İyot Eksikliği Belirtileri | İyot Eksikliği İçin Ne Yenmeli?

İyot eksikliği, ciddi bir küresel sağlık sorunudur. Dünya çapında birçok insan iyot eksikliği bakımından risk altındadır. Bu nedenle birçok ülkede, iyot eksikliğini önlemeye yardımcı olmak için sofra tuzlarına iyot eklenmektedir.

İyot, deniz ürünleri, süt ürünleri, tahıllar ve yumurtalarda yaygın olarak bulunan eser bir mineraldir. Bu mineralin yetersiz alımında ciddi sağlık sorunları meydana gelmektedir. İyot mineralinin tiroid fonksiyonlarında rol oynaması nedeni ile iyot eksikliği guatr riskinizi artırabilmekte ve tiroid hormonlarında dengesizliğe neden olabilmektedir.

İyot eksikliği, çocuklarda beyin hasarı ve bilişsel gelişim bozukluğunun en yaygın ve kolayca önlenebilen nedenlerindendir. İyot eksikliği, erken dönemde farkında olmanız ve önlemeye çalışmanız gereken ciddi bir durumdur. İyot eksikliğinizi erken dönemde fark edebilmeniz için iyot eksikliğinin belirtilerini anlamak oldukça önemlidir.

Kesin bir tanı için doktor kontrolünde iyot eksikliği testlerinden birini yaptırmanız gerekmektedir. Test sonucuna göre iyot içerikli zengin bir beslenme planı veya ek takviye almak gibi sizin için en uygun tedavi yöntemi belirlenecektir.

Yazımızda ayrıntılı olarak bahsettiğimiz iyot eksikliği belirtileri, iyot eksikliği hastalıkları, günlük alınması gereken iyot miktarı, iyot içeren besinler, iyot eksikliği tedavisi, iyot eksikliği testleri gibi birçok konu size yol gösterici olacaktır.

İyot Eksikliği Nedir?

İyot, eser bir mineraldir ve tiroid hormonları olan triiyodotironin (T3) ve tiroksinin (T4) temel bir bileşenidir. Tiroid hormonları, çoğu hücrenin metabolik aktivitelerini düzenlemekte ve çoğu organın, özellikle de beynin erken büyüme ve gelişme sürecinde hayati bir rol oynamaktadır.

Sağlıklı bir yetişkinin vücudunda yaklaşık 15-20 miligram iyot bulunmaktadır. Vücutta bulunan iyotun %70-80’i tiroid bezinde depolanmaktadır.

İyotu vücudumuza, belirli tuzlar (iyotlu tuz), yumurta, deniz sebzeleri, balık, fasulye gibi iyot açısından zengin besinler yoluyla almaktayız. Mineral bakımından zengin topraklarda ve ayrıca okyanus suyunda da doğal olarak iyot bulunmaktadır. İyot içeriği yüksek gıdaların yetersiz alımı tiroid hormonlarının yetersiz üretimine yol açarak kas, kalp, karaciğer, böbrek ve gelişmekte olan beyni olumsuz etkilemektedir.

İyot, sağlıklı bir metabolizmayı desteklemekten ve bazı kronik hastalıkları önlemekten sorumlu, vücudun hayati besinlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Ancak birçok yetişkin, iyot içeriği yüksek gıdaları yeterince tüketmemektedir. Bu nedenle iyot eksikliği yaygın görülen bir mineral eksikliğidir.

Bazı kaynaklar Batılı gelişmiş ülkelerdeki yetişkin nüfusun yaklaşık %50’sinin veya daha fazlasının bir şekilde iyot eksikliği olduğunu öne sürmektedir. {1*}

Hamile kadınlar ve çocuklarda görülen eksiklik oldukça yüksek oranda ve risklidir. Çünkü iyot eksikliği çocuklarda önlenebilir beyin hasarının en önemli nedenlerinden biridir.

Ancak çocuklarda görülen beyin hasarı, iyot eksikliği nedeniyle karşılaşabilecek tek sağlık sorunu değildir. Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, yaklaşık 1 milyar insan, beslenmelerindeki iyot eksikliği nedeniyle birçok sağlık sorunu yaşamaktadır. {3*}

Tiroid sorunları, iyot eksikliğinde görülen en yaygın sağlık sorunudur.

Düşük iyot seviyelerinin ciddi bir sağlık sorunu olduğunu anlayan yetkililer tuzların iyotlanmasına karar vermiş ve iyotlu tuzlar 1990’larda popüler hale gelmiştir. Yapılan bir araştırmaya göre, 2011 yılına kadar olan süreçte dünya genelindeki hanelerin yaklaşık %70’inin iyotlu tuza erişimi vardı. Bununla birlikte Current Health Science Journal’da 2017 yılında yayınlanan bir araştırmaya göre, iyot eksikliği hala küresel bir sorundur. {4*}

Tiroid uzmanı Dr. David Brownstein tarafından yürütülen bir klinik çalışmada, test edilen 5.000’in üzerinde kişinin, yüzde 96’sından fazlasının iyot eksikliği sorunu olduğu ortaya çıkmıştır. Amerikan Tiroid Derneği’ne göre, dünya nüfusunun yaklaşık %30’u hala iyot eksikliği ve buna bağlı sağlık sorunları ile mücadele etmektedir. {5*} 

İyot eksikliğinin çok yaygın olması nedeniyle birçok insan iyot eksikliği bozuklukları olarak bilinen olumsuz sağlık sonuçlarıyla ve hastalık riski ile karşı karşıyadır. Bu nedenle iyot içeriği yüksek besinlere diyetimizde yer vermek oldukça önemlidir.

