Endorfin Nedir? Endorfin Eksikliği ve Doğal Tedavi Yöntemleri

Çeşitli tür ve şiddetteki ağrılar günlük yaşamımızda en sık karşılaştığımız, en çok yakındığımız olgulardan birisidir. Ağrılar çoğu kez vücudumuzdaki aksaklık ya da bozuklukların habercisi olduğundan önemli belirtilerdir. Şiddetli ağrılar bağımlılık oluşturmayan ve beyin üzerine etkisi olmayan ağrı kesiciler ile önlenememektedir. Bu durumlarda, örneğin şiddetli bir yanık söz konusu ise, ağrı kesmede son çare olarak morfin kullanılır. Morfin’in güçlü ağrı kesici özelliği vardır. Etkin bir ağrı kesici olan morfinin, 2 ya da 3 doz verildikten sonra bağımlılık oluşturması en önemli zararıdır. Bilindiği gibi, bağımlılık oluşumu kişiyi giderek toplum dışına iter ve yasal olmayan yollara yönlendirir.

Vücutta üretilen, kişinin iyi hissetmesini sağlayan birçok kimyasal yapı bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi de endorfin hormonudur. Endorfinlerin reçeteli anksiyete ilaçları ve afyonlu ağrı kesiciler ile pek çok ortak noktası vardır. Vücutta üretilen bu doğal peptit kimyasalları beyindeki reseptörler ile etkileşime girerek kişinin konsantrasyonunun artmasına ve daha az ağrı hissetmesine yardımcı olur. Endorfinler morfin gibi ruh halini kontrol eden ilaçlar ile benzer şekilde çalışmaktadır. Fakat endorfin, morfin gibi yapay olmadığı için morfinin neden olduğu yorgunluk, bağımlılık, uyuşukluk gibi yan etkilere neden olmaz.

Ağrılı ve stresli durumlarda endorfin salgılanmaktadır. Endorfin, dopamin ve serotonin gibi kişinin iyi hissetmesini sağlayan bir hormondur. İlaçların yan etkilerine maruz kalmadan, daha sağlıklı bir duruma ulaşmak için bazı doğal endorfin artırıcı yöntemler vardır. Bu yöntemlerden bazıları doğru beslenmek, egzersiz yapmak, meditasyon yapmak gibi stres önleyici alışkanlıklardır.

Endorfin Nedir?

Endorfinler opiat peptitler olarak bilinen kimyasal maddelerdir. Endorfinler arasında enkefalinler ve dinorfinler bulunur. Bu maddelerin hepsi aminoasitlerin birleşmesi ile oluşmuş doğal bileşiklerdir. Endorfinlerin vücut içinde üç farklı tipi bulunur. Bunlar:

• Alfa-Endorfin
• Gama-Endorfin
• Beta-Endorfin

Düşük endorfin seviyeleri;

• Fiziksel ve duygusal ağrıya,
• Bağımlılığa,
• Riskli davranışların artmasına sebep olur.

Endorfinlerin Salgı Mekanizması

Endorfinler merkezi sinir sistemi (beyin, omurilik ve vücudun diğer bölümlerine bağlanan sinirler) tarafından üretilir. Belirli nörotransmitterlerin üretimi için beyindeki hipofiz bezi endorfinleri serbest bırakmak için sinyal alır ve sonra nöron reseptörlerine bağlanır. Bağışıklık sisteminin artan inflamasyon seviyelerine bağlı olarak belirli endorfinleri serbest bıraktığına dair çalışmalar bulunmaktadır. {1*} {2*}

Endorfin salınımında rol oynayan birçok farklı nörotransmitter vardır. Bunlar çoğunlukla aminoasitler, vitaminler, yağ asitleri ve mineraller gibi besinlerden aldığımız yapılardır. Bu nedenle sağlıklı bir beslenme planı ruh halini iyileştiren aktiviteler ile birleştiğinde daha mutlu olunmasını, odaklanmanın, enerjinin ve diğer olumlu ruh hallerinin artmasını sağlar.

