihinsel bozukluklara neden olabilmektedir.

Araştırmalar, manik depresyonu olan kişilerin beyinlerinin sağlıklı insanlarınkinden farklı olduğunu, bazen şizofreni hastalarında görülenlere benzer “çok boyutlu bozukluklar” gösterdiğini (ruh hali değişimlerini gösteren başka bir bozukluk) kanıtlamaktadır. Beyinde meydana gelen iltihaplanmanın bu yapısal ve kimyasal değişiklikleri kötüleştirmesi mümkündür.

Araştırmalar, manik depresyonu olan kişilerde beynin problem çözme, karar verme gibi işlevlerinden sorumlu bölümünün daha az çalışma gösterdiğini bulmuştur. Bu kısım, hasta kişilerde daha küçük olabilmektedir. Araştırmacılar, farklı yetiştirme tarzları ve gelişim ortamlarının beyin yapılarını değiştirdiğini düşünmektedir. {5*}

Hastaların, olumsuz ve korkulu düşünce ya da davranışlarının beynin kimyasal kanallarını değiştirdiği bilinmektedir. Bu durumun, gelecekte daha fazla olumsuz ruh hali yaşama ve dengesiz duygu durumları geliştirme olasılığını arttırdığı da belirtilmektedir.

Manik Depresyona (Bipolar Bozukluk) Yardımcı Olacak Doğal Tedaviler Nelerdir?

Manik depresyon teşhis edilmediğinde zamanla kötüleşebilmektedir. Bazen tespit edilse bile ilerleyişini sürdürebilmekte ve kişinin ya da çevresinin hayatını olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Bazı insanlar zaman geçtikçe ve tedavi edilmedikçe belirtileri daha şiddetli yaşamaya başlamaktadır.  Bu şiddetli belirtilerde daha kısa süreli ruh hali iniş-çıkışları görülmektedir. Rahatsızlık tamamen tedavi edilmese de belirtilerini yönetmek sık görülen ruh hali değişimlerini ya da intihara meyilli yıkıcı davranışları engelleyebilmektedir.

Klinik depresyon ya da anksiyete belirtilerinde olduğu gibi birçok doktor manik depresyon için ilaç tedavisi (duygu düzenleyiciler, antidepresan ve anksiyete karşıtı tıbbi ilaçlar) önermektedir. {6*}

Ancak bu tıp ilaçları haricinde manik ve depresif dönemleri kontrol etmeye yardımcı olacak etkili ve doğal birçok tedavi şekli bulunmaktadır. Ayrıca bu doğal ilaçların tıbbi ilaçlara göre olumsuz etkileri oldukça azdır.

Depresyon ya da bipolar bozukluk tedavisi gün geçtikçe gelişmektedir. Böylece birçok hasta, yaşam kalitelerini, ilişkilerini, bağımsızlık düzeylerini ve mutlu yaşam sürme yeteneklerini önemli ölçüde arttırmaktadır.

Eğitim Almak ve Tıbbi Bakım Uygulamak

Birçok uzman, manik depresyon hakkında eğitim almanın, hastalığın semptomlarını öğrenmenin ve depresif ya da manik dönemin erken uyarı işaretlerini tanımanın önemli olduğunu düşünmektedir.

Hastalıkla ilgili bir plan benimsenmesi gerektiğine inanan uzmanlar, problem çözme becerilerinin gelişmesine de destek olacağını belirtmektedir. Aile üyeleri, arkadaşlar ya da bir terapistle mümkün olduğunca çok konuşmak, depresyon ya da manik dönem başladığında ne yapılması gerektiği konusunda yardımcı olmaktadır.

Bipolar depresyonu olan başka kişilerle tanışmak, faydalı ipuçları hakkında internet ve kitaplardan okuma yapmak, fiziksel aktiviteleri ve hareketi arttırmak, meditasyon ve yaratıcı projeler gibi şeylerle hayatı iyileştirmek benlik saygısını arttırmaktadır. Bu durum, kişi için daha huzurlu bir ortam yaratabilmektedir.

Bilişsel davranışçı terapi, manik depresyon ataklarını doğal olarak yönetmek için oldukça önemlidir. Ruh hali değişikliklerini tetikleyen temel düşünce kalıplarını tanımanıza yardımcı olan bu terapi türü, olumlu yönde etkide bulunmaktadır. {7*}

Olumsuz duygularınız, beden duyumunuz ve oluşturduğunuz zihin çerçeveleriniz şiddetli belirtilere (aşırı endişe ve uykusuzluk gibi) dönüşmeden önce, farkındalık kazanmanıza yardımcı olmaktadır.

Bipolar Bozukluk İçin Sistematik Tedavi Geliştirme Programı çalışmalarını yürüten araştırmacılar, terapi gören ve görmeyen grupları karşılaştırmıştır. Terapi uygulanan hastaların daha iyi uyum sağladığı ve daha az hastaneye yatma oranına sahip oldukları bulunmuştur.

