Çocuklarda Uykuya Dalma Güçlüğü (İnsomnia) Neden Olur? 

Bebeklerde uykuya dalma güçlüğü anne ve babaya sağlıksız bağlanma, çeşitli fiziksel ihtiyaçların karşılanmaması (yemek, temizlik, gaz çıkarma), sağlıksız alışkanlıklar (sürekli beşikte ya da ayakta sallanarak uyuma, kucağa alınmaya alışma) gibi sebeplerden ötürü ortaya çıkar.

Uykuya dalma güçlüğü oluşmasının en önemli sebebi sağlıksız uyku alışkanlıklarıdır. Uykudan önce içilen kahve, soda ya da gazlı içecekler, uykudan önce telefon ya da tablet gibi teknolojik cihazlar kullanmak sağlıksız alışkanlıklara örnek olarak verilebilir. [1*]

Uykudan önce uyulan bir rutinin olmaması da uykuya dalmayı güçleştirir. Çoğu zaman çocukların düzensiz bir biçimde uyuması da uykuya dalmayı güçleştiren sebepler arasında yer alır. Bunu engellemek için çocuklarınızla bir rutin belirlemeli ve buna uymalısınız. Örneğin belli bir saatte yatağa girmelerini sağlayabilir, onlara masal ya da hikaye okuyabilirsiniz. Bunun gibi çeşitli rutinler sorunu çözecektir.

Çocukların stresli bir ortamda yaşamaları da uykuya dalma güçlüğüne neden olur. Okulda yaşadıkları kötü şeyler, zorbalık, sınav stresi onları sağlıksız bir uyku düzenine mahkum edebilir.

Bazı ilaçlar uykuya dalmada güçlük yaratıyor olabilir. Özellikle antidepresan kullanan çocuklarda uykusuzluk sorunu sıklıkla görülmektedir. [2*]

Hangi Hastalıklar Çocuklarda Uykusuzluk Sorununa Neden Olabilir?

Bebeklerde ve çocuklarda uykuya dalma güçlüğü çeşitli şekillerde kendini belli eder.  Çocuklarda uykuya dalma güçlüğünü tanımlamak için bazı değerlendirme kriterleri vardır.

Yatağa girme saatiyle ilgili sorunlar (farklı saatlerde yatağa girme, çok erken ya da çok geç yatağa girme vb.), gün içerisinde aşırı derecede uykulu olma, gece boyunca çok fazla uyanma, uyku düzenliliği ve uyku süresi, horlama gibi kriterler üzerinden değerlendirilir. Bunlardan bir veya birkaçında sorun olması durumunda insomnia tanısı konabilir.

Bebek ve çocuklarda uyku problemine sebep olan rahatsızlıkların başında uykuya bağlı hastalıklar gelir. Sağlıksız bir uyku düzeni çok farklı hastalıkları işaret ediyor olabilir. Çocuklarda uykusuzluk sorununa sebep olabilecek hastalıklar;

• Astım
• Dikkat Eksikliği
• Hiperaktivite Bozukluğu
• Alerjiler
• Uyku Apnesi
• Parasomnia (Uykuya geçiş sırasında, uykuda ya da uyanırken yaşanan ve kişiyi zorlayan fiziksel olaylar)
• Huzursuz bacak sendromu (Kontrol edilemeyen nörolojik bir bozukluk)
• Depresyon gibi rahatsızlıklar uyku problemlerine neden olabilir.

Çocuklarda Uykusuzluk Nasıl Tedavi Edilir?

Öncelikle uyku sorunlarını ve uyku güçlüğünü önleyebilecek bazı uygulamalara başvurulabilir. Bu noktada ebeveynleri eğitmek en önemlisidir. Aileler uykuyla ilgili ne kadar fazla bilgi sahibi olursa çocuklarının uyku düzeni ve sorunlarıyla ilgili de o kadar bilinçli olurlar.

Tedaviyle ilgili bilinmesi gereken ilk şey ilaçlardır. Doktorların, bebek ve çocuklardaki uyku sorunlarıyla ilgili sık sık ilaç reçete ettikleri bilinmektedir. Bu endişe verici bir durumdur. İlaçların yan etkileri tam olarak bilinmemektedir. Bu ilaçların çocuklar tarafından kullanılması birçok soruna sebep olmaktadır. Kısa vade de faydaları var gibi görünse de uzun vadede bir düzelme sağlamamaktadır. Tedavi sürecinde ilk olarak ilaca başvurulmamalıdır.

Tedavi sürecinde uykuyla bağlantılı pozitif alışkanlıklar geliştirmek, belirli rutinler oluşturmak, çocukları ve bebekleri rahatlatabilecek bazı becerileri uygulamak hedefler arasında olmalıdır. Bu üç hedef çevresinde bazı değişikliklere gitmeniz gerekir.