Gıdalarda ve iyotlu tuzda bulunan iyot, sodyum ve potasyum tuzları, inorganik iyot, iyodat ve iyodür dahil olmak üzere çeşitli kimyasal iyot formlarını içermektedir. İyot genellikle bir tuz olarak bulunmakta ve oluştuğunda iyot değil iyodür olarak adlandırılmaktadır.

İyot Eksikliği Belirtileri

İyot eksikliğinin en yaygın belirtilerinden biri tiroid bozukluklarıdır. Tiroid bezinin fonksiyonlarını yerine getirebilmesi uygun iyot seviyelerine bağlıdır. Bu nedenle iyot eksikliği birçok ciddi sağlık sorununa neden olabileceği için eksiklik belirtilerinin erken dönemde fark edilmesi oldukça önemlidir.

İyot eksikliğinin klinik belirti ve semptomları şunlardır; 

• Guatr
• Hipotiroidizm
• Baş ağrısı
• Kuru cilt
• Seyrekleşen saç
• Depresyon
• Letarji
• Yorgunluk
• Hafıza sorunları
• Bilinç bulanıklığı
• Kilo vermede zorluk
• Soğuğa duyarlılık
• Soğuk eller ve ayaklar
• Tekrarlayan enfeksiyonlar
• Adet sorunları
• Düşük, ölü doğum ve hamilelikle ilgili diğer sorunlar
• Kas güçsüzlüğü
• Eklem sertliği
• Kabızlık
• Hiperlipidemi
• Bozulmuş böbrek fonksiyonu

İyot Eksikliği Neden Olur?

İyot alımı ciddi şekilde düştüğünde, tiroid bezi, mevcut iyotu daha iyi kullanmak için azalan seviyeleri yerine koyar. Bu da guatr olarak bilinen şişmiş nodüllü bir tiroid bezi gelişimine neden olur.

Beslenme ile yeterince iyot almamak, hamilelik, selenyum eksikliği, musluk suyu içmek, çevresel toksisite ve guatrojenik yiyecekler dahil olmak üzere iyot eksikliği riskini artırabilecek çeşitli faktörler vardır. {6*}

Düşük İyot Alımı

İyot, öncelikli olarak diyet yoluyla elde edilmektedir ancak iyot takviyesinden de alınabilmektedir. {7*} Diyetle iyot ihtiyacını karşılamak her zaman kolay olmayabilmektedir. Kalsiyum, demir veya vitaminler gibi besinlerin aksine iyot, belirli gıdalarda doğal olarak bulunmaz; daha ziyade toprakta bulunur ve o toprakta yetişen besinler yoluyla alınmaktadır.

Alpler, And Dağları ve Himalayalar gibi dağlık bölgelerden gelen topraklar ve sık sık taşkın olan bölgelerde iyot eksikliği olması muhtemeldir. İyot eksikliği olan topraklarda yetişen yiyecekler, orada yaşayan nüfusa nadiren yeterli iyot sağlarmaktadır. Bu nedenle iyot takviyeleri gündeme gelmiştir. 1920’lerin başında İsviçre, kretinizm ve endemik guatrın kontrolü için sofra tuzunu iyotla güçlendiren ilk ülkedir.

Nutrients’te yayınlanan 2012 tarihli bir makale, 1970 ve 1980’lerde, hamilelikten önce ve hamilelik sırasında iyot takviyesi kullanımının yalnızca bilişsel işlevi iyileştirmekle kalmayıp, yeni kretinizm vakalarını da ortadan kaldırdığını göstermiştir. {8*} 

İyot takviyesi dışında deniz sebzeleri ve deniz ürünleri tüketmek, diyetteki iyot eksikliklerini yerine koymanın en iyi yollarından biridir.

• Fındık
• Yağlı tohumlar
• Fasulye
• Şalgam
• Sarımsak ve soğan gibi diğer besin kaynakları da toprağın yeterli miktarda iyot içermesi koşuluyla iyi iyot kaynaklarıdır.

Gebelik

Hamile kadınların iyot ihtiyacı diğer bireylerden daha fazladır ve hamilelik sırasında iyot eksiklikleri, hamilelik sorunlarına, bebekte zayıf beyin gelişimine ve fiziksel büyümede sorunlara yol açabilir. Hamilelik döneminde annede bulunan iyot eksikliği bebeklerde beyin fonksiyonlarını bozabilmektedir.

Pediatrics dergisine göre, ABD’deki hamile kadınların yaklaşık üçte biri iyot eksikliği yaşamaktadır. Ancak emziren ve hamile kadınların sadece %15’i iyot takviyesi almaktadır. {9*}

İyot takviyeleri genellikle sodyum iyodür veya potasyum iyodür formundadır. Kullanılan takviye en az 150 mikrogram iyodür içermeli ve iyotlu sofra tuzu kullanılmalıdır. Takviyeler ve yiyeceklerden alınan kombine alım günde 290 ila 1.100 mikrogram olmalıdır. Potasyum iyot tercih edilen, emilimi iyi olan iyot formudur.

