Böbrek Büyümesi (Hidronefroz) Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Böbrekte hidronefroz (idrar birikmesi) yaklaşık 100 kişiden birinde görülmektedir. Ayrıca, tüm doğum öncesi ultrason muayenelerinin yaklaşık %2’sinde, bir dereceye kadar hamilelerin hidronefroz yaşadığı bilinmektedir. Hidronefroz, “hamilelikte en sık tespit edilen anormalliklerden biri” olarak kabul edilmektedir. {1*}

Bireyde böbrek taşı olması, geçmiş ameliyatlar veya enfeksiyonlar nedeniyle üriner sisteminde yara izi, sık idrar yolu enfeksiyonu, mesane ya da kolon kanseri öyküsü veya hamilelik hali böbrek büyümesine neden olabilmektedir. Ayrıca anatomik kusurlar da bebeklerde veya doğmamış fetüslerde hidronefroza neden olabilmektedir.

Çoğu durumda, tedavi ile hidronefroz sorunu ortadan kalkmaktadır. Böbrek büyümesi bazen kendi kendine de düzelebilmektedir. Kalıcı böbrek hasarı veya böbrek yetmezliği gibi potansiyel komplikasyon riskini azaltmak için şiddetli hidronefrozun her zaman derhal tedavi edilmesi gereklidir. Hidronefroz tedavileri antibiyotik, ağrı giderici ilaçlar veya ameliyat ile yapılmaktadır. Hidronefrozun iyileşmesini hızlandırmak ve böbrek sağlığını desteklemek için sağlıklı bir diyet programı yapmak, susuz kalmamak, sıcak kompresle ağrıyı azaltmak ve böbrek taşlarını önlemek gerekmektedir.

Böbrek Taşı İçin Evde Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Hidronefroz Nedir?

Hidronefroz, idrarın atılamaması nedeniyle böbrek içinde biriken (idrar birikimi) aşırı sıvı anlamına gelmektedir.  Bu durum bir böbreği veya bazen her iki böbreği de etkileyebilmektedir. Tek taraflı hidronefroz, bir böbreğin etkilendiğini, iki taraflı hidronefroz ise her ikisinin de etkilendiğini tanımlamaktadır. Hidronefrozun bir böbreğin işlev bozukluğuna neden olması en yaygın olanıdır, bu bağlamda diğer böbrek her ikisinin görevini de yapmaktadır. Bu durum bazen reflüye de neden olmaktadır. {2*}

Böbrekler, göğüs kafesinin altında sırtın ortasında bulunan küçük, fasulye şeklinde, yumruk büyüklüğünde organlardır. Böbrekler, üreter, mesane, üretra ve idrar yoluna bağlı organlardır. Vücuttaki rolleri, kandaki artık maddeleri süzmek, fazla sıvıları ise idrar yoluyla vücuttan atmaktır.

Hem yetişkinler hem de çocuklar, hatta bebekler ve doğmamış fetüsler, idrarlarını vücuttan düzgün bir şekilde çıkaramıyorsa hidronefroz geliştirebilmektedirler. Hidronefroz erkeklerde kadınlardan daha sık görülmektedir. Hidronefroz her zaman belirgin semptomlara neden olmamaktadır, bu da bazen daha önemli bir sorun haline gelene kadar görmezden gelinebileceği veya gözden kaçırılabileceği anlamına gelmektedir. Böbreklerde ağrı, sırtta ve karında hassasiyet ve idrara çıkarken normalin dışında yaşanan durumlar böbreklerde bir sorun olabileceğine dair bazı işaretlerdir.

Böbrek Kisti Nedir? Belirtileri ve Tedavileri Nelerdir?

Hidronefrozun Belirtileri Nelerdir?

Semptomlar hidronefrozun hafif, orta veya şiddetli olmasına bağlıdır. Tedavi edilmeyen orta veya şiddetli hidronefroz bazen çok ciddi hale gelebilmekte ve kalıcı böbrek hasarı ve hatta böbrek yetmezliği (nadir de olsa) dahil olmak üzere bazı komplikasyonlara yol açabilmektedir. {3*}

Böbrek şişmesinin en belirgin semptomları şunlardır:

• Üst karın bölgesindeki sırt kaslarına karşı bulunan böbreklerin yakınında ağrı. Vücudun yan tarafında ve sırtta hissedilen ağrı
• İdrar yaparken ağrı
• Acil veya sık idrara çıkma ihtiyacı
• İdrarda kan
• Karın veya kasık ağrısı
• Mide bulantısı ve kusma
• Ateş
• Karın bölgesinde büyüme ve şişlik
• İdrar yolu enfeksiyonu
• Bebeklerde artan ağrı

