Çölyak Hastalığı Nedir? Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Çölyak hastalığı, buğday ve arpa gibi bitkilerde bulunan glüten proteinine karşı bazı insanların vücutlarında gelişen alerjik bir reaksiyondur. Özellikle ekmek gibi gıdalardan alınan glüten ile tetiklendiği bilinmektedir.

Çölyak Hastalığı Vakfı’nın verilerine göre dünyada yaklaşık 100 kişiden 1’inde çölyak hastalığı bulunmaktadır. Yine aynı vakfın verilerine göre ABD’de, çölyak hastalığı teşhisi konmamış ve uzun vadede ciddi sağlık sorunlarıyla yüz yüze olan 2,5 milyon kişi olduğu tahmin edilmektedir.  İlk olarak 8000 yıl önce, Antik Yunanlı bir doktor tarafından, bağışıklık sisteminde gelişen bir hastalık olduğu fark edilmiştir. {1*} {2*}

Çölyak Hastalığında En Çok Karşılaşılan Belirtiler Nelerdir?

Çölyak hastalığı, tüketilen buğday, arpa veya çavdar gibi besinlerdeki glütene verilen alerjik bir reaksiyon şeklinde tanımlanmaktadır. Bu hastalığın teşhisinden sonraki süreçte, bilinen en etkili tedavi yöntemlerinin başında “tıbbi beslenme tedavisi” gelmektedir.

Çölyak hastalığının varlığı, son elli yılda bilimsel olarak tıp dünyasının gündeminde yer almaktadır. Bu hastalığın nedenlerine dair tartışmalar devam etmekle beraber yapılan bazı araştırmalara göre 1960 yılından sona çölyak hastalığı, yüzde 400 oranında artmıştır.

Bu hastalığın artış hızının kanser, diyabet, obezite veya kalp hastalığı gibi kronik sağlık sorunlarına kıyasla hala düşük olduğu düşünülmektedir. Ancak asıl önemli nokta, çölyak hastalığına sahip kişilerin sayısının daha fazla olduğunun düşünülmesidir. Chicago Üniversitesi’ndeki bir araştırmaya göre çölyak hastalarının tahminen %85’i bu hastalığın farkında değildir. {3*} Bu durum, çölyak hastalığının yaygın veya az bilinen belirtileri hakkındaki farkındalığın arttırılmasını önemli hale getirmektedir.

Midede, ince ve kalın bağırsakta, glütenin neden olduğu bu hastalığa sahip kişilerin sindirim süreçleri diğer insanlardan farklı işlemektedir. Bununla birlikte Çölyak Hastalığı Vakfı’na göre, bu hastalığın teşhisi oldukça zor olabilmektedir. Çünkü her kişinin çölyak hastalığı evresine bağlı olarak verdiği belirtiler değişkenlik göstermektedir. {4*}

Çölyak hastalığına sahip kişilerde en yaygın olarak görülen semptomlar şu şekildedir: {5*}

• Şişkinlik
• Midede kramp ve karın ağrısı
• İshal veya kabızlık
• Beyin sisi gibi nörolojik sorunlar
• Hızlı kilo kaybı yaşamak ya da kilo almak
• Uyku bozuklukları
• Kronik yorgunluk hissi
• Yetersiz beslenme
• Kronik baş ağrısı
• Eklem veya kemiklerde ağrı
• Ruh halindeki ani değişimler
• Endişeli olma hali
• Ellerde ve ayaklarda karıncalanma veya uyuşma
• Düzensiz adet dönemleri
• Kısırlık ve tekrar eden düşükler
• Ağız içinde oluşan yaralar
• Ciltte matlaşma ve saçlarda güçsüzlük

Çölyak hastalığı semptomlarının birçoğunu gösteren kişiler olduğu kadar sadece birini gösterebilen kişilere de rastlanmaktadır. Hatta bazı insanlar için hiçbir belirti olmamaktadır. Örneğin bir kişi açıklanamayan bir şekilde kilo almaya başlarken aşırı endişeli ve uykusuzluk sorunu yaşayabilmektedir. Öte yanda başka bir kişide eklem ağrısına eşlik eden depresyon görülebilmektedir.

