Şeker Otu Bitkisi (Stevia) Nedir? Türleri ve Faydaları Nelerdir?

Şeker otu bitkisi, stevia adıyla da anılan tatlı bir bitki olarak bilinmektedir. Kalorisi olmayan şeker içerdiğinden, tedavi amaçlı kullanılmaktadır. Özellikle mide problemlerinin, yanıkların, bebeklerin uzun süreli ağlaması ile oluşan kolik rahatsızlığının tedavisinde ve doğum kontrol yöntemi olarak kullanıldığı bilinmektedir.

Bazı uzmanlar, şeker otu bitkisini en sağlıklı doğal tatlandırıcı olarak tanımlamaktadır. Ancak bazı uzmanlar da yan etkileri konusunda insanları uyarmaktadır. Bu sebeple, doğru ürünü seçmek ve doğru dozda almak oldukça önemlidir.

Şeker Otu Bitkisi (Stevia) Nedir?

Şeker otu bitkisi, kalorisi düşük, sağlık için çok değerli bir bitkidir. Şeker otu bitkisinin yaprak özü, şekerden 200 kat daha tatlıdır. Bu sebeple, sabah çayınıza katarken ya da pişirdiğiniz yemeklerde kullanırken bitkiden çok ufak bir parça kullanmanız tatlandırmak için yeterli olmaktadır.

Bitkinin yapraklarını tatlı yapan iki şeker türü bulunmaktadır. 1931 yılında iki kimyagerin incelemesi sonucunda bu şeker türlerinden birinin acı olduğunu keşfedilmiştir. Ham halde ya da az işlenmiş şeker otu bitkisinin iki şeker türünü de içerdiği ama yüksek düzeyde işlenen şeker otu bitkisinin sadece tatlı kısımlarının kullanıldığı bilinmektedir. Bu kısım, FDA tarafından genel olarak güvenli kabul edilmekte ve yapay tatlandırıcı olarak yiyecek ve içeceklerde kullanılmaktadır. {1*}

Şeker Otu Bitkisi (Stevia) Türleri Nelerdir?

Günümüzde, tüm şeker otu bitkisi tatlandırıcılarının eşit olmadığını bilmek önemlidir. Hatta son zamanlarda sahte ürünler ve istenmeyen bileşenlerle yaratılan karışımlar ortaya çıktığından, sadece onaylı ürünlerin tüketilmesi önerilmeye başlanmıştır. Şeker otu bitkisinin türlerini tanımak bu noktada önem kazanmaktadır.

• Ham halde, yeşil yapraklı şeker otu bitkisi: Bitkinin en az işlenmiş halidir. Yaprakları kurutulan Stevia, toz haline getirilerek şekerden 10 kat tatlı bir ürün elde edilmektedir. {2*}
• Saflaştırılmış şeker otu bitkisi özleri: Yüzde 95 ya da daha fazla saflaştırılan Stevia özleri, yeşil yapraklılardan daha fazla işlenmiş olsa da sağlık faydası açısından onunla eşit konumda bulunmaktadır.{3*}
• Değiştirilmiş şeker otu bitki karışımları: En az sağlıklı seçenekler bu grupta bulunanlardır. Kimyasal çözücüler ve değiştirilmiş bitki karışımları ile oluşturulduğundan, küçük bir miktar özüt içermektedir. {4*} Bu da sinir sistemi için zararlı hale gelmesine neden olmaktadır.
• Organik şeker otu bitkisi, organik olarak yetiştirilen bitkiden yapılmakta ve GDO’suz olarak üretilmektedir. Glisemik etkisi olmadığından ve doğal olarak glüten içermediğinden, bitkinin en sağlıklı hali olarak tanınmaktadır. Ancak yine de ürünlerin etiketlerine bakmak önemlidir.
• Organik olmayan şeker otu bitkisi ise, yetiştirilen bitkiden yapılmak zorunda değildir. Bu durum, bitkinin kimyasallar ile de üretilebilir olduğu anlamına gelmektedir. Dünya üstünde genetiği değişmiş bir Stevia olmadığından GDO’suzdur. Glisemik etkisi olmadığından ve doğal olarak glüten içermediğinden önemlidir ancak içeriğindeki tehlikeli bileşenler ve tatlandırıcılar sağlıksız olmasına sebep olabilmektedir.

Şeker Otu Bitkisinin (Stevia) Faydaları Nelerdir?