Bazı endorfinler doğal analjezikler gibi davranarak ağrı algısını azaltırlar. Bazıları ise günün belirli dönemlerinde uykulu ya da rahat hissedilmesini sağlayan doğal yatıştırıcılardır. Endorfin, dopamin ve serotonin hormonları, motive olunmasını, sosyal ilişkiler kurulmasını, stres ve sıkıntılar karşısında daha sakin olunmasını sağlar.

Dopamin ve Serotonin Etkileri ve Temel Farklılıkları

Endokrin adlı hormonal sistem sinir sisteminden daha yavaş çalışır. Vücudun iç dengenin sağlanması ve mutluluğun korunması için bu iki sistem birlikte çalışır. Beyinde nörotransmitter veya endorfin adı verilen yüzlerce kimyasal bulunur. Bu kimyasallar olumlu duygulara neden olur. En bilinen nörotransmitterler arasında dopamin ve serotonin vardır. {3*}

Dopamin, serotonin ve endorfin birlikte mutluluk algısından sorumludur.

• Serotonin: Ruh halini iyileştirmeye ve depresyonu yenmeye yardımcı olduğu için genellikle mutluluk hormonu olarak adlandırılır. Ruh hali dengesi, kaliteli uyku, rüya görme ve görselleştirme gibi sağlıklı durumlar için yeterli miktarda serotonine ihtiyaç vardır. Ayrıca serotonin, kan basıncı seviyeleri, sindirim ve vücut sıcaklığının düzenlenmesi gibi birçok fizyolojik işlevi de etkiler. Yeterli serotonin seviyeleri, sağlıklı duygu durumu ve sosyal ilişkiler sağlarken, serotonin eksikliği, depresyon, anksiyete, PMS (Premenstrüel sendrom, adet döngüsünün belirli günlerinde, genellikle sadece adetlerinden önce, kadının duygularını, fiziksel sağlığını ve davranışını etkileyen bir durum), aşırı şeker ve karbonhidrat tüketimi, uyku sorunları, obsesif düşünme, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı gibi çeşitli zihinsel rahatsızlıklarla ilişkilidir.
• Dopamin: Norepinefrin olarak adlandırılan noradrenalin hormonu ile yakından ilişkili olan dopamin, enerjik, motive ve kontrollü hissetmeyi sağlayan hormondur. Hem dopamin hem de noradrenalin zevk, motivasyon, uyanıklık, konsantrasyon ve öfori (kişinin hoşnutluk duyduğu ve kendisini iyi hissettiği bir ruhsal durum) ile ilişkilidir. Dopamin stres altındayken salgılanır. Fakat her zaman kötü stres koşullarında salgılanmaz. Seks, aşık olma, egzersiz yapma, dans etme gibi pozitif stres durumlarında da salgılanır. Dopamin eksikliği, depresyon konsantrasyon bozukluğu gibi olumsuz durumlara sebep olur.

Aşağıda önemli diğer nörokimyasallar listelenmiştir. Bunlar:

• GABA (Gama-Aminobütirik Asit): Merkezi sinir sisteminde salgılanır. Stres yaşadıktan sonra rahatlama ve sakinleşme sağlar.
• Katekolaminler: Enerji verir ve doğal uyarıcıdır.
• Adrenalin (Epinefrin): Stres ile başa çıkmaya ve motivasyonun yükselmesine yardımcı olur.
• Asetilkolin: Hafızayı geliştirir ve zihinsel uyanıklığı sağlar.
• Triptamin: Sosyal bağ kurmaya yardımcı olur.
• Melatonin: Gündüz ve gece döngülerine uyum sağlanmasına yardımcı olur.
• DMT (Dimetiktriptamin): Stres altındayken iyimser kalmaya yardımcı olur.

Endorfin Hormonunun Faydaları

Endorfin hormonunun faydaları aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir.

