TSSB (Travma Sonrası Stres Bozukluğu) Belirtileri İçin 5 Doğal Tedavi

Travma sonrası stres bozukluğu, “doğal afet, ciddi bir kaza, terör eylemi, savaş veya tecavüz gibi travmatik bir olay yaşayan veya tanık olan kişilerde ortaya çıkabilecek psikiyatrik bozukluk” olarak tanımlanan bir ruh sağlığı sorunudur. 2019’da yapılan bir araştırmaya göre travmaya maruz kalan kişilerin yaşadığı en yaygın psikolojik sorundur. {1*}

Travma veya daha acı bir olay yaşayan kişiler genel olarak travma sonrası stres bozukluğu yaşamaktadır. TSSB kişinin kaygı gibi semptomlarını artırarak, kişinin günlük hayatına büyük bir etkisi bulunmaktadır.

Resmi olarak kişiye TSSB teşhisinin konması için kişi bir ay boyunca gözlemlenir.

Kişinin en az bir ay boyunca aşağıdaki kriterleri sağlaması gerekir;

• En az bir kez tekrarlayan negatif semptoma sahip olma
• En az bir kaçınma semptomuna (duyguları ifade etmeyi reddetme, kişide travma yaratan olaylara veya faaliyetlere karşı fobiye sahip olma vb.) sahip olma
• En az iki uyarılma ve tepkisellik belirtisine (öfke, saldırganlık, gergin olma vb.) sahip olma
• En az iki biliş duygudurum belirtisine (anksiyete, depresyon, suçluluk hissi, hafıza kaybı vb.) sahip olma

TSSB semptomları, farklı türde travmatik olaylar yaşayan hem çocuk hem de yetişkinlerde görülebilmektedir. Bazı olaylar kişide TSSB riskini artırmaktadır. Bu olaylar şunlardır;

• Doğal afetten kurtulmak
• Trafik kazası geçirmek
• Ani bir hastalık veya sahip sorunu yaşamak
• İstismar, aile içi şiddet, yoksulluk veya cinsel saldırıya maruz kalmak

TSSB’li hastaları tedavi eden ruh sağlık uzmanları, tipik olarak, hastalarının anksiyete, uykusuzluk, depresyon ve sosyal izolasyon gibi TSSB semptomlarını iyileştirmeye yardımcı olmaktadırlar.

TSBB ve Beslenme Bağlantısı

2020’de Toronto Üniversitesinde yapılan araştırmalara göre, yetersiz beslenme ile TSSB arasında bir bağlantı olduğu anlaşılmıştır. Aynı araştırmaya göre günde ortalama iki ila üç lif kaynağı tüketen yetişkinlerin TSSB yaşama olasılığı daha düşüktür. {2*}

Lif açısından zengin bir diyet yapmak insan bağırsağında mikroplar tarafından gerçekleştirilen bakteriyel fermantasyonun metabolik yan ürünleri üzerinde faydalı etkilere sahiptir. Bu yan ürünler beyindeki hücrelerin nasıl çalışabileceğini etkilemektedir.

TSSB semptomları gösteren bir kişinin beslenme dışında, TSSB yaşama ihtimalini artıran diğer faktörler;·

• Irkçılığa uğramak, göçmen olmak
• Yoksulluk çeken bir kadın olmak (erkeklere kıyasla TSSB prevalansı kadınlarda neredeyse iki katıdır)
• Kronik bir hastalığa sahip olmak
• Sigara kullanmak

TSBB Belirtileri Nelerdir?

Olaylarla başa çıkma mekanizması normal olan bireylerin çoğu, genellikle kısa süre içerisinde ilk şok veya üzüntü semptomlarından kısa sürede kurtulmaktadır. TSSB yaşamayan bireylerde üzücü veya tehlikeli bir olay ciddi semptomlara neden olabilir. Ancak semptomlar birkaç hafta sonra ortadan kaybolmaktadır. Buna akut stres bozukluğu da denilmektedir. Olay bittikten çok sonra, TSSB’si olan kişiler kendilerini endişeli hissetmeye devam etmektedirler.

