En yaygın yaralar, kesikler ve sıyrıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Çoğu yara zararsızdır ve birkaç gün sonra geçmektedir. Ancak bazen tehlikeli yaralar oluşabilmektedir. Bu durumda yaraların en hızlı şekilde tedavi edilmeleri oldukça önemlidir.
EYLÜL AYI MEYVELERİ Öğrenmek İçin YouTube Videomuzu İzleyebilirsiniz.
İçindekiler
Yara Nedir? Yara Türleri Nelerdir?
Bir yara, cildin yüzeyindeki herhangi bir hasar ya da kırılma olarak tanımlanabilmektedir. Yaralar açık ya da kapalı olabilmektedir. Bu yaraların ana nedeni travmalar ya da cilt bozulmalarıdır. Yaralar yeni oluştuysa akut yara olarak tanımlanmaktadır. Üç ya da dört haftadan uzun sürdüğünde ise kronik yara olarak isimlendirilmektedir.
Yaralara ilk müdahale oldukça önemlidir. Uygun şekilde yara bakımı ve etkili doğal ilaçlar kullanıldığında iyileşme süresi kısalmaktadır. Aynı zamanda, yaranın hızlı şekilde onarımı sağlandığında, enfeksiyon kapması ya da yara izi oluşması gibi yan etkilerden genellikle kaçınılabilmektedir.
Yaygın olarak bilinen yara türleri şu şekilde sıralanmaktadır; {1*}
- Kesikler
- Yanıklar
- Sıyrıklar
- Delinme yaraları
- Basınç yaraları
Kâğıt kesiği gibi küçük kesikler birkaç gün içinde iyileşmektedir. Ancak derin yaraların iyileşme süresi değişmektedir. Örneğin, ameliyat kesiklerinden kaynaklanan büyük ve derin yaraların iyileşmesi 6-8 hafta arasında sürebilmektedir. {2*} Yaraların iyileşme süresi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilmektedir. {3*} Yaraların tamamen iyileşmesi günler, haftalar ya da aylar alabildiği gibi yıllar da alabilmektedir.
Yara Tedavisini Engelleyen Faktörler Nelerdir?
Yara tedavisinin süresini uzatan bazı rahatsızlıklar ya da durumlar bulunmaktadır. Aşağıdaki faktörler yaraların iyileşmesini engellemekte ya da yavaşlatmaktadır;
- Enfeksiyon
- Şeker hastalığı (diyabet)
- Kan akışının yavaş olması
- Obezite ya da kilolu olmak: Ameliyat sonrası enfeksiyon riskini arttırmaktadır.
- Yaş aralığı: Yaşlı yetişkinler genellikle genç insanlardan daha yavaş iyileşmektedir.
- Alkol kullanımının aşırı olması: İyileşmeyi yavaşlatan ve enfeksiyon riskini arttırmaktadır.
- Sigara içmek: İyileşmeyi geciktiren, enfeksiyon ve yaraların açılması gibi sorunların yaşanma riskini arttırmaktadır.
- Stres: İyileşmeyi yavaşlatabilen uyku eksikliğine, sağlıksız beslenmeye ve daha fazla sigara içmeye yol açabilmektedir.
- Düzenli kullanılan ağır ilaçlar (kemoterapi ilacı gibi)
Vazelin ve jöle petrol kullanımı, yaraları sarmak ya da önlemek için kanıtlanmış bir çözüm değildir. Çünkü, cildin gözeneklerinin tıkanmasına neden olabilmektedir. Nem sağlaması açısından bazı kişiler kullanmaktadır ama doğal nemlendiriciler olan uçucu yağların kullanılması (hindistancevizi yağı gibi) önerilmektedir.
Yara Tedavisinin Aşamaları Nelerdir?
Yaraların iyileşme aşamaları olduğu bilinmektedir. Yaranın oluştuğu andan tamamen iyileştiği ana kadar genel bir süreç bulunmaktadır. Dört aşamadan oluşan yara iyileşme çizelgesi şu aşamalardan oluşmaktadır; {4*}
- Hemostaz Aşaması (Kanama Durur) – Kanda bulunan proteinler pıhtı oluşturarak yara bölgesinde yoğunlaşmaktadır. Vücut bileşikleri, kan damarında bulunan açıklığa yapışmaktadır.
- Defansif/ İnflamatuvar Aşama – Kan içindeki bileşenler iltihaplanmaya neden olan özel kimyasallar salgılamaktadır. Bu durum, yara bölgesinde şişme ve kızarıklığa neden olmaktadır.
- Kronik iltihaplanma durumları tehlikelidir ancak bu durumlarda, enfeksiyonla savaşan beyaz kan hücreleri, bakterilerden kurtulmak için yara bölgesine daha hızlı ilerlemektedir.
- İkinci aşama genellikle 4-6 gün arasında sürmektedir.