Bağımlılıkların Üstesinden Gelmeye Yardımcı Olur

Endorfin salınımı aşırı yeme, aşırı sosyal medya kullanımı ve farkında bile olunmayan bazı bağımlılıkların üstesinden gelmeye yardımcı olur. Endorfin ve diğer nörokimyasalların eksikliğinde, uyuşturucu ve alkol gibi sağlıksız rahatlama sağlayan maddelerin tüketilme olasılığı artar. Bu nedenle egzersiz, meditasyon gibi sağlıklı alışkanlıklar, depresyon, anksiyete gibi sağlık sorunlarını önler.

Stres, Depresyon ve Kaygının Azalmasını Sağlar

Serotonin, dopamin, oksitosin ve endorfinlerin hepsi ruh halinin düzenlenmesine yardımcı olur. Vücutta yeterli miktarda üretilmediklerinde ise ilaçlar ile eksiklikleri giderilir. Serotonin eksikliğinde en yaygın kullanılan ilaçlar Prozac ve Zoloft’tur. Bu ilaçlar kan dolaşımına karışarak depresyon semptomlarını azaltır. Sağlıklı beslenme planı, düzenli egzersiz, kaliteli uyku ile endorfin, dopamin, serotonin gibi hormonların artırılması sağlanabilir.

Kalbi Korur

Bu hormonlar bağışıklık sistemini güçlendirir ve kalbi stresten korur. Sarılma, sağlıklı soysal ilişkilerin kurulması gibi olumlu davranışlar hormonların üretimini artırır. {4*}

Yorgunluk ile Başa Çıkmaya Yardımcı Olur

Endorfinler ve serotonin genel ruh halini, uyku düzenini, ağrı toleranslarını etkiler. Bunların tümü sirkadiyen ritim olarak adlandırılan içsel saatin düzenlenmesinde önemli rol oynar. Sirkadiyen ritmi gündüz uyanıklık ile gece uyku arasındaki döngünün sağlanmasına yardımcı olur. Yenilenmiş olarak uyanılmasına ve uyumadan önce uykulu hissedilmesini sağlar. Melatonin, dopamin ve adrenalin gibi diğer hormonlar da uyku döngülerini etkilerler.

Yaratıcılığı ve Üretkenliği Destekler

Bazı endorfinler yaratıcılık gibi işlevlerde oldukça faydalıdır. Endorfin ve dopamin gibi hormonlar salgılandığında, müzik, yazı yazma gibi sanatsal konularda motivasyon ve ilham sağlar.

Ağrıyı Azaltmaya Yardımcı Olur

Hawaii Medical Journal’da yayınlanan bir araştırmaya göre, beta-endorfinler ağrı yönetiminde morfin benzeri etkilere sebep olur. {5*}

Endorfinlerin bağlandığı nöron reseptörleri, tıpkı bazı ilaçlar gibi ağrı azaltmaya yardımcı olur. Çoğunlukla bazı ağrı kesici ilaçlar da endorfinlerin etki ettiği bölgelere etki ederler. Opiat (doğal olarak afyon haşhaş bitkisi Papaver somniferum’da bulunan alkaloid bileşikler) morfin ve afyondan elde edilen ve analjezik, antitussif ve antidiyareik özelliklere sahip bir opioid (vücutta morfin gibi etki gösteren kimyasal maddeler) olan kodein, beyni ve omuriliği çevreleyen omurilik sıvısında düşük miktarda bulunur. Bu maddelerin miktarları önemli ölçüde artığında güçlü ağrı kesici etkilere neden olur. Normal koşullar altında endorfinler, yaralanıldığında veya hastalanıldığında ağrıyı kontrol etme rolünü üstlenir.

Başkaları ile Duygusal Bağ Kurmaya Yardımcı Olur

Endorfin de oksitosin gibi ilişkilerde sadakati ve tek eşliliği desteklemeye yardımcı olur. Kişisel bağları güçlendirir, motive eder, dürüst kalınmasını sağlar ve başkalarına karşı empati kurmayı kolaylaştırır.