TSSB semptomları genelde dört türe ayrılır. Bu semptomlar şunlardır;

• Müdahaleci anılar
• Olaylardan ve kişilerden kaçınma
• Düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler
• Fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişiklikler

TSBB’nin en yaygın belirtileri şunlardır;

• Travmayla ilgili geri dönüşler yaşama (travmayı anılar ve bedensel duyumlar yoluyla tekrar tekrar yaşamak)
• Kalp çarpıntısı, terleme, net düşünememe vb. dahil anksiyetenin fiziksel belirtileri
• Kabuslar görmek.
• Uykusuzluk ve dinlenmede zorluk çekme
• Birdenbire ortaya çıkan ve birkaç saat süren korkutucu düşüncelere sahip olma
• Travmatik olayı hatırlatan görüntüler, kelimeler, nesneler veya durumlarla karşılaştığında çok endişeli hissetme
• Düşünceler veya duygular hakkında başkalarıyla konuşmaktan kaçınmak, suçluluk ve utanma duygusu hissetme
• Korkutucu tetikleyicilerden veya anılardan kaçınmak için belirli şeyleri yapmayı reddetme veya kişisel rutinde değişiklik yapma
• Gergin ve korkak ruh haline sahip olma
• Öfke patlamaları yaşama
• İştah veya kilo değişiklikleri, baş ağrıları, sindirim sorunları ve cilt tahrişi gibi yüksek stres seviyelerine bağlı diğer semptomlar ile ortaya çıkan belirtiler
• Madde kullanımı
• Depresyon (kişinin kendisi veya dünya hakkında devam eden olumsuz düşünceleri),
• Yabancılaşma veya yanlış anlaşılma hissi nedeniyle sosyal izolasyon, düşük motivasyon nedeniyle eğlenceli aktivitelere veya hobilere ilgi kaybı ve ağır vakalarda intihar düşüncelerine sahip olma.

TSSB Sendromları Ne Kadar Sürer?

TSSB insandan insana farklı etki süreleri göstermektedir. Bazı hastalar altı ay içerisinde iyileşme aşamasına ulaşmaktadırlar.

“Karmaşık TSSB” belirtileri olan hastalar, yıllar boyunca kaygı, suçluluk, utanç ve intihar belirtisi gibi semptomları yaşamaktadır. Karmaşık TSSB semptomları genellikle yaşamın erken döneminde meydana gelen, özellikle hasta yalnızken meydana gelen travmalardan kaynaklanmaktadır. Bir ruh sağlığı uzmanından yardım almak, aile ve arkadaşlardan destek almak, TSSB’nin kalıcı ve kronik etkilerini zayıflatabilmektedir.

TSSB Nedenleri ve Risk Faktörleri

Travma sonrası stres bozukluğunu etkileyen birçok nedenleri ve risk faktörleri vardır.

Travma sonrası stres bozukluğu için risk faktörleri:

Bu bozukluk tipik olarak, bireyin yaşamını etkileyen bir olay yaşaması veya tanık olması sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Bu olaylar arasında savaş, doğal afet, taciz veya saldırı, kaza, hastalık veya sevilen birinin ani ölümü sayılabilir.

TSSB’ye sahip olma olasılığı en fazla olan risk grupları:

• Savaş gazileri
• Fiziksel saldırıya veya cinsel saldırıya uğramış çocuklar ve yetişkinler
• Herhangi bir tür taciz, kaza, doğal afet, terör saldırısı, siyasi şiddet, sevilen birinin ölümü, ciddi bir hastalık veya yaralanma veya “kontrolleri dışında” görünen diğer birçok travmatik olay yaşayan kişiler
• Madde ve uyuşturucu kullanımı
• Neden tam olarak açık olmasa da kadınların erkeklerden daha fazla TSSB geliştirme olasılığı vardır. Kadınlar için yüksek risk faktörü, cinsel saldırı ve tecavüz olaylarından kaynaklanmaktadır
• Orta yaşlı olmak
• Göçmen olmak
• Irkçılığa uğramak
• Herhangi bir işte çalışamamak
• Kronik hastalığa sahip olmak.