RDA (önerilen diyet miktarı) tavsiyelerine göre ise hamilelik sırasında kadınlar yaklaşık 220 mcg, emzirirken ise 290 mcg iyot almalıdır. {10*}

Selenyum Eksikliği

Selenyum eksikliği genellikle iyot eksikliği ve tiroid sorunlarıyla birlikte görülmektedir. Selenyum eksikliği, yetersiz tiroid hormon düzeylerine ve guatr gelişimine sebep olmaktadır.

İyotun, tiroid sağlığında hayati bir rol oynadığı bilinirken, selenyum, iyotun geri dönüşümünde kritik öneme sahiptir. Selenyum seviyeleri düşük olduğunda, tiroid bezi, tiroid hormonları üretmek için daha fazla çalışacak ve vücut bu hormonları hücreler tarafından kullanılan formlara dönüştürmekte zorlanacaktır. Normal tiroid sağlığını yeniden kurmak için her iki eksikliği de tedavi etmek önemlidir. {11*}

Endokrin, Metabolik ve Bağışıklık Bozukluğu İlaç Hedefleri’nde yayınlanan 2009 tarihli bir araştırmaya göre, iyot ve selenyumdaki eksiklikler tiroid fonksiyon bozukluğu riskini artırabilmektedir. {12*}

Sindirim sisteminiz sağlıklı bir şekilde çalışıyorsa günlük selenyum ihtiyacınızı karşılamak kolaydır. Günde bir somon veya sardalya ihtiyacınız olan tüm selenyumu karşılamaktadır. Ancak birçok insanın sindirim sistemi gerektiği şekilde çalışmaz ve selenyum bağırsaklarından yeterince emilemez. Bu durumlarda selenyum takviyesi son derece yardımcı olabilmektedir.

Musluk Suyu İçmek

Musluk suyu içmek iyot eksikliğinin artmasına neden olabilir. Musluk suyu, iyot emilimini engelleyen florür ve klor içermektedir.

Semantic Scholar’da yayınlanan 2006 tarihli bir araştırma, yüksek florürlü ve düşük iyotlu su kullanan, yetersiz iyot düzeyine sahip, yedi ayrı köyde yaşayan 8-14 yaşındaki toplam 329 çocuğun IQ’larını belirlemek için Wechsler Zeka Testini kullanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre yüksek florürlü, düşük iyotlu su kullanan köylerdeki çocukların IQ’ları, yalnızca düşük iyot seviyeleri bulunan köylerdeki çocuklara göre daha düşük bulunmuştur. {13*}

Çevresel Toksinlere Maruz Kalmak ve Sigara Dumanı

Tütün ve diğer çevresel toksinler de iyot eksikliği riskini artırabilmektedir. Tütün dumanı, tiyosiyanat adı verilen bir bileşik içermektedir. Tiyosiyanatın iyodür alımı üzerindeki inhibitör etkileri, iyot seviyelerin azalmasından sorumlu olabilmektedir. Tütün dumanındaki tiroid fonksiyonunu bozabilen diğer maddeler hidroksipiridin metabolitleri, nikotin ve benzapirenlerdir.

Tiroid’de yayınlanan 1994 tarihli bir inceleme, sigara içmenin tiroid fonksiyon bozukluğuna katkıda bulunabileceğini bulmuştur. Bununla birlikte tütün dumanı sadece tiroid fonksiyonunu etkilemekle kalmaz, aynı zamanda tiroid hormonunun faydalı etkilerini de bloke edebilmektedir. {14*}

Guatrojenik Gıdalar

Brassica ailesinden çiğ sebzeler (karnabahar, brokoli, lahana, soya, Brüksel lahanası) yemek, guatrojenler, yani peroksidazı bozan moleküller içerdiklerinden tiroid fonksiyonunu etkileyebilmektedir. Bu sebzelerin tüketilmeden önce tamamen pişene kadar buharda bekletilmesi guatrojenleri parçalamaktadır. İyot eksikliği olan kişiler bu besinleri tüketirken risk altındadır. {15*}

Guatrojenik yiyecekler tüketmek iyot eksikliğinin asıl nedeni olmasa da bu besinler önceden var olan iyot eksikliğini daha da kötüleştirebilmektedir.

Indian Journal of Medical Research’te yayınlanan bir araştırmaya göre, guatrojen gıdaların tiroid hormon sentezini engelleyebileceği ve tiroid fonksiyonlarını etkileyebileceği kanıtlanmıştır. {16*}

İyot Eksikliği Hastalıkları

İyot eksikliği bozuklukları terimi, bir popülasyondaki iyot eksikliğinden kaynaklanan farklı hastalık dizisini temsil etmek için türetilmiştir. {17*} Bu bozuklukların tümü, uygun dozda iyot uygulandığında önlenebilmektedir.

İyot eksikliğinden kaynaklanan yaygın bozukluklar:

• Hipotiroidizm
• Yüksek kolesterol seviyeleri
• Endemik guatr
• Kretinizm,
• Fibrokistik meme hastalığı
• Ateroskleroz
• Meme kanseri

İyot eksikliği tedavi edilmediğinde ciddi hipotiroidizme yol açabilmektedir. Hipotiroidizm ve dolaylı olarak iyot eksikliği şu komplikasyonlara neden olabilmektedir:

• Kalp hastalığı, genişlemiş kalp ve kalp yetmezliği gibi kalple ilgili bozukluklar
• Depresyon ve bilişsel bozukluk gibi zihinsel sağlık sorunları
• Periferik nöropati olarak bilinen vücudun periferik sinirlerinde hasar
• Kadınlarda kısırlığa neden olabilen yumurtlama döngüsünde bozulma

Gebe kadınlarda tiroid hormonun düşük olması, çocuklarının doğum kusurları riskini artırabilmektedir. İyot eksikliğinin neden olabileceği hamilelikle ilgili sorunlar şunlardır:

• Düşükler
• Doğurganlıkta azalma
• Artan bebek ölümleri
• Ölü doğum
• Erken doğum
• Yeni doğanlarda doğuştan anormallikler

İyot Seviyesi Kaç Olmalı?