Ayrıca hidronefroz özellikle yaşlılarda hipertansiyona (yüksek tansiyon) yol açabilmektedir. Araştırmacılar bunun vazokonstriksiyon (kan damarlarının daralması) ve aşırı tuz ve su yüklenmesi gibi faktörlerden kaynaklandığını belirtmektedir. {4*}

Hidronefroz, ödem ve idrarda protein kaçağı ile bir böbrek hastalığı türü olan nefrozdan (veya nefrotik sendrom) farklıdır. Yetişkinlerde nefrozun en yaygın nedeni diyabet iken, diğer nedenler arasında amiloidoz, multipl miyelom, lenfoma, preeklampsi, sistemik lupus ve HIV sayılabilmektedir.  Hem hidronefroz hem de nefroz böbreklerin şişmesine neden olabilmektedir, ancak nefroz farklıdır çünkü aynı zamanda idrara çok fazla protein karışması anlamına gelmektedir. Bu da yetersiz beslenme, kas kaybı ve diğerleri gibi semptomlara neden olmaktadır. Nefrotik sendrom, enfeksiyon ve kan pıhtılaşması riskini de arttırmaktadır. {5*}

Hidronefrozun Nedenleri Nelerdir?

Hidronefroz çoğu zaman böbreklerden idrarı boşaltan tüplerde (üreter adı verilen) bir tıkanıklık olduğu için oluşmaktadır. Üreterler normalde böbreklerden idrarı almakta ve idrarın vücuttan atılabilmesi için mesaneye getirmektedir. Bazen böbrekler ve üreterin birleştiği yerde idrar yolunda kısmi bir tıkanıklık olabilmektedir veya üreterin mesane ile birleştiği yerde bir tıkanıklık olabilmektedir. Tıkanmalar idrarı böbreğe hapsederek birikmesine ve gerilmesine neden olmaktadır. Üreter genişlediğinde buna hidroüreter denmektedir.

Vezikoüreteral reflü, idrarın üreterden ve mesaneden böbreğe geri akmasıyla oluşmaktadır. Vezikoüreteral reflü, reflü derecesine göre derecelendirilmektedir: hafif vakalarda, idrar sadece üretere geri dönmekte (derece 1) ve şiddetli böbrek şişmesi (hidronefroz) ve üreterin bükülmesiyle meydana gelmektedir (derece 5). {6*}

Hidronefroz kendi başına bir hastalık değil, başka hastalıklar, yaralanmalar, enfeksiyonlar veya durumların neden olduğu bir yan etkidir. Böbreklerde veya üreterlerde idrar birikmesinin bazı nedenleri şunlardır: {7*}

• Anatomik bir kusur veya doğuştan tıkanıklık (doğumda mevcut olan bir kusur)
• Önceki enfeksiyonlar, ameliyatlar veya radyasyon tedavilerinin neden olduğu üreterin skarlaşması
• Böbrek taşı
• Karın veya pelviste, bazen kanserli olabilen bir tümör neden olabilmektedir. Örneğin, mesane kanseri olan hastalarda hidronefroz oluşabilmektedir. Üreter ağzındaki tümör veya üreterin sıkışmasına neden olan diğer üreter tümörlerinden de kaynaklanabilmektedir. {8*}
• Prostat büyümesi
• Mesaneye giden sinirlerle ilgili sorunlar
• Kan pıhtıları
• Böbreklerin iltihaplanması ve enfeksiyonu
• Kadınlarda, hamilelik sırasında genişlemiş bir rahimden kaynaklanan tıkanıklık
• Uterosel veya üreterin mesaneye doğru çıkıntı yapan alt kısmı
• Sünnet olmamak de hidronefroza neden olabilmektedir. Araştırmacılar, erken hidronefroz teşhisi konan ve yeni doğan sünneti olan erkek çocuklarında İYE (idrar yolu enfeksiyonu) oranlarının daha düşük olacağını varsaymaktadırlar. Pediatri dergisinde yer alan ve Amerikan Pediatri Akademisi tarafından yayınlanan yakın tarihli bir araştırmada, izole hidronefroz, vezikoüreteral reflü ve üreteropelvik bileşke tıkanıklığı olanlarda sünnetin İYE riskini azalttığı görülmüştür. {9*}

Hidronefroz genetik ve kalıtsal değildir. Fakat üreterin tıkanmasına neden olan genetik bir kusur nedeniyle hidronefroz oluşması mümkündür. Kalıtsal hidronefroz, tek taraflı veya iki taraflı pelvi-üreterik bileşke (PUJ) tıkanıklığına neden olan otozomal dominant bir özellik olarak kabul edilmektedir. {10*}

İdrar Rengi Nasıl Olmalı?