TSSB’si olan kişilerin beyinleri de bu durumdan etkilenmektedir. Travma nedeniyle beyinde birçok değişiklik meydana gelmektedir.

Nörobilimciler ve psikoterapistler dahil olmak üzere, araştırmacılar TSBB’si olan kişilerin beyin aktivitesinde değişiklikler ve belirli stres hormonlarının anormal seviyelerini sergilediğini ortaya koymuşlardır. Travma nedeniyle beyinde meydana gelen değişiklikler şunlardır;

• Adrenalin hormonunun, olay sona erdikten çok sonra TSSB’si olan kişilerde yüksek kaldığı görülmektedir. Bu tepki, TSSB’si olmayan kişilerde meydana gelenlerden daha uzun sürede gerçekleşmektedir
• Tehlike veya korku algısı, bedende ve beyinde anlık birçok değişikliği tetikleyerek savaş ya da kaç tepkisini uyandırabilir. Bu durum kişinin nabzının hızlanmasına, nefesinin hızlanmasına, göz bebeklerinin büyümesine, terlemenin artmasına ve sindirimin yavaşlamasına neden olabilir
• Strese bağlı bu fizyolojik semptomlar, TSSB yaşayan kişilerde aylarca, hatta yıllarca devam edebilir. Stres hormonları, hafif stresli uyaranlara bile tepki olarak çok hızlı ve orantısız bir şekilde yükselebilir
• Sürekli yükselen stres hormonları, hafıza, duygu düzenleme ve konsantrasyon dahil olmak üzere tüm vücudu olumsuz etkiler. Sonuç, yüksek düzeyde sinirlilik, kas gerginliği, uyku sorunları, kalp rahatsızlıkları ve diğer birçok uzun vadeli sağlık sorunlarına sebep olabilir.

Diğer nörolojik ve biyokimyasal değişikliklerin, limbik sistem (beynin ilk duygusal merkezi) dahil olmak üzere, TSSB’si olan kişilerin beyinlerinde ve bedenlerinde meydana geldiği gözlemlenmiştir.

Travmadan etkilenen üç bölüm şunlardır;

• Amigdala
• Hipokampus
• Prefrontal Korteks

Travmatik olayları takiben beyinde meydana gelen değişiklikler, darbe, kaza vb. nedenlerle beyin yaralanması olan hastalarda görülen nörolojik değişikliklerin türleri ile benzerlik gösterebilmektedir.

Esasen, TSSB normal “yürütme işlevinin” kaybı nedeniyle oluşur. Başka bir deyişle, neden-sonuç belirleme, davranış veya eylemlerin uzun vadeli etkilerini kavrama ve gelecek için planlar oluşturma yeteneğinin kaybı nedeniyle oluşmaktadır.

Geçmişte yaşanan bir travma, bir kişiyi sezgisel, duygusal, görsel, mekânsal ve dokunsal olarak daha zayıf hale getirebilir.

Beyinde sol yarıkürenin devre dışı kalması da dahil beyin aktivitelerinde değişiklik, geçmiş deneyimleri organize etme, onları mantıksal sıralara koyma ve değişen duygu ve algıları başkalarına ifade edilebilecek kelimeleri kullanma kapasitesini doğrudan etkilemektedir.

