“Her şey kafada bitiyor”. Bu cümleyi mutlaka duymuşsunuzdur. Bir şeyleri başarmak istediğinizde ya da yoluna koymakta zorlandığınız şeyler olduğunda birileri size bunu söyler. Bu bazılarımıza ütopik ya da mantıksız gibi görünse de doğruluğu bilim tarafından kanıtlanmış bir tavsiyedir. Ruh halimizi değiştirmek, hastalıkların etkilerini azaltmak, stresli durumlarla başa çıkabilmek gibi meziyetlerin kaynağı düşüncelerimizdir.
Peki “her şeyin kafada bitmesi” nin sebebi nedir? Bunun bilimsel bir yanı var mıdır?
Plasebo Nedir?
Plasebo, içerisinde etken bir madde bulunmamasına rağmen hastalığı daha iyiye ya da kötüye götüren ilaçlara, medikal müdahalelere, ameliyat benzeri uygulamalara ve enjeksiyonlara verilen isimdir. Buradaki önemli nokta tanımda da belirtildiği üzere hastalığın tedavi edilmemesi, yalnızca etkilerinin azalması, artması ya da yok olmasıdır. Bunu ise hastayı ilacın, enjeksiyonun ya da uygulamanın gerçekliğine inandırarak yapmasıdır. Plaseboyu gerçek bir ilaç ya da uygulama olarak gören hasta, bu düşünce sayesinde hastalığın etkilerinden kurtulmaktadır. [1*]
Tanımda da belirtildiği gibi hastanın durumu iyiye gidebildiği gibi kötüye de gidebilir. Plasebo sonrası hastanın durumunun kötüye gitmesine “nocebo etkisi” denir. Bu durumda hasta, kullandığı plasebonun kendisinde yan etkiler doğuracağını ve tedavinin işe yaramayacağını düşünür. Bu da “nocebo” olarak adlandırılan etkiye sebep olur.
Plasebo Etkisi Nedir?
Plasebo Etkisi ise plasebo olarak görülen ilaçların ya da müdahalelerin, hastanın yaşadığı belirtileri azaltmasıdır. Kanser tedavisi gören birine verilen plasebonun, yorgunluk ve bulantı gibi belirtileri azaltması buna örnektir. [2*]
Plasebo Ne Demek?
Plasebo Latin kökenli bir sözcüktür. Latince “Ben memnun ederim” anlamına gelmektedir. Plasebo olarak nitelenen ilaçlar ya da uygumalar da tam olarak bu etkiyi göstermekte, hastalıkların belirtilerini azaltarak kişileri memnun etmektedir. [3*]
Plasebo Aşısı
Diğer uygulama ve ilaçlarda olduğu gibi, içerisinde sağlığı etkileyecek etken bir madde olmadığı halde uygulanan aşılardır. Hasta, aşının içerisinde etken bir madde olduğu düşüncesiyle tepki vermektedir.
Plasebo Etkisinin Psikolojide Tanımı
American Society for Pain Management Nursing’in tanımına göre plasebo “herhangi bir tedavi edici değeri bulunmayan, sahte ilaç ve tedavilerdir”.
Psikoloji, plasebo etkisi üzerine çalışmaya devam etmektedir. Beden ve zihin arasındaki bu ilginç olayın sebeplerini açıklayan farklı teoriler olsa da net bir cevaba ulaşılabilmiş değildir.
Teorilerden ilki plasebo etkisinin tesadüfi olmasıdır. Grip gibi belirli bir süre içerisinde kendi kendine geçebilen hastalıklar söz konusuysa, plasebolar hastalığın geçmek üzere olduğu evrede etki etmiş gibi görünebilir.
Bununla birlikte aralıklarla tekrarlayan yani etkileri bir süre görülüp kaybolan hastalıklarda da böyle bir tesadüf söz konusu olabilir. Hastanın aldığı plasebo sebebiyle etkiler hafiflemiş gibi görünebilir.
Bir diğer teori ise plasebo alan hastanın hayatında değişiklikler yapmasıdır. Bu teoriye göre ilaç almaya başlayan hastalar daha iyi beslenmeye, hareket etmeye, sigara ve alkol gibi kötü alışkanlıklarını bırakmaya başlamaktadırlar. Bu sebeple de hastalığın ortaya çıkardığı etkiler azaltmakta, hastalık tedavi edilmektedir.
Plasebo, hastalığın getirdiği acıya olan bakış açımızı ve onu algılama biçimimizi de değiştirebilir. Plasebo olduğu bilinen bir ilaç ya da uygulama sonrasında, daha evvel keskin bir biçimde hissedilen ve bıçak batması olarak tanımlanan ağrı, sonrasında kaşıntı ya da gıdıklanma olarak algılanabilir.
Beyin sandığımızdan daha akıllı ve karmaşık bir organdır. Daha önce uygulanan tedavileri ve alınan ilaçların etkisini hatırlamakta, hayal ettiği durumlara gerçekmiş gibi tepki vermektedir. Filmlerde ve dizilerde izlediğimiz karakterlerin başına gelen şeyleri hissetmek buna örnektir. Hasta plasebo aldığında hem daha önce uygulanan tedavileri ve aldığı ilaçları hatırlar, hem de iyileşmiş gibi davranabilir. [4*]
Plasebo Etkisi Örnekleri
Kanser tedavisi gören ve bu sebeple yorgunluk çeken hastalardan bir kısmına plasebolar verildi. Bu hastalar plasebo olmadan tedavi gören hastalara göre daha iyi bir durumda olduklarını söylediler.
Depresyon gibi ciddi bir psikolojik rahatsızlıkta dahi plasebo kullanıldığında olumlu sonuçlar alındı. Hastalara plasebo olduğu bilinen bir enjeksiyon yapıldı. PET taraması yapılan hastaların beyinlerindeki duygu ve stres ile ilgili bölümlerin aktif olarak çalıştığı tespit edildi. Bununla birlikte hastalar kendilerini daha iyi hissettiklerini ifade ettiler.
Migren tedavisi gören hastalarda yapılan bir başka uygulamada ise hastalara plasebo olduğunu bildikleri ilaçlar verildi. Üç gruba ayrılan hastaların bir kısmına gerçek bir ilaç, bir kısmına plasebo olduğunu bildikleri bir ilaç verilirken son gruba hiçbir tedavi uygulanmadı. Migren atakları sırasında plasebo etkili olduğunu bildikleri ilaçları alan hastalar durumlarının iyiye gittiğini belirttiler. Bu durum, beynin ilaç alma hareketine tepki vermesi olarak görüldü.
Plasebo Etkisi Gerçek mi?
Plasebo etkisi, hastaların kendilerini daha iyi ya da kötü hissettikleri göz önünde bulundurulduğunda gerçek olarak algılanabilir. Fakat etken bir maddenin olmadığını, hastalığın tedavi edilmesi yönünde bir çaba harcanmadığını düşünürsek gerçek bir tedavi değildir.