İyot minerali, sadece tiroid bezlerinde bulunmaz aynı zamanda mide, meme, kan ve tükürük bezlerinde de bulunmaktadır. İyot testi ile vücuttaki iyot miktarının az veya fazla olup olmadığı tespit edilebilmektedir. İyot testi için kan veya idrardan alınan örnekler kullanılmaktadır.

İyot vücuttan idrarla atıldığından, büyük bir toplumda iyot eksikliği tanısını koyabilmek için idrar örneklerinde iyot miktarının ölçülmesi en iyi yöntemdir. Ortalama idrar iyot konsantrasyonunun 50mg/L altında olması iyot eksikliği olarak tanımlanmaktadır

İdrar iyot seviyelerine göre iyot eksikliği durumu:

• Ortalama idrar iyot konsantrasyonu 20’nin altında ise ağır seviyede iyot eksikliği olarak tanımlanmaktadır.
• Ortalama idrar iyot konsantrasyonu 20 ile 49 arasında ise orta seviyeli iyot eksikliği olarak tanımlanmaktadır.
• Ortalama idrar iyot konsantrasyonu 50 ile 99 arasında ise hafif seviyeli iyot eksikliği olarak tanımlanmaktadır.
• Ortalama idrar iyot konsantrasyonu 100 ile 199 arasında ise iyot seviyesi normal değerlerde tanımlanmaktadır.
• Ortalama idrar iyot konsantrasyonu 200 ile 299 arasında ise iyot seviyesi gerektiğinden fazla değerlerde olarak tanımlanmaktadır.
• Ortalama idrar iyot konsantrasyonu 299’dan fazla ise aşırı derecede iyot fazlalığı olarak tanımlanmaktadır.

Ne Kadar İyot Alınmalı?

Günlük ne kadar iyota ihtiyacınız olduğu yaş ve cinsiyet gibi birçok faktöre göre değişebilmektedir. Bu yazıdaki iyot önerileri “Diyet Referans Alımları” (DRI’lar) açısından verilmiştir. Diyet referans alımları Ulusal Akademiler Tıp Enstitüsündeki Gıda ve Beslenme Kurulu tarafından sağlıklı insanların besin alımlarını planlamak ve değerlendirmek için kullanılan bir değer olarak geliştirilmiştir.

Günlük alınması gereken iyot miktarları: {18*}

• Doğumdan 6 aya kadar: 110 mikrogram
• 7-12 ay: 130 mikrogram
• 1-8 yaş: 90 mikrogram
• 9-13 yaş: 120 mikrogram
• 14 yaş ve üstü: 150 mikrogram
• Hamile kadınlar: 220 mikrogram
• Emziren kadınlar: 290 mikrogram

Günlük alınması önerilen iyot miktarları guatr oluşumunu önlemek için yeterli olabilmekte, ancak iyotun tüm sağlık faydalarından yararlanabilmek için yeterli olmayacaktır. Çoğu fonksiyonel sağlık uzmanı, yeterli seviyelere ulaşmak için bu miktarların en az iki katını ve günde 2-3 mg’a kadar iyot önermektedir. Yine de bu konuda yeterli kanıt yoktur ve çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

RDA, 12 ayın altındaki bebekler için tolere edilebilir üst iyot alımını belirleyememiştir. Ancak diğer yaş grupları için tolere edilebilir üst düzey alım önerileri şu şekildedir: {19*}

• 1-3 yaş arası, 200 mcg
• 4-8 yaş arası, 300 mcg
• 9-13 yaş arası, 600 mcg
• 14-18 yaş arası (hamilelik veya emzirme dönemi dahil) 900 mcg
• 19 yaş ve üzeri için (hamilelik ve emzirme dönemi dahil), 1100 mcg

İyotun Faydaları Nelerdir?

İyot, tiroid sağlığı, bağışıklık sağlığı, beyin sağlığı da dahil olmak üzere vücutta bulunan birçok sistem için önemlidir.

Tiroid Sağlığı

İyot, tiroid hormonlarının üretimi için gerekli olan temel bir mineraldir. İyot eksikliği tiroid sağlığınızı ciddi şekilde etkileyebilmektedir. Dünyadaki guatr hastalıklarının artmasının birincil nedeni iyot eksikliğidir.

Tiroid bezi, tiroksin de dahil olmak üzere diğer tiroid hormonlarını üretebilmek için yeterince yüksek iyot seviyelerine sahip olmalıdır. {20*}

Tiroid hormonları, her gün birçok önemli biyokimyasal reaksiyonu düzenlemektedir. Bunlardan bazıları, proteinlerden amino asitlerin sentezi, sindirim enzimi, uygun iskelet ve merkezi sinir sistemi gelişim aktivitesidir. Hipotiroidizm gibi tiroid bozuklukları, iyot bakımından zengin gıdaların düşük olduğu bir beslenme düzeni nedeniyle ortaya çıktığında, semptomlar yavaş metabolizmadan kalp komplikasyonlarına, iştah ve vücut sıcaklığındaki değişikliklere, susuzluk ve terlemedeki değişikliklere, kilo değişikliklerine ve ruh hali dalgalanmalarına kadar değişkenlik gösterebilmektedir.