- Proliferatif Aşama (Cildin Yeniden İnşa Edilmesi) – Yeni cilt hücrelerinin oluşmaya başladığı zaman olarak bilinmektedir. Bu aşama, yaranın düzgün şekilde iyileşmesi için ihtiyaç duyulan oksijen ve besinleri sağlamayı içermektedir. Kimyasal haberciler cilt hücrelerine hasarlı bölgeyi onarmak ve yeniden inşa etmek için sinyal vermektedir. Bu noktada, kırmızı renkli bir yara izi oluşabilmektedir.
- Yara izi zamanla kaybolmaktadır ama yine de doğal yara izi tedavisi uygulamak önerilmektedir. Üçüncü aşama 3-24 gün arasında sürebilmektedir.
- Olgunlaşma Aşaması – İyileşmenin son aşaması olarak tanınmaktadır. Yeni derinin güçlenmesi ve yeni cilt dokusunun büzülme ya da gerilme olmadan vücut ile birleşmesi aşamasıdır. Son aşama, 21 gün-2 yıl arasında sürebilmektedir.
Yara Tedavisinin Doğal Yolları Nelerdir?
Yaraları iyileştirmenin çeşitli yolları bulunmaktadır. Küçük yaralar için, yarayı su ve yumuşak bir sabunla temizlemek, kurulamak ve steril bir bandajla yarayı kapatmak önerilmektedir. Daha ciddi yaralar için sağlık uzmanına gitmeniz önerilmektedir.
Yaraları daha hızlı iyileştirmek için doğal bazı yollar bulunmaktadır. Bu yollar, şu şekilde sıralanmaktadır;
Yaraları İyileştiren En İyi Gıdaları Tüketin
Yaraların daha hızlı iyileşmesine yardımcı olacak iyileştirici gıdalar bulunmaktadır.
- Yeşil yapraklı sebzeler: Lahana, brokoli, ıspanak ve diğer yeşillikler kanın pıhtılaşması için gerekli olan K vitamini bakımından değerli sebzelerdir.
- Temiz ve yağsız protein: Protein, yeni dokunun hızlı oluşmasına yardımcı olmaktadır. Öğünlerde organik ve yağsız proteinleri tüketmek (yabanı avlanmış balık ya da otla beslenen sığır) önerilmektedir.
- Doğal faydalı yağlar: Doğadan yakalanan balık, ceviz, keten tohumu ve chia tohumu gibi gıdalarda bulunan esans yağ asitleri, yaraların hızlı iyileşmesi için gereklidir.
İyileşmeyi Yavaşlatan Gıdalardan Kaçının
İyileşmeyi engelleyen ve iltihabı arttıran bazı gıdalar bulunmaktadır. Bu gıdaların tüketilmemesi, yaranın iyileşmesi için oldukça önemlidir.
- Alkol: İyileşmeyi olumsuz etkiler ve iltihabı arttırabilir.
- Şeker ve rafine gıdalar: İyileşmeyi yavaşlatarak iltihap oluşumunu hızlandırabilir.
- Hidrojen yağlar: Vücudun iyileşme yeteneğini olumsuz etkiler.
- İşlenmiş gıdalar: Bunlar hidrojen yağlar, kimyasallar, boyalar gibi yaranın açılmasına sebep olabilecek katkı maddeleri içermektedir.
Kolajen Tüketmeye Özen Gösterin
Yaraların iyileşmesine katkıda bulunan ve vücutta bolca bulunan bir protein olan kolajen, cildinize yeni yapıların oluşturulması için oldukça etkilidir. {5*} Kolajen içeren gıdaları tüketmek, yara bölgesini onarmak ve yaranın hızlı kabuk tutmasını sağlamak için önemlidir. {6*} Yaraların kabuk tutmasında cilt üstüne kullanımının da yeni dokuları daha hızlı oluşturduğu bilinmektedir. Ev yapımı kemik suyu çorbaları ya da yemekleri kolajen bakımından zengin gıdalardandır. Araştırmalar, kolajen tüketiminin basınç ülserleri, diyabet nedenli ayak ülserleri gibi kronik yaralara tedavi sağlayabildiğini göstermektedir.
Yüzde Yüz Doğal Bal Kullanın
Diz sıyrıkları gibi ufak yaraların iyileşme süresi ve daha derin yaraların iyileşme süresi aynı değildir. Ham bal, yaraların daha hızlı iyileşmesine yardımcı olan doğal bir ilaç olarak bilinmektedir. Bal hem yaraları temizlemeye hem de irin ve kokular gibi enfeksiyon belirtilerini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Aynı zamanda ağrıyı azaltmak ve hızlı iyileşme sağlamak için de oldukça önemlidir.
Araştırmalar, balın “yara örtüsü” görevi gördüğünü ve bakterilerin yaşamasını önleyerek iyileşme sağladığını kanıtlamaktadır. Ayrıca bal, gerekli doğal bileşenlere sahip olduğu için doku hasarını önlemektedir. Bazı yaraların, diğer yara bakım tedavilerinde iyileşme göstermediği ama bal kullanımı ile iyileştiği bilinmektedir.