Hidronefroz Nasıl Tedavi Edilir?

Doktor veya bir ürolog (üriner sistemi etkileyen durumlarda uzmanlaşmış), fiziki muayene ve bir dizi test yaparak hidronefroz teşhisi koymaktadır. Doktor, kan testi, enfeksiyon veya tıkanıklık belirtilerini kontrol etmek için idrar testi, böbrekleri görüntülemek için ultrason görüntüleme muayenesi, böbrekleri, üreterleri, mesaneyi ve üretrayı gözlemlemek için sistoüretrogramı/röntgen muayenesi istemekte ve böbreklerin nasıl çalıştığını değerlendirmek için bilgisayarlı tomografi (BT) taraması, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya MAG3 taraması talep edebilmektedir. Ultrason, bebeklerde veya doğmamış fetüslerde hidronefroza yol açabilecek yapısal anormallikleri tespit edebilmektedir. Bu test ayrıca doğmamış bir bebekte şişmiş böbrekleri ve primer vezikoüreteral reflüyü (idrarın geri akışı) ortaya çıkarmak için de kullanılmaktadır.

Bazen hafif hidronefroz kendi kendine düzelmektedir ve herhangi bir tedaviye gerek duyulmamaktadır. Ancak durum daha orta veya şiddetli hale geldiyse, herhangi bir tıkanıklıktan kurtulmak ve etkilenen böbreğin (böbreklerin) işlevini eski haline getirmek için tedaviye ihtiyaç vardır. Hidronefrozun tedavi yöntemleri şunlardır:

• Bazen sadece böbreklerin düzenli takibi yapılmaktadır. Bu, hafif ila orta derecede hidronefroz için önerilmektedir, ancak durum şiddetliyse önerilmemektedir.
• Bazen bir idrar yolu enfeksiyonunun (İYE) yayılmasını veya kötüleşmesini önlemeye yardımcı olmak için antibiyotikler de verilmektedir. Antibiyotikler enfeksiyonun böbreklere gitmesini engellemektedir. Bu, özellikle tek böbreği olan veya diyabet veya HIV gibi bağışıklık sistemi bozuklukları olan kişiler için geçerlidir.
• Ağrıyı gidermek için analjezikler veya reçetesiz ilaçlar kullanılabilmektedir.
• Bir tıkanıklığı gidermek için ameliyat önerilebilmektedir, ancak genellikle bu sadece ciddi vakalarda gereklidir. Vezikoüreteral reflü için mesane ile üreter arasındaki kapakçıktaki defekti onarmak ve idrarın yanlış yöne akmasını önlemek için bir işlem de yapılabilmektedir. Cerrahi diğer seçenekler şunlardır: genel anestezi altında yapılan ve alt karın bölgesinde bir kesi içeren açık cerrahi, üreter ile mesane arasındaki kapağı onarmak için daha küçük bir kesi kullanan robotik yardımlı laparoskopik cerrahi veya bir tüp yardımı ile yapılan endoskopik cerrahi (sistoskop) üretradan sokulmakta ve valfin kapanma yeteneğini güçlendirmek için bir hacim artırıcı madde enjekte edilmektedir. {11*}
• Böbrek yetmezliği meydana gelirse, diyaliz veya böbrek nakli gerekebilmektedir.

Böbrek ve Mesane Temizlenmesi

Hidronefrozu Önlemenin Doğal Yöntemleri Nelerdir?

Böbrek şişmesini önlemek veya belirtilerini azaltmak için evde uygulanabilecek çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Hidronefrozu önlemek için kullanılabilecek yöntemler şunlardır:

Yeteri Kadar Su İçilmelidir

Bol su ve sıvı tüketmek, idrarı seyreltmeye ve üriner sistemdeki bakterileri temizlemeye yardımcı olmaktadır. Uyanıkken her saat başı bir bardak su içerek, yani günde en az sekiz bardak su içmek gerekmektedir. Bebek veya çocuklar hidronefroz varsa, onlara taze sıkılmış meyve suyu veya soğutulmuş bitki çay içerilmelidir. Ayrıca narenciye ve kafein içeren meyve suları ve alkolsüz içeceklerden kaçınmak gerekmektedir.