Endorfin ve Diğer Hormonları Artırmanın 7 Doğal Yolu

İnsan beyni ve vücudu dışarıdan takviyeye gerek duymadan kendi doğal ihtiyaçlarını üretme yeteneğine sahiptir. Endorfin de vücut tarafından üretilebilen bir hormondur ve vücuttaki endorfin miktarını doğal olarak artırmanın 7 yolu bulunmaktadır. Bunlar:

Düzenli Egzersiz

Yapılan araştırmaların çoğunda, düzenli egzersiz yapan kişilerin depresyona karşı daha dirençli olduğu, kaygı ile daha iyi başa çıkabildiği ve uyku düzeninin egzersiz yapmayanlara göre daha iyi olduğu kanıtlanmıştır. Egzersiz yapmak endorfin miktarını artırır ve hem beden hem de zihin için birçok fayda sağlar. {6*}

Sağlıklı Beslenme

Sağlıklı beslenme endorfin oluşumunu destekler. Zengin içerikli gıdaları tüketmek ruh sağlığını iyileştirmeye yardımcı olur. Ayrıca sağlıklı besinler beyin ve vücut yakıtı görevi gören kan şekerini dengeler. Endorfin eksikliğini önleyen bazı gıdalar şunlardır:

• Yüksek protein içeren gıdalar (hindi, süt, et, balık, tavuk, peynir, yumurta)
• Sebze ve bakliyatlar (fasulye, kabuklu yemişler, mercimek, bezelye, mısır, karabuğday, yulaf)
• Antioksidan içeren gıdalar (yapraklı yeşillikler, tatlı patates, kabak, narenciye, yaban mersini, böğürtlen, çilek, ahududu, erik, brokoli, yonca filizi)
• Sağlıklı doymamış yağlar (hindistancevizi yağı, zeytinyağı, avokado)

Gülmek

Gülmek ve kahkaha atmak endorfin salgılanmasını en hızlı artıran yöntemdir. Yapılan çalışmalar kahkaha atmayı yüksek ağrı eşiğiyle ilişkilendirmiştir. Çocuklar ile oynamak, komik videolar izlemek, komik bir anıyı hatırlamak, şaka yapmak gibi iyi hissettiren aktiviteler endorfin eksikliğinin giderilmesine yardımcı olur.

Sosyal İlişki Kurmak

Sarılmak, dokunmak, başkalarına yardım etmek, sohbet etmek gibi sosyal aktiviteler endorfin ve diğer hormonların üretiminin artmasına yardımcı olur. Ayrıca akupunktur ve diğer akupunktur benzeri tedavi yöntemlerinin de endorfin miktarını artırdığı gözlemlenmiştir. {7*}

Yeni Bir Şey Öğrenmek

Yeni bir şeyler öğrenmek motivasyonu artırır ve böylece endorfin hormonunun salgılanmasına destek olur. Seyahat etmek, bir işte ilerleme kaydetmek, yeni bir yer keşfetmek gibi aktiviteler endorfin ve dopamin miktarını artırarak iyi hissedilmesini sağlar ve zamanla bu durumların alışkanlık haline gelmesi kişinin sağlıklı bir şekilde hayatına devam etmesini destekler.

Yatıştırıcı Koku ve Uçucu Yağlar

Aromaterapi ya da kişiye rahatlatıcı anları hatırlatan bir şeyi koklamak endorfin salgılanması ile bağlantılıdır. Vanilya, papatya, gül, lavanta gibi uçucu yağlar sakinleşmeye yardımcı olur. Benzer şekilde bitter çikolata gibi gıdaların tüketilmesi de teobromin gibi kimyasalların salınımını artırır ve rahatlık hissi sağlar.

Yapılan araştırmalara göre az miktarda alkol tüketmenin de endorfin hormonunu salgılanmasına yardımcı olduğu gözlemlenmiştir. Ancak aşırı alkol tüketimi de tam tersi etki yaparak depresif ruh haline neden olur. {8*}

Açık Havada Vakit Geçirmek

Günde yaklaşık 20 dakika temiz hava almak ve güneşe maruz kalmak cildin UV ışınlarını emmesine ve ruh hali için önemli olan D vitamininin üretilmesine yardımcı olur.