TSSB’nin Doğal Tedavi Yöntemleri

TSSB için doğal tedavi yönleri de mevcuttur. Bu tedavi yöntemleri şunlardır;

Terapi ve Danışmanlık

Siz veya bir tanıdığınız TSSB’ye sahip ise yapılacak ilk şey bir danışmandan yardım almaktır. İnsanların TSSB’nin üstesinden gelmesine yardımcı olmak için çeşitli psikoterapi türleri (konuşma terapisi) uygulanmaktadır. Çok etkili olan bir diğer tedavi türü ise, davranışları ve kendilik algısını nasıl etkilediğini belirlemek için düşüncelerin incelendiği bilişsel davranışçı terapidir. (CBT)

TSSB için tedavinin birincil hedeflerinden bazıları şunlardır;

• Bir hasta, beyninin duygusal yönünü kullanması amacıyla eğitilmelidir.
• Öz farkındalık artırılmalıdır. Bir terapist, hastalarına travmanın bedenlerini ve sağlıklarını nasıl etkilediğine ek olarak düşüncelerini ve duygularını nasıl değiştirdiğini anlama becerilerini öğretmelidir.
• Kişinin kendi hayatı üzerinde kontrol sahibi olduğu hissi yeniden kazandırılmalıdır.
• Kişinin zor duygularla başa çıkması için terapist tarafından stratejiler geliştirilmelidir.

Duyarsızlaştırma ve Korkulara Maruz Kalma

Yaygın konuşma terapisi türlerine ek olarak, hastaları algılanan tehditlere karşı duyarsızlaştırmak, stresi azaltmak ve korkularla doğrudan yüzleşmelerine yardımcı olmak için maruz bırakma terapisi türleri de tedavi için kullanılmaktadır. Hasta yavaş yavaş travmatik olayla ilgili güçlü duygular uyandıran durumlar, nesneler veya konumlarla yüzleşirken terapist bir rehber olmalıdır. Maruz bırakma tedavisinin üç ana yöntemi vardır.

Bu yöntemler şunlardır;

• Uzun Süreli Maruz Kalma Terapisi: Bu terapi yöntemi, travmayla ilgili üzücü düşünceler, fiziksel tepkiler ve duygular üzerinde kontrol kazanmak için travmatik olayı ayrıntılı olarak tartışmayı, yüzleşmeyi ve hatırlamayı sağlayan bir terapi türüdür. Bu tedavinin asıl amacı, kişinin yaşadığı travmatik olayı sürekli olarak tartışarak, konuşarak ve hatırlayarak o olaya karşı dirençli hale gelmesini sağlamak ve olaya karşı olan korkusunu azaltmaktır. Bu terapi türünde olayla ilgili yazı yazma, resim çizme veya olayın yaşandığı yeri ziyaret etme gibi yöntemler uygulanmaktadır.
• Bilişsel Yeniden Yapılandırma Terapisi: Bu terapi yöntemi, CBT ve diğer maruz kalma terapi yöntemleri ile benzerlik göstermektedir. Pişmanlık, suçluluk ve utanç gibi hastanın “sıkışmış” hissetmesine sebep olan duyguların konuşulduğu ve tartışıldığı bir tedavi yöntemidir.
• Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Terapisi (EMDR): EMDR terapisi, hastanın travmayı hatırlayıp açıkça konuşurken fiziksel hareketlere veya duyumlara (nefes, sesler veya el hareketleri gibi) odaklanmasını içeren bir terapi yöntemidir. Bu terapinin amacı, hareketler aracılığıyla hastanın beyninin çalışmasına yardımcı olmaktır.

Yoga ve Meditasyon

Ulusal Sağlık Enstitüleri tarafından desteklenen araştırmalarda, yoga ve zihin-beden uygulamalarını içeren 10 haftalık bir programa katılan hastalarda ve daha önce kullanılan herhangi bir ilacın etkisinin görülmediği hastalarda belirgin şekilde TSSB semptomlarının azaldığı kanıtlanmıştır. {3*}

Yoganın “mutlu” nörotransmitterleri artırmaya yardımcı olması, stresin etkilerini azaltması, olumsuz duygularla başa çıkma mekanizmalarını iyileştirmesi gibi etkileri sayesinde beyinde değişikliğe yol açtığı kanıtlanmıştır. Çalışmaya katılanlar, beş farklı durumda, rahatlatıcı duyguları artırmanın yollarını öğrenmiştir.