Çölyak hastalığının teşhisini güçleştiren bir diğer önemli unsur ise bu hastalığın birçok semptomun IBS olarak bilinen bağırsak sendromu, demir eksikliğine bağlı anemi, laktoza bağlı gıda alerjileri gibi diğer sindirim sistemi hastalıklarının semptomlarına benzemesidir. {6*}

Çölyak Hastalığının Az Rastlanan Belirtileri

Çölyak hastalığının ağırlıklı olarak sindirim sistemindeki organlara zarar verdiği düşünülürken son yıllarda yapılan araştırmalar göstermiş ki bu hastalık vücudun farklı sistemlerinde de önemli sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Özellikle glütenin “sessiz katil” olarak anılmasının temelinde sebep, bu protein türünün insan vücudunda bıraktığı hasardır.

Glütenin ve doğal olarak çölyak hastalığının farklı sistemlere olan etkisi beyin, endokrin sistemi, mide, karaciğer ve kan damarları gibi organlarda çeşitli sorunlara neden olmaktadır. Özellikle çölyak hastalığının daha az rastlanan semptomlarının temelinde de bu durum yatmaktadır.

Çölyak hastalığının daha az bilinen ve yaygın olmayan belirtileri ise şöyledir:

• Anemi
• Tip-l diyabet
• MS
• Deride döküntü
• Kemik erimesi
• Epilepsi ve migren gibi nörolojik hastalıklar
• Bağırsak kanserleri
• Yetersiz besin emilimi nedeniyle çocuklarda büyüme sorunları

Çölyak Hastalığının Semptomlarının Nedenleri Nelerdir?

Çölyak hastalığı olan kişilerde genellikle glüten alerjisine karşı genetik bir yatkınlık bulunmaktadır. Buna karşın, ailede bir kişide çölyak hastalığının olması, diğer kişilerde olacağının da göstergesi değildir. {7*}

Çölyak hastalığının temel nedeni, glüteni meydana getiren gliadin bileşiği nedeniyle yüksek düzeyde antikor salgılanmasıdır. Gliadin ile antikorun sürekli karışmasının sonucunda bağışıklık sisteminde farklı reaksiyonlar ortaya çıkmaktadır.

Glütenin sindirim organlarını nasıl etkilediğine bağlı olarak semptomlar ortaya çıkmakta ve vücudun bu proteini toksin gibi algılamasına neden olmaktadır. Bu durumda, glüten artık o kişinin vücudu için bir anti-besindir. Sürekli tüketilmesine bağlı olarak bağırsak astarına zarar verebilmekte, temel minerallerin vücut için kullanılamaz hale gelmesine neden olmakta ve protein de dahil olmak üzere temel besinlerin sindirimini ve emilimini engellemektedir.

Bütün bu süreçlerin sonunda bağırsaklarda başlayan sindirim problemleri diğer organlara ve sistemlere etki ederek vücudun tepki vermesine neden olmaktadır.

Çölyak Hastalığı Sindirim Sistemini Nasıl Etkiler?

Çölyak hastalığı ilk olarak sindirim sistemini, ardından hormonları ve son olarak merkezi sinir sistemini etkilemektedir. Bu sistemlerdeki işlev bozukluklarının ilerlemesi durumunda da bağışıklık sistemi kendini korumaya alabilmek için reaksiyon göstermektedir.

Vücudun hücresel düzeyde, gliadin proteinine maruz kalmasıyla birlikte bağırsaklardaki geçirgenlik artarak bağırsak astarındaki yırtıklara neden olmaktadır. Böylece bağırsaklardaki birçok farklı madde, ortaya çıkan bu yırtıklardan vücuda sızmaktadır. Bu nedenle çölyak hatalığının bir diğer adı sızdıran bağırsak sendromudur.

