Palmitik asit, doymuş yağlar grubundadır ve stearik asit gibi yağ asitleri, sağlık üzerindeki etkileri açısından genellikle kötü bir üne sahiptir. Ancak bu yağları beslenme programına makul miktarlarda dahil etmek gerekmektedir. Çünkü yağ, temel bir makro besindir ve birçok işlevi bulunmaktadır. {1*}
BESLENME TÜYOLARI İÇIN TIKLAYINIZ
Beslenme programında bulunan bazı doymuş yağlar genel olarak bilişsel, hormonal ve metabolik sağlığı desteklemektedir. Ancak bu tür yağları çok fazla tüketme potansiyeli de bulunmaktadır. Kişi eğer, çoğunlukla sağlıksız bir beslenme düzenine sahipse ve çok aktif bir vücuda sahip değilse, ideal olan miktardan daha fazla palmitik asit (PA) üretebilmektedir. Bu da potansiyel olarak kardiyovasküler hastalıklar ve obezite gibi durumlar için daha yüksek risklere yol açmaktadır.
Sık Yemek Yemenin Zararları Nelerdir? Polifaji Nedir? Detaylı Bilgi Almak İçin Youtube Videomuzu İzleyebilirsiniz.
Palmitik Asit Nedir?
Palmitik asit, rafine zeytinyağları, palmiye yağı ve vücut lipidleri (yağları) dâhil olmak üzere çeşitli yağlarda ve mumlarda bulunan yaygın bir doymuş yağ asidi olarak tanımlanmaktadır. Palmitik asit ayrıca 1-heksildekanoik asit, heksadekanoat ve palmitat dâhil olmak üzere bir dizi başka isimle de anılmaktadır. Palmitik asit(PA), 16 karbon atomu içeren uzun zincirli bir yağ asididir. PA, lipogenez (yağ asidi sentezi) sırasında üretilen ilk yağ asididir. Doğal olarak hayvanlarda (insanlar dâhil) ve bazı bitkilerde bulunmaktadır. Bir yağ asidi olduğu için, hindistancevizi yağı, hurma ve hurma çekirdeği, zeytin ve keten tohumu yağları gibi yağ içeren bitkisel gıdaların yanı sıra et ve süt gibi hayvansal türevli gıdalarda da yer almaktadır. {2*}
İnsan vücudunda diğer yağ asitleri, karbonhidratlar ve amino asitlerden endojen olarak sentezlenmektedir. Ayrıca insanların beslenme programlarından da elde edilir. Aslında insan vücudundaki dokularda bulunan en yaygın doymuş yağ asididir ve toplam yağ asidi içeriğinin yüzde 20 ila yüzde 30’unu oluşturur. {3*}
Palmitik Asit’in Faydaları
Palmitik asit (veya palmitat), palm yağı, hindistancevizi yağı ve kakao gibi doymuş yağ içeren gıdalarda bulunan uzun zincirli bir yağ asididir. Ayrıca insan vücudu tarafından üretilebilir ve et, tereyağı, peynir ve süt gibi hayvansal gıdalarda bulunmaktadır.
Bu tür yağları tüketmenin hem artıları hem de eksileri bulunmaktadır. Palmitik asidin faydaları arasında cilt sağlığını desteklemesi, iltihap önleyici etkilere sahip olması ve potansiyel olarak metabolik sağlığın artırılması yer almaktadır.
Hücresel İşlevleri Destekler
Palmitik asit, metabolik fonksiyonları kolaylaştırmak için vücudun enerji depolamasına yardımcı olmanın yanı sıra normal hücre zarı fonksiyonunu (madde alışverişi) desteklemede kritik bir rol oynamaktadır. Hücresel işlevleri destekleme görevlerinden bazıları; hücre bölünmesi, üreme, hücre içi zar geçirgenliği ve madde geçişlerinin düzenlenmesidir. Ayrıca hücre zarlarının esnekliğini ve geçirgenlik derecesini etkilemektedir. Hücre zarlarında bulunan ve beyin ve sinir hücrelerinin korunmasına yardımcı olan Sfingolipidlerin üretimine de yardımcı olmaktadır.
Enflamasyon seviyeleri üzerinde olumlu etkileri olması ve enerji üretiminde, protein modifikasyonunda ve membran fosfolipidlerinin oluşumunda rol oynayabilmesi için palmitik asidin doymamış yağ asitleri (özellikle çoklu doymamış yağlar-PUFA’lar) ile dengeli olarak tüketilmesi gerekmektedir.
PA, işlenmiş gıdalarda yüksek miktarlarda bulunmasının aksine, genel olarak sağlıklı bir beslenme düzeninin parçası olarak tüketildiğinde güvenli olarak görülmektedir. Aşırı miktarlarda işlenmiş şeker ve karbonhidrat içeren bir beslenme şeklinden alınan yüksek seviyelerdeki palmitik asit, özellikle de insan sağlığı için sorun yaratma potansiyeline sahiptir. Kişinin beslenme programı genel olarak çok fazla kalorili yiyecekler içerdiğinde, bu besinlerden kaynaklanan aşırı yüksek PA seviyeleri giderek artan viseral yağ depolanmasına (karın içi yağlanma) sebep olmaktadır.