İyot mineralini yeterince tüketmek, guatrın veya genişlemiş bir tiroidin önlenmesi için de önemlidir.

PLoS One’da yayınlanan 2017 tarihli bir meta-analize göre, düşük idrar iyot konsantrasyonu seviyeleri daha yüksek guatr riski ile bağlantılı bulunmuştur. İyot eksikliği guatr riskini artırabilmektedir. {21*} Artan iyot alımı ise guatr riskini azaltabilmektedir. Ancak tedavi edilmeyen ve uzun süreli guatr kalıcı hasara neden olabilmektedir.

Enerji Üretimini Destekler

Tiroid hormonları metabolizma hızından da sorumlu olduğu için vücudunuzun yiyecekleri nasıl enerjiye dönüştüreceğini de belirlemekte ve etkilemektedir. Tiroid problemlerinin beklenmedik kilo alımına veya kilo kaybına da neden olabilmesi oldukça normaldir.

Tiroid’de yayınlanan 2008 tarihli bir incelemeye göre, tiroid hormonlarının bazal metabolizma hızınızda ve enerji harcamasında önemli bir rol oynadığı tespit edilmiştir. {22*}

Ayrıca, Hippokratia’da yayınlanan 2010 tarihli bir araştırmaya göre, iyot eksikliğine bağlı düşük tiroid hormon seviyeleri de çoğu insanda düşük enerji, halsizlik ve yorgunluğa neden olmaktadır. {23*}

Kanseri Önlemeye Yardımcı Olabilir

İyot bağışıklığı ve tehlikeli kanser hücrelerinin kendi kendini yok etmesi için gerekli olan apoptozu artırmaya yardımcı olur. Mutasyona uğramış kanser hücrelerinin yok edilmesine yardımcı olabilirken, bu süreçte sağlıklı hücreleri yok etmemektedir. Mevcut kanıtlar, iyot bakımından zengin deniz yosununun belirli tipte meme tümörü gelişimini inhibe etme kabiliyetini göstermektedir. {24*}

Kadınlarının deniz yosunu açısından zengin bir beslenme düzenine sahip olduğu Japonya gibi dünyanın bazı bölgelerinde ve ülkelerinde, meme kanseri oranlarının nispeten daha düşük olması da bu durumu desteklemektedir.

EK BİLGİ: BAZEN TİROİD KANSERLERİNİN TEDAVİSİNE YARDIMCI OLMAK İÇİN BELİRLİ İYOT TEDAVİSİ TÜRLERİ DE KULLANILMAKTADIR.

Çocuklarda Büyüme ve Gelişimi Destekler

Fetüsün beyin dokusu ve tiroid reseptörlerinin normal şekilde gelişebilmesi için bu minerale ihtiyacı olduğundan iyot minerali, gelişimin erken evrelerinde kritik rol oynamaktadır. {25*}

Araştırmalar, hamilelik ve bebeklik döneminde iyot eksikliğinin sağlıklı büyümeyi ve beyin gelişimini bozabileceğini göstermektedir. İyot eksikliği olan bebekler, ölüme daha yatkındır ve kretinizm olarak bilinen bir zihinsel engel türü, düşük büyüme hızı, motor fonksiyon problemleri ve öğrenme güçlüğü gibi nörodejeneratif problemler için daha yüksek risk altındadırlar. {26*}

Doktorlar genellikle hamile kadınları iyot eksikliği açısından test etse de iyot düzeylerinin doğru bir şekilde tespit edilmesi zordur. Bu nedenle, birçok sağlık uzmanı anne adaylarını hamilelik dönemlerindeki beslenmelerinde, iyot açısından zengin gıdaların alımını artırmaya ve iyot takviyesi kullanmaya teşvik etmektedir. {27*}

Bağışıklığı Güçlendirir

İyot, tiroid fonksiyonunu düzenlemek dışında da sağlık açısından pek çok faydaya sahiptir. İyot, bağışıklık sağlığında da önemli bir rol oynamaktadır. İyot minerali, vücuttaki antioksidan aktivitesini artırmaya ve serbest radikalleri azaltmaya yardımcı olmaktadır.

Frontiers in Immunology’de yayınlanan bir araştırma, iyotun kan bağışıklık hücrelerinin üzerinde immünomodülatör (bağışıklık sisteminin aktivitesini artıran madde) etkileri olduğunu keşfetmiştir. {28*} 

EK BİLGİ: YETERLİ İYOT SEVİYELERİ BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİ İYİLEŞTİREBİLİR, ENFEKSİYONLARI TEMİZLEMEYE YARDIMCI OLABİLİR VE HÜCRESEL ÜREMEYİ DESTEKLEYEBİLİR.