Böbrek Şişliği Durumunda Ağrıyı Azaltacak Yöntemler Uygulanmalıdır

Karnın veya sırtın çevresindeki ağrı için sıcak su torbası veya ılık, nemli havlu gibi sıcak bir kompres uygulamalıdır. Havluyu günde birkaç kez veya gerektiğinde yaklaşık 15 dakika boyunca karın üzerine nazikçe uygulamak gerekmektedir. Cildi yakmaması için havlunun/kompresin çok sıcak olmaması gerekmektedir.

İdrar Tutmaktan ve Kabız Olmaktan Kaçınılmalıdır

Her iki saatte bir veya gerektiğinde idrar yapılmalı ve uzun süre beklenerek, tüm idrarın atılması sağlanmalıdır. Rahatsızlığı daha da kötüleştirebileceği için idrar tutulmamalıdır. Kabızlık ayrıca karında ağrı ve şişliği daha da kötüleştirmektedir, bu nedenle kabızlığı önlemek için yapılması gerekenler şunlardır:

• Çeşitli taze sebze ve meyveler, kuruyemişler, tohumlar, ıslatılmış baklagiller/fasulye, avokado ve hindistancevizi gibi yüksek lifli yiyeceklerden yeterince tüketmek
• Yeterli sıvı tüketmek
• Yürüme veya esneme gibi hafif egzersizler yaparak mümkün olduğunca aktif kalmak
• Düzenli uyku uyumak ve stresi doğru şekilde yönetmek
• Sıvıyı emen ve dışkıyı kayganlaştırmaya yardımcı olan, jel benzeri kıvam oluşturan, suda bekletilmiş chia ve keten tohumu tüketmek

Bu gibi yöntemler ile kabızlığı önlemek ve hidronefroz ağrılarını azaltmak mümkündür.

Böbrek Taşlarının Oluşumu Önlenmelidir

Alkalileştirici ve oksalat oranı düşük sağlıklı bir diyet programı uygulamak böbrek taşı geliştirme olasılığını azaltmaktadır.  Böbrek taşlarının oluşumunu önlemek için yenmesi gereken besinler şunlardır: {12*}

Taze sebze ve meyve yemek gerekmektedir. Örneğin; muz, her çeşit yeşil yapraklı sebze (ve taze sıkılmış sebze suyu), filizlenmiş baklagiller, filizlenmiş tahıllar, balık ve az miktarda merada yetiştirilen kümes hayvanları tüketilmelidir. E vitamini açısından zengin besinler (meyveler, zeytinyağı, badem, avokado ve bal kabağı) yenmelidir. Alkali gıdalar (limon suyu, elma sirkesi, çiğ bal, detoks içecekleri ve taze sebzeler) tüketilmelidir. Magnezyum ve potasyum açısından zengin besinler (yapraklı yeşil sebzeler, turpgiller, kavun, muz, kakao ve avokado) alınmalıdır. Filizlenmiş tahıllar (rafine tahıl ürünlerinin aksine) besin maddelerini daha kolay sindirilebilir hale getirerek antinutrient içeriğini azaltmaktadır.

İdrar Yolu Enfeksiyonu (İYE) Yaşamamak İçin Önlem Alınmalıdır

İYE’leri önlemek veya kötüleşmesini ve yayılmasını engellemek için yapılması gerekenler şunlardır:

Cinsel ilişki esnasında korunma yöntemleri uygulanmalıdır. Pap smear veya idrar testleri dahil olmak üzere yıllık kontroller için düzenli olarak doktora gidilmelidir. Günlük bir probiyotik alımı yapılmalıdır. Probiyotik açısından zengin yiyecekler yenmelidir. Bol sıvı tüketilmelidir. Sık idrara çıkılmalıdır.

Üretrayı kuru tutmak ve hava akışına izin vermek için bol giysiler ve rahat iç çamaşırı giymek gerekmektedir. Hava ve bakterileri hapsedebilecek dar kot pantolonlar veya naylon gibi malzemeler giymekten kaçınılmalıdır. Taze kızılcık suyu içilmelidir. Düzenli olarak sarımsak tüketilmelidir. İYE semptomlarını iyileştirmeye yardımcı olmak için karanfil, mür ve kekik yağları kullanılmalıdır.

Herhangi bir semptomda ilk olarak doktora gidilmelidir. Bu, enfeksiyonları erken evrelerinde tespit etmeye ve komplikasyonların oluşmasını önlemeye yardımcı olmaktadır.