Tedavinin ilk aşaması uyku düzeni ve sağlıklı bir rutin oluşturmaktır. Çocuğunuzun uyuması için belirli bir saat belirleyin. Bu saat geldiğinde rutinlerinizi uygulamaya başlayın. Bir bardak ılık ballı süt içebilir, okunacak masal kitabını seçebilir ya da kendi istediğine göre uyumadan önce yapmak istediği şeyleri yapabilir. Belirlenen bu uyku saati asla aşılmamalıdır.

Bebekler ayakta ya da beşikte sallanarak uyutulmamalıdır. Düzenli bir uyku için çocuğun ya da bebeğin kendi kendine uykuya dalmayı öğrenmesi gerekmektedir. Sürekli sallanan bebekler, kendi başlarına uyumayı çok geç öğreneceklerdir. Bu da uykuya dalmada güçlük yaşamalarına sebep olacaktır.

Uyku hijyeni adı verilen, yani uyunan yerin düzenlenmesi ve uyuyacak kişinin yapması gerekenleri içeren listeler hazırlanmalıdır. Uyku hijyenini sağlamak adına yapılması gerekenler vardır. Odanın çok sıcak ya da çok soğuk olmaması gerekir. Yatağın uyumak dışında yemek yemek, oyun oynamak, ders çalışmak gibi amaçlarlar kullanılmaması gerekmektedir. Oda derli ve toplu olmalıdır. Bir sonraki gün için gerekiyorsa giyilecek kıyafetler ve okula götürülecek malzemeler hazırlanmalıdır. Nefes egzersizleri, çocuklara özel egzersiz ve yogalar uygulanabilir. Bununla birlikte rahatlatıcı müziklerden, basit fiziksel hareketlerden faydalanılabilir.

Çocuklardaki Uykusuzluk Sorunu İçin Ebeveynler Neler Yapabilir?

0-6 aylık bebeklerde uyku sorunuyla ilgili yapılacak en önemli şey bebeğin ihtiyaçlarını karşılamaktır. Bebeğin altının temiz olması, gazının çıkarılması, karnının tok olması, başka herhangi bir hastalığının ya da rahatsızlığının olmaması gerekir. Anne ve babayla sağlıklı ve güvenli bir bağ kurması gerekir. Anne çocuğu emzirdiği bu dönemde yediklerine, kendi uyku düzenine dikkat etmelidir. Ebeveynler bu dönemde uyku ve uyku sorunlarıyla ilgili eğitimler almalı ve ufak uygulamalar yapmaya başlamalıdır.

6-12 aylık bebeklerde ise anneden ayrılma ile ilgili sorunlar olabilir. Güvenli bir bağ kurulmadıysa, çocuk anneden ayrılmak istemez ve ayrılması gereken her anda sorun çıkarır. Yer yer kriz geçirircesine ağlayabilir. Bu da uyku sorunlarına sebep olabilir. Anneden ayrı uyumak istemeyen çocuk uyuması gereken sürenin altında uyuyabilir.

Ebeveynler bebek uyuyana kadar başında kalmalı, varlıklarını bebeğe hissettirmelidir. Bununla birlikte sürekli kucağa alma, ayakta ya da beşikte sallama, gaz çıkarma gibi uygulamalar yapılmamalıdır. Bebeği sürekli dıştan gelen uyaranlarla sakinleştirmek uzun vadede ebeveyne bağımlı bir çocuk yaratır. Bunun yerine çocuk beşiğine ya da uyuması gereken yere yerleştirilmeli ve beklenmelidir. Çocuk bu sayede kendi kendine uyumayı öğrenecektir.

2-6 yaş arası yani erken çocukluk olarak adlandırılan dönemdeki çocuklarda ise okuma ve buna bağlı olarak hayal etme faaliyetleri başlar. Bu sebeple çocuklar kendilerini korkutan canavarlar ya da masal kahramanları hayal edebilirler. Bu da uykusuzluk, kâbus görme, uykudan sık sık uyanma, uyumak istememe gibi sorunlara neden olabilir. Bu dönemde bağımsızlıklarını keşfeden çocuklar ebeveynlerin koydukları kuralları sınamaya da başlar. Bu sebeple belirlenen saatte yatağa girmek istemeyebilirler. Ebeveynlerin konulan kuralları uygulayıp uygulamayacaklarını görmek isterler.

Bu dönemde ortaya çıkan uyku sorunlarını gidermek için uyku düzenini uygulamak ve uyku kurallarını belirlemek önemlidir. Ebeveynler çocukla bir rutin oluşturmalıdır. Çocuğun uykuya dalmasını sağlayacak karanlık, serin, sessiz bir oda olmalıdır. Oda sakinleştirici, rahatlatıcı bir atmosferde olmalıdır. Çocuklar cezalandırıldıkları zaman uyudukları odaya gönderilmemelidir. Çeşitli uyku rutinleri (banyo yapmak, pijama giymek, diş fırçalamak, evdeki herkese iyi geceler dilemek, kitap okumak vb.) oluşturulmalı ve bunlara uyulmalıdır. Uyku öncesinde aşırı fiziksel aktiviteden, kafein ve şekerden kaçınılmalıdır. Çocukların geceleri korktukları durumlar tespit edilmelidir. Bu durumlar konuşularak ya da bir uzman gözetiminde çözülmelidir.