Terlemeyi ve Vücut Sıcaklığını Kontrol Etmeye Yardımcı Olur

Terleme, vücudun toksinleri atmak için kullandığı önemli bir detoksifikasyon yöntemidir. İyot eksikliği, gözeneklerimiz aracılığıyla atıkları doğal yolla vücuttan atmamıza engel olabilmekte ve vücut ısımızı dengesiz bir hale getirebilmektedir. {29*}

Ter üretmesi ve vücut ısısını kontrol etmesine benzer şekilde iyot eksikliği, anormal derecede düşük tükürük üretimi nedeniyle ağız kuruluğuna da sebep olabilir. {30*}

Detoksifikasyon

İyot detoksifikasyon için önemlidir. İyot, vücuttan ağır metallerin, çeşitli biyolojik toksinlerin ve mikropların uzaklaştırılmasına yardımcı olabilmektedir. 2013 yılında yayınlanan bir çalışma iyotun antioksidan ve apoptotik aktivitelere yardımcı olduğunu düşündürmektedir. {31*}

Cilt Sağlığı

İyot eksiklikleri ve ilgili tiroid sorunları genellikle kuru, pul pul, iltihaplı, tahriş olmuş ve pürüzlü cilt ile kendini göstermektedir. Ayrıca saç ve diş sağlığınızı da etkileyebilmektedir. Örneğin, iyot eksikliği saç dökülmesine de neden olabilmektedir.

Journal of Tropical Pediatrics’te yayınlanan 2010 tarihli bir araştırma, iyot ve diğer eser elementlerin sağlıklı saç ve cilt oluşumunda etkili olduğunu bulmuştur. {32*}

Dermato Endokrinoloji’de yayınlanan 2011 tarihli bir araştırmaya göre, iyot cildin yenilenmesine yardımcı olabilmekte, kuru ve pul pul olan cildin düzelmesine katkı sağlayabilmektedir. {33*}

Beyin Sağlığı

Archived of Internal Medicine’da yayınlanan 1998 tarihli bir araştırmaya göre düşük iyot seviyeleri ile karakterize olan hipotiroidizmin, bozulmuş hafıza fonksiyonu da dahil olmak üzere nörobilişsel sorunlara yol açabileceği keşfedilmiştir. {34*}

The Psychiatric Clinics of North America’da yayınlanan 1998 tarihli bir inceleme ve Journal of Biological Psychiatry’de yayınlanan 2001 tarihli bir inceleme, tiroid sorunlarının nöral dokuyu ve duygudurum modülasyonunu etkileyerek duygudurum bozukluklarına yol açabileceğini bulmuştur. {35*} {36*}

The Proceedings of Nutritional Society’de yayınlanan 2000 tarihli bir inceleme de iyot eksikliklerinin ve tiroid hormonlarıyla ilgili sorunların beyin gelişimini olumsuz etkileyebileceğini bulmuştur. {37*}

Meme Sağlığı

Oncology Times’da yayınlanan 2016 tarihli bir makaleye göre moleküler iyot, meme hücresi duyarlılığını azaltabilmekte ve meme dokusunu iyileştirebilmektedir.

Journal of Cancer’da yayınlanan 2017 tarihli bir araştırma, diyetteki iyot eksikliğini, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki genç kadınlarda görülen meme kanseri sıklığındaki artışla ilişkilendirmiştir. {38*}

Prostat Sağlığı

Nutrition and Cancer dergisinde yayınlanan 2007 tarihli bir araştırma, düşük idrar iyot seviyelerinin ve tiroid hastalığının prostat kanseri riskini artırabileceğini bulmuştur. {39*} 

Molecular Medicine’de yayınlanan 2013 tarihli bir araştırma, iyot takviyesinin prostat kanserinde tümör büyümesini azaltmaya yardımcı olabileceğini bulmuştur. {40*}

İyot Eksikliği Testi Nasıl Yapılır?

İyot eksikliği giderek yaygınlaşan bir mineral eksikliğidir. İyot eksikliği, ciddi sağlık sorunlarına yol açsa da test yapmadan yüksek doz iyot almak da risklidir ve önerilmez çünkü fazla iyot almak da sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Bu nedenle önce iyot seviyelerinizi test ettirmeniz, ardından iyot eksikliğiniz var ise bir uzman desteği ile takviye kullanmaya başlamanız gerekmektedir. Başlangıçta daha düşük bir dozla başlamak genellikle en güvenilir olandır, ancak almanız gereken iyot miktarı kişisel sağlık durumunuza ve ihtiyaçlarınıza göre değişmektedir.

İyot seviyenizi test ettirmenin dört yolu vardır:

• İdrar (Spot) Testi: İdrar testi, en basit ve en hızlı testtir. En yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Dakikalar içinde sonuç alınabilir, ancak diğer iyot testleri kadar doğru sonuç vermemektedir.
• Kan Testi: Bu, vücuttaki iyot seviyelerini ölçmek için basit ve doğru bir testtir. Ancak, okumak idrar testinden daha fazla zaman alır ve çoğu laboratuvarda kullanılmayan bir testtir.
• İyot Yama Testi: İyot yama testi, iyot eksikliğini saptayabilen basit bir testtir. Bu test, yüzde 2 iyot tentürü içeren, 2 x 2 veya 3 x 3 boyutlarında iyot çözeltili bir yamanın ön kol, iç uyluk veya karın üzerinde bir bölgeye yapıştırılmasına dayanır. Çoğu iyot çözeltisi turuncu bir renk tonuna sahiptir ancak şeffaf renk olanları da vardır. Daha iyi bir sonuç için renkli olanları tercih etmeniz gereklidir. İyot eksikliğiniz varsa, yamanın cildinizde bıraktığı renklenme kısa bir süre içinde, genellikle 12 saatten daha kısa bir sürede veya 18 saatte tamamen kaybolur. İyot eksikliği olanlarda iyotun ciltten daha hızlı emildiği görüşüne dayanan bir testtir. En doğru iyot testi değildir ve iyot seviyelerini kesin olarak göstermez ancak yapılması basit ve ucuz bir testtir.
• İyot Yükleme Testi: Bu test, 24 saatlik bir süre içinde idrar ile ne kadar iyot attığınızı ölçer. İyot yükleme testi için önce bir ön test yapılmalıdır. 5 gün boyunca herhangi bir iyot takviyesi almadan veya iyot oranı çok yüksek besinler tüketmeden geçirdikten sonra sabah verdiğiniz idrar, test kitinde değerlendirilir. Daha sonra, 50 mg iyot alınarak 24 saat içinde çıkan tüm idrar toplanır. 24 saatin sonunda alınan idrar örneği laboratuvarda değerlendirilir. İyot yükleme testi ne en uygun ne de en hızlı test değildir. Ancak oldukça doğru sonuçlar verir ve çok kullanışlıdır.

İyot seviyeleriniz yeterli ise 24 saatlik test süresi içinde aldığınız 50 mg iyotun %90’ını veya daha fazlasını idrarla atarsınız. İyot eksikliği olanların ise idrarında daha düşük seviyelerde iyot bulunur. 24 saatlik süre içinde idrarla ne kadar az iyot atılırsa, iyot eksikliğiniz o kadar yüksek demektir.

50 mg iyot çok yüksek bir dozdur, ancak bu test için bu miktarda iyotun bir kez alınması herhangi bir sağlık sorununa neden olmaz. Ancak Hipertiroidiniz veya Graves hastalığınız varsa, bu test sizin için kontrendikedir ve yapılmamalıdır. Testin size uygun olup olmadığını doktorunuza danışarak karar verebilirsiniz.

İyot Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?

İyot eksikliği en iyi şekilde sağlıklı bir diyetle tedavi edilmektedir. Ancak diyetiniz tek başına yeterli iyot alımı sağlamıyorsa, bir iyot takviyesi kullanmanız gerekmektedir. İyot eksikliği olan çoğu insan, diyetlerinde iyot içeren besinlere yer vererek ve takviye kullanarak iyot eksikliği sorunlarını düzeltebilmektedir.

Besinler ile yeterince iyot alamayan bazı kişiler vardır:

• Vejetaryenler
• Veganlar
• Hamile kadınlar

Miksödem hastalarının ise hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gereklidir. Hastanede doktorlar intravenöz sıvılarla durumu kontrol altına alacak tedavileri uygulayacaktır. Ayrıca bu hastalarda tiroid hormonları verilmesi de gerekebilmektedir.

Miksödemli bir kişinin durumu stabil hale geldikten sonra, doktor tiroid fonksiyonlarını izler ve kişinin diyetle aldığı iyot miktarındaki değişikliklerden hormon seviyelerinin etkilenip etkilenmeyeceğini kontrol eder.

Diyetle yeterli iyot alamıyorsanız alacağınız en iyi iyot takviyesi potasyum içeren takviyelerdir. Bu takviyeler vücut tarafından en kolay emilenlerdir. Bu nedenle iyot takviyesi almanız gerektiğinde potasyum iyodür ve potasyum iyodat içeren takviyeleri seçmeniz gereklidir.

Doktorunuz tarafından farklı bir kullanım miktarı önerilmediği sürece günde 150 mcg’den fazla takviye almamanız sizin için daha güvenlidir. Fazla iyot alımı, tiroid bezi için de zararlı olan aşırı iyot yüklenmesine neden olabilir.

İyot Eksikliği İçin Ne Yemeli? İyot Hangi Besinlerde Bulunur?

Okyanus, yosun, hiziki, kombu, nori, arame ve wakame gibi deniz yosunları iyotun en iyi kaynakları olarak kabul edilmektedir. Tüm gıdalar arasında en yüksek miktarda iyot içeren kelp deniz yosunudur. Diğer iyi kaynaklar arasında otla beslenmiş hayvanların tereyağı (neredeyse tüm süt ürünleri bir miktar iyot içerir), sardalya, tarak, karides ve diğer deniz yosunlarıyla birlikte çedar ve mozzarella peynirleri bulunmaktadır.

Sebzeler arasında en iyi kaynaklar ise yeşil fasulye ve bezelyedir. Organik/GDO’suz mısır, yeşil yapraklı sebzeler, soğan, tatlı patates, birçok baklagiller/fasulye, kabuklu yemişler, tohumlar ve kepekli tahıllar da iyot açısından zengin besinlerdir.

İyodun en iyi besin kaynakları şunlardır:

• Nori, wakame ve kombu yosunu dahil deniz yosunları
• Pişmiş morina
• Karides
• Ton balığı
• Yumurta
• Süt
• Yoğurt
• Kızılcık
• Kurutulmuş erik
• Lacivert fasulye
• Lima fasulyesi

Besinlerde bulunan iyot seviyelerinin, besinlerin yetiştirildiği veya üretildiği koşullara bağlı olarak büyük ölçüde değişebileceği unutulmamalıdır. Örneğin, doğal olarak yakalanan deniz ürünleri ve organik yumurtalar (kafes usulü ile yetiştirilmeyen) gibi endüstriyel olarak üretilmeyen besinler daha yüksek düzeyde iyot içermektedir.