Terapi türü ne olursa olsun, terapi seansları ve iyileşmeye yardımcı olacak bazı uygulamalar bulunmaktadır.

• Açık ve dürüst olmak
• Ailenizden destek almak (hatta onları terapi seanslarına dahil etmek)
• Stresi yönetmeye ve planlı kalmaya yardımcı olacak bir günlük planlayıcı oluşturmak
• Duyguların günlüğünü tutmak
• Terapistinizin önerilerine açık fikirli olmak
• Terapi seansları arasında mutlu kalmaya özen göstermek ve kendine iyi bakmak (dengeli beslenmek ve yeterince uyumak gibi)
• Bir destek grubuna ya da grup terapisi sınıfına katılmak, manik depresyonla ilgili stresi azaltmanın, aynı şeyi yaşayan diğer insanlarla bağlantı kurmanın ve iyileşen kişilerden değerli tavsiyeler almanın harika bir yoludur.

Egzersiz Yapmak (Açık Havada Olması Önerilir)

Egzersiz, stresi azaltmak, güven oluşturmak, uyum sağlamaya yardımcı olmak ve vücudunuza bakmak için oldukça önemlidir. Doğal bir depresyon ilacı sayılan açık havada egzersiz, bir etkinlik grubuna katıldığınızda diğer insanlarla bağlantı kurmak için de etkili bir yol olarak görülmektedir.

Depresyon ya da anksiyete yaşayan hastalarla çalışan birçok terapist, hava durumu ya da yılın hangi zamanı olursa olsun, doğayla, mevsimlerle ve çevrenizdeki doğal unsurlarla bağlantıda kalmak için her gün açık havada yürüyüş yapmayı önermektedir. Açık havada egzersiz yapmak, kapalı mekanlarda yapılan egzersizin tüm faydalarına sahiptir. Ayrıca sizi daha canlı hissettirecek doğal ışık almanıza yardımcı olarak çevre ile bağlantı kurmanıza destek olmaktadır.

Kalp, bağışıklık sistemi, kemikler ve kilo için faydaları bilinen egzersizler, kaygıyı, izolasyon ve yalnızlık duygularını, yorgunluğu, umutsuzluğu azaltmaktadır. 2016 tarihinde yayınlanan bir çalışma, egzersizin depresyon belirtilerini, yaşam kalitesini ve yetenekleri olumlu yönde geliştirerek iyileştirdiğini kanıtlamaktadır. {8*}

Sağlıklı Beslenmek

Araştırmalar, işlenmiş ve hızlı hazırlanan yiyecekleri sıklıkla tüketen kişilerin, sağlıklı beslenen insanlara göre depresyona daha fazla (yüzde 60) yakalandığını bulmuştur.  Bu sebeple sağlıklı ve dengeli beslenmeniz önerilmektedir. {9*}

Ayrıca beslenme şeklinizin sinir sistemi, enerji, ruh hali ve birçok başka vücut sistemini etkilediğini bilmeniz oldukça önemlidir. Depresyon karşıtı bir diyet uygulamak için, kafein ve alkolü büyük ölçüde azaltmak ya da tamamen bırakmak gereklidir. Çok fazla şeker, yapay ve sentetik gıdalardan da kaçınmak önerilmektedir.

Anksiyete, kaygı, stres ve depresyon ile savaşmak için en iyi yiyecekler şu şekilde sıralanmaktadır;

• Sağlıklı yağlar: Hindistancevizi yağı, çiğ süt ve otla beslenen hayvan etleri (doymuş yağ, hücresel işlevi ve nörolojik sağlığı destekler)
• Temiz, yağsız ve proteinli yiyecekler: Serbest dolaşan tavuk yumurtaları, yabani balıklar, otla beslenen hayvan eti ve merada yetiştirilen kümes hayvanları.
• Hormon dengesi için önemli olan çeşitli bileşikleri almak için her öğünde az miktarda yüksek kaliteli yağsız protein almak önemlidir.
• Somon, pisi balığı, sardalye ve uskumru gibi balıklarda bulunan omega-3 yağ asitleri, sağlıklı bir beyin oluşturmak ve onu korumak için kritik öneme sahiptir.
• Sebzeler ve meyveler: Ruh halinizi destekleyen hayati besin ve antioksidan alımınızı arttırın.
• Yüksek lifli gıdalar: Keten, chia, kenevir ve kabak çekirdeği gibi fındık ve tohumlar, beyin fonksiyonu ve lif için omega-3 yağ asitlerine ek olarak temel lif sağlar. Lif ayrıca taze ürünlerde, tahıllarda ve fasulye ya da baklagillerde bulunur.