Bal kullanmanın ameliyat sonrası oluşan kesikler, kronik bacak ülserleri, apseler, yanıklar, sıyrıklar ve tüm çizikler dahil olmak üzere çeşitli yaralara yardımcı olduğu kanıtlanmıştır. Bal, kokuyu, iltihabı ve ağrıyı azaltarak iyileşme süresini kısaltmaktadır. Bal, 1991’den beri yaralar için pansuman olarak kullanılmaktadır. {7*} Ancak 24-48 saat durduktan sonra pansumanın değiştirilmesi gereklidir. Çiğ bal, çay ağacı yağı ve lavanta yağını karıştırarak ev yapımı doğal bir merhem yapmak mümkündür.
Uçucu Yağları Kullanın
Çay ağacı ve biberiye esans yağı gibi uçucu yağlar, çeşitli bakteri ve mantarlara karşı etkileyici bakteri karşıtı özelliklere sahiptir. {8*} Uygulamadan önce taşıyıcı yağlar ile 1:1 oranında seyreltme yapılması önerilen bu yağlar, günde üç defa yaraya uygulanabilmektedir.
Yara bölgesinin nem seviyesini arttıran bu uygulama, yaraların iyileşmesini hızlandırmaktadır. Çünkü yaranın kuruması ağrı hissini arttırmaktadır. Ancak, yara bölgesine uygulanan yağın ardından yaranın, steril bir bezle sarılması önemlidir. {9*} Herhangi bir duyarlılık geliştiğinde uçucu yağların kullanımını durdurmak oldukça önemlidir. Aynı zamanda, uçucu yağları gözlerden uzak tutmak önerilmektedir.
Çinko İçeren Besinler Tüketin
Çinko, bağışıklık sistemini desteklemekte ve cilt iyileşmesini hızlandırmaktadır. Çinko eksikliğine sahip olmak yaranın iyileşmesini geciktirebilmektedir. Nutrients dergisi tarafından 2018’de yayınlanan bilimsel bir makale, çinkonun yara onarımında önemini açıklamaktadır. {10*} Stresi azaltma, pıhtı sağlama, iltihaplanmayı azaltma ve bağışıklığı güçlendirme, dokuyu yeniden oluşturma gibi etkileri bu çalışma ile kanıtlanmıştır.
Araştırmacılar, çinkonun ve içerdiği bileşenlerin derin yaraların tedavisi ve bakımında çok gerekli olduğunu ifade etmektedir. Çinko açısından zengin olan kuzu eti, otla beslenmiş sığır eti, kaju ve kabak çekirdeği gibi gıdaların sıklıkla tüketilmesi, yaraların iyileşmesini hızlandırmak için önerilmektedir.
C Vitamini ile Tedaviyi Hızlandırın
C vitamini, cilt dokuları ve kan damarındaki hasarı iyileştirmek için gerekli olan kolajen üretimini arttırmaktadır. {11*} Bu vitamin, tüm yara iyileştirme sürecinde oldukça önemlidir. Turunçgiller, dolmalık biber, çilek ve domates gibi C vitamini açısından zengin gıdalar tüketmek, antioksidan olarak yüksek besinlerle bağışıklığı güçlendirmek gereklidir.
Yara Tedavisi İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?
Yaranızın sebebi, görüntüsü ve sonradan yol açtığı belirtilerin doğru tespit edilmesi sağlık açısından oldukça önemlidir. Bu sebeple bir uzman yardımı almak önerilmektedir.
Bazı durumlarda acil tıbbı yardım istemek gerekli olmaktadır.
- Aşırı kanama varsa ve uzun süredir durdurulamıyorsa
- Hayvan ya da insan ısırması sonucu oluşan derin bir yaraya sahipseniz
- Cilt derin bir şekilde ayrıldıysa ve dikiş gereken bir yaranız varsa
- Yaranın yanında uyuşma hissediliyorsa sinir hasarı belirtisi olabilmektedir
Ayrıca, yaranın geçmemesi ya da başka belirtilere sebep olması da dikkate alınması gereken bir durumdur. {12*}
- Artan kızarıklık veya şişlik
- Zaman geçtikçe kötüleşen ağrı
- Yaranın etrafındaki cilt sıcak hissediliyorsa
- Yarayı temizlerken hoş olmayan koku
- Olağandışı veya artan drenaj
- Ateş veya titreme
Bu tür durumlarda doktor kontrolünde olmak önemlidir. Ayrıca eğer ciddi bir yaraya sahipseniz, doğal ilaçları kullanmadan önce uzmana danışmanız önerilmektedir.
Kaynaklar
{1*} https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000741.htm
{2*} https://www.stjoes.ca/patients-visitors/patient-education/u-z/PD%206225%20Wound%20Care%20After%20Surgery.pdf
{3*} https://www.webmd.com/first-aid/ss/slideshow-how-does-your-wound-heal
{4*} http://www.shieldhealthcare.com/community/news/2015/12/18/how-wounds-heal-the-4-main-phases-of-wound-healing/
{5*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29601617/
{6*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12804080/
{7*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3144338/
{8*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5206475/
{9*} https://health.clevelandclinic.org/cover-wound-air/
{10*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5793244/
{11*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24796079/
{12*} https://www.webmd.com/first-aid/relieving-wound-pain#2