Çölyak hastalığına sahip kişilerde ayrıca, glütenden kaynaklanan ve sindirimi tamamlanmamış yiyeceklerin düzgün emilmemesine ve bir tür iltihaplanmaya neden olan bağırsaklarda yapışkan dokuların ortaya çıkması tetiklenmektedir. {8*}

Çölyak hastalığının kabızlık veya ishal ile şişkinlik gibi en yaygın semptomlarının temelinde yatan neden de işte bu bağırsaklardaki sızdırma veya yapışkan dokuların artmasından kaynaklanmaktadır.

Çölyak Hastalığı Merkezi Sinir Sistemini Nasıl Etkiler?

Glütenin bağırsaklarda neden olduğu sorunla beraber kan-beyin bariyeri de ortadan kalkmaktadır. Beyne gitmemesi gereken bazı maddelerin kan yoluyla sinir sistemine ulaşmasıyla beraber beyin sisi, depresyon, anksiyete ve uyku sorunları ortaya çıkmaktadır.

Beynin, gıda alerjileri konusunda savunmasız bir organ olması sonucunda bağırsaklardaki sızıntıların artışı engellenmemektedir. Zamanla bağışıklık sisteminin sessizce çökmesi ile kaslar ve eklemlerde de önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Gliadin proteinlerinin bir bakıma saldırmasıyla beyne ulaşan antikorlar, bu organdaki küçük dokulara yerleşmektedir. Beyin böylece anormal tepkiler vermeye başlamakta ve semptomların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Hatta bazı ciddi vakalarda, işlev bozuklukları, nöbetler ve öğrenme güçlükleri gibi nörolojik sorunlara rastlanmaktadır.

Çölyak Hastalığının Glüten Duyarlılığından Farkı Nedir?

Yapılan bazı araştırmalarda, hemen hemen herkesin belirli bir noktadan sonra glütene karşı tepki göstermesinin olağan bir durum olduğu görülmektedir. Bir bakıma çölyak hastası olmayan bir insanın glüten karşı hassasiyet geliştirmesinin normal olduğu düşünülmekte ve bunu doğrulayan vakalara rastlanmaktadır. {9*}

Test sonuçlarına göre çölyak hastası olmayan bir kişinin glüten hassasiyeti varsa, bu hastalığın benzer semptomlarını gösterebilmektedir. Ayrıca yine yapılan birçok araştırma sonucuna göre çölyak hastası olmayan ve glüten hassasiyeti artan kişi sayısının son yıllarda artış gösterdiği görülmektedir. Özellikle işlenmiş gıdaların daha fazla tüketilmesiyle beraber bu sorunların ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Ayrıca, glüten alerjisinden farklı olarak buğday alerjisi olarak bilinen bir hastalık da bulunmaktadır. Buğday alerjisi olan kişilerin glütensiz diyetlerden yararlanabileceği ancak çölyak hastalarının yaptığı gibi çavdar, arpa ve yulaf diyetlerini ciddi bir şekilde uygulaması gerekmemektedir.

Çölyak Hastalığı İçin Doğal Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Çölyak hastalığının tedavisinde kullanılabilecek doğal yöntemler ise şu şekildedir:

Glüten İçermeyen Gıdalar Tüketmek

Genetik olarak ortaya çıkan çölyak hastalığının bilinen ve kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Bu tip çölyak hastalarının, ortaya çıkan semptomları ortadan kaldırmaya yönelik beslenme düzenini benimsemesi ve bağışıklık sistemini güçlendirmesi önerilmektedir.

Eğer bir kişide çölyak hastalığı varsa buğday, arpa veya çavdar içeren tüm ürünlerden uzak durarak tamamen glütensiz beslenmelidir. Çünkü glüten, bu üç tahılda yüksek oranda bulunmakta ve tüketilmesiyle beraber semptomlar ortaya çıkmaktadır.