Yapılan vaka çalışmalarına göre, Keto diyeti manik depresyon belirtilerini olumlu yönde etkilemektedir. Bu diyeti uygulayan hastalar incelenmiş ve ruh halinin düzeldiği, hiç yan etkiye neden olmadığı ve daha sağlıklı oldukları gözlenmiştir. {10*}

Yoga ve Meditasyon Yapmak

Yoga ve meditasyon yapmak, ruh halinin ne zaman sorunlu hale geldiğini, düşünce kalıplarının hangilerine takılı kaldığınızı ve stresli, savunmasız ya da kızgın hissetmenize sebep olan dış faktörlerin farkına varılmasını sağlamaktadır.

Meditasyon uygulamaları evde kendi başınıza uygulayabileceğiniz şifa terapileri olarak bilinmektedir. Ücretsiz, basit yapılabilen ve güvenilir bir yöntemdir. Çünkü hem duygusal kontrol sağlamakta hem de yatarak ve oturarak yapılması mümkün olmaktadır.

Yoga ise bir tür hareketli meditasyon olarak adlandırılmaktadır. Psikiyatri Uygulama Dergisi tarafından 2011 yılında yayınlanan araştırma, sekiz hafta boyunca bipolar bozukluğu olan kişileri yoga ve meditasyon terapisi yaparken incelemiştir. Hafıza, sorumluluk alma, başlanan işleri bitirme yetenekleri ölçüldüğünde gelişme sağladıkları görülmüştür. {11*}

Araştırmacılar, katılımcıların duygu, düşünce ve davranışları ile ilgili farkındalıklarının arttığını ve daha dikkatli ama daha az yargılayıcı hale geldiklerini belirtmiştir.

Sağlıklı Bitkileri Tüketmek

Bazı sağlıklı otların depresyon belirtilerini iyileştirdiği ve kaygıyı kontrol etmeye yardımcı olduğu belirtilmektedir. Bu sağlıklı bitkiler şöyle örneklendirilmektedir; {12*}

• Ginseng, kutsal fesleğen, ashwaganda gibi adaptojenler, vücudun stres tepkisini kontrol etmeye yardımcı olmaktadır. Adaptojenler, enerji ve odaklanmayı arttıran, hormonları iyileştiren faydalı bitkilerdir.
• Sarı kantaron, iyi ve kaliteli bir uyku için yardımcı olan doğal bir antidepresan sayılmaktadır.
• Omega-3 yağ asitlerini içeren gıdalar tüketmek, depresyon belirtilerini azaltmakta ve iltihabı gidermektedir.
• Bazı uçucu yağlar depresyon için oldukça faydalıdır. Duşta kullanılabilen, aromaterapi yoluyla solunan ya da gevşemek ve kas gerginliğini azaltmak için cilde uygulanan bu yağlar lavanta, bergamot ve papatya yağı olarak sıralanmaktadır.
• Probiyotik içeren gıdaların kullanılmasının manik ataklarını ciddi oranda önlediği araştırmalarla kanıtlanmıştır. Çünkü bağırsak ve beyin birbirleriyle bağlantılı organlardır. {13*}

Stresi Azaltmak

Eğlenceli ve uyum sağlamaya yardımcı olan, yaratıcı ve yatıştırıcı hissettiren herhangi bir aktivite ya da hobi, stresi azaltmak için oldukça önemlidir. Bu durum, depresyon ya da manik belirtilerini de olumlu şekilde etkilemekte ve kontrol sağlamaktadır.

Günlük tutmak ya da yazı yazmak, bir sanat ile ilgilenmek veya müzik dinlemek, dışarıda vakit geçirmek, rahatlatıcı bir banyo yapmak, aile ve arkadaşlarla daha fazla zaman geçirmek dahil olmak üzere birçok etkinlik, kişilerin kendini daha iyi hissetmesine yardımcı olmaktadır. Bu şekilde stresin azalması da mümkün olmaktadır.

Her gün, kısa bir süre için bile olsa (gece yatmadan önce bir saat ya da sabah ilk uyanıldığında bir saat) başkalarıyla bağlantı kurmak ya da mutlu ve rahat hissetmenizi sağlayacak şeyler yapmak önerilmektedir.

Stres azaltıcı aktiviteleri düzenli uyguladığınız ve hayatın bir parçası haline getirdiğiniz zaman, bunlara bağlı kalma ve hastalık semptomlarınızı yönetme olasılığınız o kadar artmaktadır. {14*}

Geleceği daha kolay planlamanıza, sabırsızlıkla bekleyeceğiniz etkinliklerin olmasına, sosyal aktiviteler için plan oluşturmanıza ve terapi randevularına düzenli katılmanıza yardımcı olabilmektedir.

Belirtilerinizin farkına varmak ve daha kolay plan yapmak için günlük tutmak önerilmektedir. Kendinizi savunmasız hissettiğiniz ya da ruh halinizi ani şekilde değiştiren olaylardan uzaklaşarak, sizi düzenli ve sağlıklı hale getiren, mutlu hissettiren düşünce, duygu ve davranışları günlüğe kaydetmek oldukça faydalıdır.