Palmitik asidin dokularda aşırı birikmesi, iltihaplanmayı artırabilmekte ve yüksek kolesterol ve yüksek kan şekeri gibi durumlara yol açabilmektedir. Bu sebeple, beslenme programında diğer sağlıklı yağlara karşı uygun miktarlardaki palmitik asit oranına dikkat etmek gerekmektedir.
Faydalı Yağ Asitlerini Oluşturmak İçin Gereklidir
Palmitik asidin insanların beslenme düzenlerindeki etkilerine ilişkin bulgular genel olarak karıştırılmıştır. Birçok uzman, orta zincirli doymuş yağların (hindistan cevizi yağında bulunan laurik asit gibi) ve tekli doymamış yağların (zeytinyağında bulunan oleik asit gibi) tüketiminin doymuş yağ tüketiminden daha sağlıklı olduğunu düşünmektedir. Oysaki palmitik asit, diğer faydalı yağ asitlerinin üretimine yardımcı olmaktadır. {4*}
Palmitoleik asit (POA), gıdalarda yaygın olarak bulunmayan, vücuttaki palmitik asit metabolizmasının bir ürünü olan bir tür n-7 tekli doymamış yağdır. Uzun zincirli doymuş yağ asitlerine kıyasla insülin direncine, iltihaplanmaya ve yağ depolamaya karşı koruma konusunda rol oynamaktadır.
Bazı insan ve hayvan çalışmalarında, palmitoleik asidin anti-inflamatuar ve kolesterol düşürücü etkilere sahip olduğu gösterilmiştir. Palmitoleik asit oluşumuna yardımcı olduğu için, bazı çalışmalar orta düzeyde palmitik asit tüketimini, kardiyovasküler hastalıklar, diyabet ve obezite ile ilişkili insülin direnci de dâhil olmak üzere metabolik sendromun önlenmesiyle ilişkilendirmiştir. {5*}
Palmitik asidin palmitoleik aside dönüşmesi, metabolik fonksiyonlar üzerinde bazı olumlu etkilere sahip olabilirken, bazı durumlarda potansiyel olarak kalp hastalığına da sebep olabilmektedir. Yüksek miktarlarda palmitik asit tüketmek, LDL “kötü” kolesterol seviyelerinin yükselmesine sebep olmaktadır. {6*}
Cilt Sağlığını Artırır
Yapılan araştırmalar palmitik asidin cilt sorunlarından bazılarını iyileştirmeye yardımcı olduğunu göstermiştir:
- Döküntü
- Tahriş ve kızarıklık
- Kuruluk
- Böcek ısırığı
Palmitik asit, cilt bakımında çoğunlukla yumuşatıcı ve nemlendirici olarak ve bazen de cilt temizliği için kullanılmaktadır. Cilt sağlığı için en önemli faydası, cilt üzerinde koruyucu bir tabaka oluşturarak nemi hapsetmesidir.
Ayrıca serbest radikal hasarına ve yaşlanma belirtilerine karşı koruma sağlayan bazı antioksidan etkilere de sahiptir. Kir ve yağ molekülleri ile birleşerek ciltteki kir, ter ve yağın yıkanmadan önce temizlenmesine yardımcı olmaktadır.
Palmitik asit; merhemler, serumlar, sabunlar ve yüz temizleyiciler dâhil olmak üzere çeşitli cilt bakım ürünlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Palmitik Asit Kullanımına İlişkin Olası Riskler ve Yan Etkiler
Cilt üzerine bölgesel olarak kullanım için güvenlidir ve bu uygulamanın çoğu insanda bir yan etkisi gözlemlenmemiştir. Genel olarak bilimsel bulgular, dozaj olarak yüksek miktarlarda ek formda veya kapsül halinde alınmasının, zararlı olabileceğini düşündürmektedir. Palmiye yağı ve hindistancevizi yağı gibi gıda kaynaklarından tüketmek daha güvenli bir seçenek olarak görülmektedir.
Doymuş yağ tüketimi ile kardiyovasküler hastalık riskinin artması arasındaki ilişkiye odaklanan araştırmalar son yıllarda çok yol kat etmiş olsa da, hala çok miktarda doymuş yağ ve kolesterol içeren yüksek yağlı bir beslenme alışkanlığının bazı kişiler için riskli olabileceği düşünülmektedir. Doymuş yağ asitlerinin (laurik, miristik ve palmitik asitler) kandaki kolesterol seviyelerini yükselttiği bilinmektedir. Günümüzde bazı uzmanlar, beslenme programında çok fazla doymuş yağın tüketiliyor olmasının koroner kalp hastalıklarının gelişimi için risk teşkil ettiğini düşünmektedir.