2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre bu bitki, bakterileri önlemek, kan şekerini dengelemek, kanserle savaşmak, idrar söktürücü olarak kullanılmak, doğurganlığı önlemek ve kalp sağlığını korumak gibi özellikleri ile bilinmektedir. {5*}

Kanserle Savaşma Yeteneği Vardır

2012 yılında Nutrition and Cancer tarafından yayınlanan bir laboratuvar çalışmasında, şeker otu bitkisi özünün meme kanseri hücrelerini öldürdüğü anlaşılmıştır. {6*} Stevia bitkisinin, kanserli hücrelerin ölümünü arttırdığı ve vücutta kanser büyümesine katkıda bulunan belirli stres hormonlarını azalttığı belirtilmiştir. Ayrıca Çin’de yayınlanan başka bir çalışma ile, bitkinin yapraklarında bulunan bir bileşenin, kanser hücrelerinin yayılmasını ve büyümesini engelleyen doğal bir kanser karşıtı olduğu kanıtlanmıştır. {7*}

Şeker Hastalığına Faydası Bulunur

Metabolizmayı hızlandırdığı için birçok uzman, obezite ve diyabet hastaları için şeker otu bitkisi gibi sıfır kalorili tatlandırıcıları önermektedir. 2018 yılında Nutrition tarafından yayınlanan bir çalışma, beyaz şeker yerine bu bitkinin kullanılmasının kan şekerini düşürerek diyabet hastaları için çok faydalı olabileceği sonucuna varmıştır. {8*}

Journal of Dietary Supplements dergisinde yayınlanan başka bir deney, bu bitkinin doğal tatlandırıcı olarak kullanılmasının kan şekeri düzeylerini önemli ölçüde azalttığını ve insülin duyarlılığını artırdığını bulmuştur. {9*} Bu özelliklerin ikisi de diyabetin ilerlemesini önleyen önemli faydalar olarak bilinmektedir. Ayrıca çalışmalar, yemekten önce Stevia tüketilmesinin, tokluk seviyesini arttırdığını, kan şekeri ve insülin seviyelerini azalttığını kanıtlamaktadır. {10*}

Kilo Vermeye Yardımcı Olur

Günlük beslenme sürecinde şekerin sıklıkla tüketilmesi, kilo alımı, obezite hastalığı, metabolizmanın bozulması gibi olumsuz etkilere sebep olmaktadır. Bu olumsuz etkileri önlemek için kullanılan şeker otu bitkisi, en popüler diyet tatlandırıcılarından biridir. Çok fazla karbonhidrat içermediğinden ve kalorisiz olduğundan Paleo ve Keto diyetlerinde, besinlere tatlılık vermek amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır.

Ayrıca, Stevia bitkisinin iştah hissini azaltarak daha az gıda tüketmeye ve tokluk hissetmeye katkı sağladığı da bilinmektedir. Bu özellikleri ile diyabet ve obezite karşıtı olarak da tanınmaktadır. {11*}

Kolesterol Düzeylerini İyileştirmeye Yardımcı Olur

Bazı araştırmalar, şeker otu bitki özünün kolesterol seviyelerini iyileştirebileceğini, kalbin sağlıklı ve güçlü kalmasına yardımcı olabileceğini göstermektedir. 2018’de yapılan bir deneyde, sekiz hafta boyunca Stevia yaprak özünün uygulanmasının kolesterolü düzenlediği, iyi kolesterol olan HDL düzeylerini arttırdığı ve kötü kolesterol olan LDL düzeylerini azalttığı görülmüştür. {12*} 2019 yılında yapılan başka bir çalışma da aynı sonuçlara ulaşarak, kolesterol düzenleyici olarak şeker otu bitkisinin kullanılmasını önermiştir.

Yüksek Tansiyonu Düşürebilir

Şeker otu bitkisinin özündeki belirli bileşenlerin kan damarlarını genişlettiği ve sodyum atılımını arttırdığı bulunmuştur. Bu iki durum, kan basıncı seviyelerini dengede tutmaya yardımcı olmaktadır. Çalışmalara göre, bitkinin tüketilmesinin hipertansiyon denilen yüksek tansiyonu düşürdüğü de tespit edilmiştir.