Dikkat edilmesi gereken asıl nokta, paketlenmiş olarak tüketilen özel diyet yiyeceklerinin daha fazla glüten içermesidir. Bu nedenle gıda etiketlerinin dikkatli bir şekilde okunması önemlidir.

Buğday, arpa ve çavdardan üretilen ürünler, soya sosu, özel soslar, şuruplar ve nişasta içeren yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Market alışverişlerinde veya restoranlardaki yemeklerde glüten içeren gıdalar tercih edilmemelidir. {10*}

Uzun süren ve etkili bir diyetin sonunda, bağışıklık sistemi kendini onarmakta ve semptomların artması engellenmektedir. Diyetin süresi, çölyak hastalığının ciddiyetine bağlı olarak birkaç haftadan birkaç aya kadar sürebilmektedir.

Eksik Besinleri Takviye Etmek

Çölyak hastalığı olan bir kişi demir, kalsiyum, D vitamini, çinko, B6 ve B12 açısından düşük değerlere sahip olabilmektedir. Bunun sebebi de çölyak hastalığında, sindirim sistemindeki hasar ve iltihaplanma sonucunda bu vitamin ve minerallerin emilememesidir. {11*}

Doktor kontrolünde yapılacak testlerle beraber eksik olan değerlerin normale dönmesi için takviye alınması, çölyak hastalığına bağlı semptomları ortadan kaldırmaktadır.

Glütenle Yapılan Ürünlerden Uzak Durmak

Günlük hayatta sıklıkla kullanılan birçok eşyanın glüten içerdiği bilinmektedir. Bu eşyaları satın almadan önde etiketlerindeki içerikler kontrol edilmeli ve glüten içerdikleri takdirde satın alınmamalıdır. {12*}

Genel olarak glüten içerebilecek eşyalar şu şekildedir:

• Diş macunu
• Pullar ve zarflardaki yapışkanlar
• Çamaşır deterjanı
• Dudak parlatıcıları
• Vücut losyonu ve güneş kremi
• Bazı makyaj malzemeleri
• Bazı tıbbi ilaçlar
• Oyun hamuru
• Şampuan
• Sabun
• Vitaminler

Profesyonel Yardım Almak

Özellikle çölyak hastalığı yeni teşhis edilmiş veya uzun yıllardır bu hastalıkla yaşayan insanlar için doğru beslenme programına bağlı kalmak zor olabilmektedir. Ayrıca glütensiz yiyecekleri tüketmek, eksik vitamin ve mineralleri doğru kullanmak gibi hassas beslenme programlarını uygulamak amacıyla profesyonel yardım alınması doğru bir yaklaşımdır.

Kemik, Deri ve Eklem Testleri Yaptırmak

Çölyak hastalığının kemik, deri ve eklemlere olan zararlarının tespit edilmesi, varsa iltihapların saptanması için özel testlerin yapılması gerekmektedir. Bağırsaklardaki sızdırmanın boyutları ve hasarları konusunda, bu testler önemlidir ve iyileşme sürecini hızlandırmaktadır.

Çölyak Hastalarının Dikkat Etmesi Gerekenler Nelerdir?

Çölyak hastalığının semptomlarını gösteren kişilerin teşhis için mümkün olan en kısa sürede doktora gitmesi gerekmektedir. Satın alınan gıda maddelerinde ve dışarıda tüketilen yiyeceklerde glüten içerip içermediğinden emin olunmalıdır. Doğru beslenerek glütenden kaçınmak bu hastalığın en önemli ilacıdır.

Çölyak hastalığının genetik yatkınlıkla anne ve babadan aktarılmasına karşı, ailedeki bir kişide bu hastalık teşhis edilmişse diğer aile fertlerinin de en kısa sürede test yaptırması önerilmektedir. Özellikle çocuklardaki gelişim bozukluklarına neden olması nedeniyle erken teşhis önemlidir. {13*}