Ateroskleroz, nörodejeneratif hastalıklar ve kanser gibi fizyopatolojik olguların meydana gelmesinde palmitik asit dengesinin bozulması sebep olabilmektedir. Bu nedenle bireyin, palmitik asit kullanımına ilişkin olası kişisel riskini ve vücudunun beslenme düzenindeki farklı yağ seviyelerine nasıl tepki verdiğini öğrenmesi oldukça önemlidir.
Palmitik asit aşırı miktarlarda tüketildiğinde veya kişinin beslenme programında yağ dengesizliği varsa bu durum (tekli doymamış yağlar ve omega 3‘ler, omega-6‘lar ve diğer sağlıklı yağlar gibi PUFA’lara (çoklu doymamış yağlar) kıyasla çok fazla palmitik asit) sağlık üzerinde zararlı etkilere yol açabilmektedir.
Olası zararlı etkileri önlemenin en iyi yolu; Hindistan cevizi, avokado, yağlı balıklar, kabuklu yemişler ve tohumlar (kinoa, chia vb.), zeytinyağı ve otla beslenen hayvanların etleri gibi sağlıklı yağlar dahil olmak üzere çeşitli tam gıdaları içeren bir beslenme düzenine sahip olmaktır.
Palmitik Asit Hangi Besinlerde Bulunur?
Palmitik asit, palm yağından üretilmektedir. Hurma yağının (hurma ağaçlarının meyvelerinden elde edilen yağ) önemli bir bileşenidir ve soya fasulyesi yağı da dâhil olmak üzere diğer bazı yağlarda da bulunmaktadır. Palm yağında bulunan toplam yağların tahmini yüzde 44’ünü oluşturmaktadır.
Yemek pişirirken hurma yağı kullanılacaksa, triasilgliseroller, E vitamini, karotenoidler, fitosteroller ve fosfolipidler gibi sağlıklı yararlı bileşiklerini koruyacak şekilde ekstrakte edilmiş ham hurma yağı/kırmızı hurma yağı tercih edilmelidir. Normal hurma yağından daha az palmitik asit içermektedir ancak diğer elementleri nedeniyle sağlıklı bir seçimdir.
Yukarıda bahsedildiği gibi, PA bazı hayvansal ürünlerde ve hindistancevizi, kakao ve palmiye ağaçları gibi bazı bitkilerde bulunmaktadır. Hindistan cevizi yağı, soya fasulyesi yağı ve hurma yağı genellikle işlenmiş gıdalara eklenmektedir, bu nedenle aşağıdakiler dâhil bazı paketlenmiş/işlenmiş gıdalarda da bulunmaktadır:
- Kurabiye,
- Bisküvi,
- Kekler,
- Şekerler,
- Peynir ürünleri,
- Cips,
- Çikolata,
- Şekerleme yağları,
- Kraker,
- Fıstık ezmesi,
- Donmuş gıdalar.
Palmitik asit ayrıca et, tereyağı, peynir ve sütte de bulunabilmektedir, toplam yağların yaklaşık yüzde 50 ila yüzde 60’ını oluşturmaktadır ve doğal olarak anne sütünde de bulunmaktadır. Ortalama PA alımının günde yaklaşık 20 ila 30 gram olduğu tahmin edilmektedir. İnsanlar normal miktarlardan daha fazla tüketse bile, vücuttaki dokularda PA içeriği sıkı bir şekilde kontrol edildiğinden nispeten sabit kaldığı düşünülmektedir.
İdeal miktardan daha fazla alınan palmitik asit, diğer yağ asitlerinin yapıldığı endojen biyosentezi ile dengelenmektedir. Bazı yağ içeren gıdalarda bulunmasının yanı sıra palmitik asit, cilt üzerinde bölgesel olarak doğrudan kullanılabilen ve ayrıca dâhili olarak alınabilen bir dizi takviyeye ve cilt bakım ürününe eklenmektedir.
Bu takviye ve ürünlerden bazıları şunlardır:
- Hodan yağı kapsülleri,
- Keten tohumu yağı kapsülleri,
- E vitamini içeren cilt takviyeleri,
- Temizleyiciler,
- Cilt aydınlatıcı serumlar,
- Yüz maskeleri.
Ek olarak, hurma yağından elde edilen sodyum palmitat adı verilen modifiye edilmiş bir versiyonun, gıda üretimi için çeşitli endüstriyel kullanımları ve faydaları bulunmaktadır. Pek çok sabun türüne, az yağlı sütlere ve bazı işlenmiş gıdalara da eklenmektedir.
Örneğin, retinil palmitat adı verilen bir tür, vücudun kaybettiği vitamin içeriğinin bir kısmının yerine konmasına yardımcı olmak için yağı azaltılmış süte eklenen bir A vitamini kaynağıdır.
Kaynaklar
{1*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6331788/
{2*} https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Palmitic-acid
{3*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5682332/
{4*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6331788/
{5*} https://jandonline.org/article/S2212-2672(14)01769-9/fulltext
{6*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16087974/