Bazı besinlerin iyot içerikleri:

• Kuru yosun – 1 bütün yaprak kurutulmuş: 19 ila 2.984 mikrogram iyot içerir. (Miktarlar büyük ölçüde değişebilir) Günlük alınması önerilen miktarın %11-1.989’unu karşılar.
• İyotlu tuz – 1,5 gram (yaklaşık ¼ çay kaşığı) Günlük önerilen miktarın %71’ini karşılar.
• Morina (yabani yakalanmış) – 3 ons: 99 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %66’sını karşılar.
• Yoğurt (organik, otla beslenmiş hayvanlardan ve ideal olarak çiğ tüketilen) – 1 su bardağı: 75 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %50’sini karşılar.
• Kuru wakame – gram başına 66 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %44’ünü karşılar.
• Süt – 1 su bardağı: 56 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %37’sini karşılar.
• Kurutulmuş nori – gram başına 16-43 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %29’una kadar karşılayabilir.
• Yumurtalar – 1 büyük: 24 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %16’sını karşılar.
• Ton balığı – 1 kutu /3 ons: 17 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %11’ini karşılar.
• Lima fasulyesi – 1 fincan pişmiş: 16 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %10’unu karşılar.
• Mısır (organik) – 1/2 su bardağı: 14 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %9’unu karşılar.
• Kuru erik – 5 kuru erik: 13 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %9’unu karşılar.
• Peynir – 1 ons: 12 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %8’ini karşılar.
• Bezelye – 1 fincan pişmiş: 6 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %4’ünü karşılar.
• Muz – 1 orta boy: 3 mikrogram iyot içerir. Günlük önerilen miktarın %2’sini karşılar.

İyotun Zararları Nelerdir?

Çok fazla iyot alımı, tiroid bozukluklarına yol açabilmektedir. Çünkü fazla iyot tiroid bezinde guatr oluşturma potansiyeline sahiptir. Hashimoto hastalığı, tiroit veya hipotiroidizm tanısı olan kişiler, uzman kontrolü olmadan iyot takviyesi almamalıdır. {41*}

Tiroid rahatsızlığınız varsa iyot takviyesi alıp almama konusunu veya ne kadar iyot takviyesi almanız gerektiğini doktorunuzla konuşmalısınız. 2000 miligramdan fazla iyot alımı, özellikle tüberküloz veya böbrek hastalığı teşhisi olan kişilerde tehlikeli olabilmektedir.

Fazla miktarda iyot, tiroid papiller kanserine ve hipertiroidizme neden olabilmektedir. Hamile kadınlar ve emziren anneler, reçete edilen dozlar dışında iyot almamalıdır.

Çoğu insanın vücudu doz miktarlarına farklı tepkiler verebilmektedir. Küçük çocuklar ve yaşlılar fazla iyot alımının yan etkilerinden etkilenme olasılığı daha yüksek olan gruptadır.

Çok fazla iyot alımının olası yan etkileri şunlardır:

• Mide bulantısı ya da kusma
• İshal
• Ateş
• Boğazda ve ağızda yanma hissi
• Karın ağrısı

Daha ciddi vakalarda, iyot toksisitesi komaya neden olabilmektedir.

İyot Tuzları ve Takviyeleri Sağlıklı mı?

USDA’ya göre, dünyada 70’ten fazla ülkede tuz iyotlama konusunda halk sağlığı programları vardır ve dünya çapındaki hanelerin %70’i iyotlu tuz kullanmaktadır.

Tuzu iyotlamanın asıl amacı iyot eksikliklerini önlemektir,. ABD’deki üreticiler 1920’lerde sofra tuzuna iyot eklemeye başlamışlardır.

ABD Gıda ve İlaç Dairesi, tuz iyotlama işlemi için potasyum iyodür ve bakır iyodürü onaylamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, daha yüksek stabilitesi nedeniyle potasyum iyodat kullanılmasını önermektedir.

Birçok takviye ve birçok multivitamin potasyum iyodür veya sodyum iyodür formlarında iyot içermektedir. Bu takviyeler, iyot bakımından zengin gıdalar yeterince tüketildiğinde gerekli değildir. Hatta yüksek dozlarda alındığında tehlikeli olabilmektedir.

Düşük iyot seviyeleri ve iyot içeriği düşük diyetler, tiroid hastalıkları riskinin artmasıyla ilişkilidir. Ancak özellikle iyodür şeklinde iyot içeren takviyelerden çok fazla iyot almak da tiroid problemleri ve hormonal risklerle karşılaşmanıza sebep olabilmektedir. Çelişkili görünse de araştırmalar, günde önerilen miktardan daha fazla iyot alımının, tiroid sorunlarını önlemek yerine tiroid bozuklukları için artan risk ile ilişkili olduğunu öne sürmektedir.

İyot alımını, iyotun besin kaynaklarından almayı hedeflemek en iyi seçenektir.

Takviyeleri günlük önerilen dozlarda almak iyot eksikliğini önleme ve tedavi etmede yardımcı ve güvenli kabul edilmektedir. Ancak günlük alınması gereken dozu belirlemek için bir uzman desteği şarttır. Bir uzman kontrolü olmadan iyot takviyesi almanız risklidir ve önerilmemektedir.