Sindirim Sistemi İçin Yararlıdır

Doğal tatlandırıcıların bazıları sindirim sorunlarına neden olabilmektedir. 2019 tarihli bir çalışma, şeker otu bitkisinin bağırsaklar tarafından kolay sindirildiğini ve sindirim sistemindeki mikropları öldürdüğünü kanıtlamıştır. Bu özellikleri ile bitki, metabolizma üstünde yararlı etkilerde bulunmaktadır. {13*}

Kene Isırması Sonucu Oluşan Lyme İçin Kullanılır

Kene ısırması sonucunda oluşan Lyme, bir bakteri hastalığı olarak tanınmaktadır. 2015 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre, bitkinin Lyme hastalığına sebep olan bakterileri azalttığı ve düzenli olarak bitki özü tüketildiğinde tamamen hastalığı tedavi ettiği bulunmuştur. {14*}

Şeker Otu Bitkisinin Zararları Nelerdir?

Şeker otu bitkisi, olumsuz etkilerinin çok az olması sebebiyle güvenle tüketilebilmektedir. Örneğin, Paraguay’da yapılan bir araştırma, üç ay boyunca her gün Stevia tüketmenin herhangi bir olumsuz yan etki ile ilişkili olmadığını bulmuştur. 90’larda yapılan bazı araştırmalar, düzenli tüketilmesinin doğurganlığı azaltabileceğine dair bazı kanıtlar bulmuştur. Bu sebeple ölçülü tüketilmesi önerilmektedir.

Bitkiyi tüketmek, genellikle güvenli olsa da bazı kişilerde şişkinlik, mide bulantısı, baş dönmesi, uyuşukluk ve kas ağrısı gibi hafif yan etkilere neden olabilmektedir. Hassas yapıdaki kişilerde sindirim sorunlarına sebep olduğu da görülmüştür. Kanarya otu ile aynı bitki ailesine sahip olduğundan, bu bitkiye alerjisi olan kişilerin şeker otu bitkisine de alerjisi olabilmektedir. Bu sebeple dikkatli kullanılması gerekmektedir.

Şeker Otu Bitkisi (Stevia) Nasıl Kullanılır?

Şeker otu bitkisinin hem toz hem de sıvı halde bulunması mümkündür. En faydalı Stevia bitkisi, hiçbir katkı maddesi içermeyen, sertifikalı ve organik olandır. Bu yüzden bitkiyi satın alırken buna dikkat etmek gerekmektedir. Ayrıca bitkiyi kurutulmuş yaprak şeklinde satın alabilir ve evde öğütebilirsiniz. Sıvı haliyle kahve, çay ya da soda tariflerini tatlandırmak için oldukça kullanışlıdır. Toz hali ise yemek pişirmek ve fırınlamak konusunda en iyi sonucu vermektedir. Kullanım sırasında ölçüleri bilmek önemlidir.

• 1 çay kaşığı şeker = 5 damla sıvı Stevia = Yarım paket Stevia tozu
• 1 yemek kaşığı şeker = 15 damla sıvı Stevia = 1,5 paket Stevia tozu
• 1 su bardağı şeker = 2 çay kaşığı sıvı Stevia = 2 yemek kaşığı Stevia tozu

Şeker otu bitkisinin diğer tatlandırıcılarla karşılaştırılması ise şu şekildedir;

• Sakaroz: Aşırı şeker tüketimi, kalp problemleri, diyabet, karaciğer hastalığı ve aşırı kilo alımı dahil birçok olumsuz yan etki ile ilişkilidir. {15*} Şeker otu bitkisi ise kalori içermez. Ayrıca yüksek tansiyonu önlenmesi, kolesterol ve insülin değerlerini dengelenmesi dahil olmak üzere birçok faydası bulunmaktadır.
• Yapay tatlandırıcılar: Çeşitli yapay tatlandırıcılar, hazımsızlık, depresyon ve baş ağrısı gibi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. {16*} Şeker otu ise, metabolizmayı hızlandırarak sindirime fayda sağlamaktadır.
• Şeker alkolleri: Düşük kalorili tatlandırıcılardan olan şeker alkolleri, şişkinlik, ishal ve gaz gibi sindirim sorunlarına neden olmaktadır. Şeker otunun insan vücuduna birçok faydası bulunmaktadır.
• Doğal tatlandırıcılar: Sağlıklı bir beslenme sisteminde olması gereken şeker otu dışında da doğal tatlandırıcılar bulunmaktadır. Özellikle çiğ bal, hurma, hindistancevizi şekeri, akçaağaç şurubu, siyah üzüm pekmezi, muz püresi, kahverengi pirinç şurubu ve gerçek meyve reçeli kullanmayı düşünmeniz gereken sağlıklı tatlandırıcılardır. Ancak bu tatlandırıcıların, kalori alımını ve insülin salınımını etkilediğini unutmamak gerekmektedir.