Bu duygular şunlardır;

• Minnet ve şefkat
• Akrabalık ilişkileri
• Kabul görme
• Merkeziyetçilik
• Yetkilendirme

Araştırmalar, yoga ve diğer zihin-beden uygulamalarının TSSB semptomlarını azaltma konusundaki etkisinin bir başka nedeninin de sinir sistemini olumlu yönde etkilemesi olduğunu göstermiştir. Bunun nedeni, yoganın vagus siniri yoluyla beyne geri gönderilen kimyasal sinyalleri değiştirmesi ve gevşemesine yardımcı olmasıdır.

TSSB hastalarının gevşemesini ve rahatlamasını sağlayan uygulamalar şunlardır;

• Kontrollü solunum
• Esneme veya hafif egzersiz hareketler (Yoga)
• Bir grupla beraber şarkı söyleme ve etkinlik yapma
• Birçok meditasyon benzeri uygulama.

Sosyal Destek ve Aile Desteği

TSSB semptomlarının üstesinden gelmenin en güçlü yollarından biri, sosyal destek ve yakın ilişkiler sayesinde direnç oluşturmaktır. Belirli faktörler dayanıklılığı artırmaya yardımcı olabilir;

• Sosyal ortamlara girmek ve insanlarla ilişki kurmak
• Bir aile terapistine başvurmak
• Teşvik edici, umut verici ve olumlu geri bildirim sunabilecek manevi bir sosyal gruba katılmak.

Kişisel Bakım ve Stres Yönetimi

Başkalarından destek almanın yanı sıra öz bakım, stres ve tetikleyicileri kontrol altına almak için çok önemlidir. Beslenme şekli de stres ve tetikleyicileri etkilemektedir.

Stresten uzak kalmak için yapılacaklar şunlardır;

• Şeker ve işlenmiş gıdaların kullanımı azaltılmalıdır. Lif oranı yüksek besinler tercih edilmelidir.
• Düzenli, ancak hafif fiziksel aktiviteler ve egzersizler yapılmalıdır.
• Yeterli miktarda dinlenmeye ve düzenli uyumaya özen gösterilmelidir.
• İş stresi azaltılmalıdır.
• Okuma, günlük tutma, bir profesyonelle konuşma, videolar gibi aracılarla durum hakkında daha fazla bilgi sahibi olunmalıdır
• Daha iyi hissetme konusunda gerçekçi hedeflere sahip olunmalı ve bu konuda sabırlı davranılmalıdır.

Çoğu psikolojik hastalıkta olduğu gibi TSSB için de bazı çözümler vardır;

• TSSB, çocuklar ve gençler dahil olmak üzere nüfusun yüzde 7 ila yüzde 8’ini etkileyen bir zihinsel sağlık bozukluğudur.
• Genel olarak insan hayatını tehdit eden bir olay yaşadıktan veya tanık olduktan sonra ortaya çıkmaktadır. Bu olaylar arasında savaş, doğal afet, taciz, saldırı, kaza, hastalık veya sevilen birinin ani ölümü sayılabilir.
• TSSB belirtileri arasında kaygı, depresyon, sosyal izolasyon, uyku sorunu, kabuslar, suçluluk, utanç, saldırganlık ve başkalarıyla düşünce veya duygular hakkında konuşmaktan kaçınma yer alabilmektedir.
• TSSB tedavileri arasında ilaç kullanımı, terapi veya danışmanlık yer alır; grup ve aile desteği, yoga, egzersiz yapmak, meditasyon ve öz bakım ise TSSB ve stresi yönetmenin diğer yollarıdır.