6-11 yaş arası çocuklar sosyalleşmeye başlamıştır. Okula gitmeleri, çevrelerindeki insanlar ve arkadaşlarıyla yaşadıkları, sınıflarındaki çeşitli durumlar onların hayatını etkilemeye başlar. Bu dönemde sosyal medya araçlarıyla da tanışırlar. Bu da anksiyete ve sosyal fobi gibi sorunlara sebep olabilir.

Bu dönemde uyku sorunlarıyla ilgili yapılabilecekleri listelerken, çocukların karar alma ve uygulama aşamasına geldiklerini unutmamak gerekir. Ebeveynler çocukların hayatlarında önemli bir rol oynamaya devam etseler de çocuklar kendi kararlarını almak ve uygulamak isteyeceklerdir. Bu noktada ebeveynler çocuklarıyla konuşmalı, uyku düzeni konusunda bir ortak nokta bulmalıdır. Uyunması gereken zamandan on beş veya otuz dakika evvel yatağa girmeleri sağlanmalıdır.

12-18 yaş aralığındaki çocuklar ergenlik dönemine girdikleri için bağımsızlık ve kurallardan sıyrılmak onlar için önemlidir. Sosyal ve biyolojik faktörler etkili olmaya başlar ve çocuklar daha az uyuma eğilimi gösterirler. Gece boyunca oyun oynamak, film izlemek ya da arkadaşlarıyla konuşmak isteyebilirler. Bu da uyku düzenlerini bozar.

Bu dönemde çocuklarla uykusuzluğun ya da uykuya dalmada güçlük yaşamanın getirdiği zorluklar konuşulmalıdır. Kendi sağlıklarını önemsemeleri sağlanmalıdır. Kendilerine hedef belirleyip uymaları konusunda onlara yardımcı olunmalıdır. Onlara uyku, uyku düzeni, uykusuzluk durumunda yaşanabilecekleriyle ilgili eğitimler verilmelidir.

Çocuklardaki uyku sorunlarını giderebilmenin ilk adımı çocukla iletişime geçmek ve sebepleri anlamaktır. Çocuğunuz, yatağından, yatak odasından, odanın sıcaklığından ya da uyku öncesinde yaptıklarından memnun olmayabilir. Bir uyku düzeninin olması gerektiğini ya da yatağa belli bir saatte girmesi gerektiğini bilmiyor olabilir. Tüm bunları çocuğunuzla konuşmanız gerekir.

Bu konuşmadan sonra birlikte çeşitli kurallar belirlemeniz gerekir. Yatağa girmesi gereken bir saat olmalı ve buna mutlaka uymalıdır. Uyumadan birkaç saat önce televizyon, tablet ve telefon gibi teknolojik cihazlardan uzak durmalıdır. Gazlı, kafeinli içeceklerden uzak durmalıdır. Yatağında sadece uyuması gerektiğini bilmeli, başka hiçbir etkinliği ve faaliyeti yatakta yapmamalıdır. Odanın sıcaklığı ayarlanmalı, çok sıcak veya soğuk olmamalıdır. Uykudan önce kitap okuyabilir, kendisine iyi gelen müzikleri dinleyebilir, ufak nefes egzersizleri yapabilir.

• Çocuğunuz için rutinler oluşturun: Uyku rutinleri oluşturmak çocukların büyüme ve gelişimleri için oldukça önemlidir. Her zaman aynı saatlerde koyduğunuz düzene uymalısınız ve bu rutinlerin değişmesine izin vermemelisiniz. Çocuğunuzun uyku düzenini oluşturması, sağlıklı bir yaşam sürmesi ve mental açıdan güçlü olabilmesi için düzenli uyku uyuması gereklidir.
• Hafif akşam yemeği: Sindirimi kolay yemekler hazırlayın. Çocuğunuzu, onlara enerji verebilecek şekerli gıdalardan uzak tutun . Kahve, çay ya da soda gibi kafein içeren hiçbir şey tüketmemeliler.
• Oyun oynamalarına izin vermeyin: Oyunlar çocuklara enerji veren, onları heyecanlandıran ve uykularının kaçmasına sebep olan aktivitelerdir. Çocuklarınızın yatma saatine yakın bir saatte oyun oynamalarına, tablet, telefon, bilgisayar gibi teknolojik aletleri kullanmalarına izin vermeyin.
• Erken uyumalarını sağlayın: Çocuklar bir gün içinde 9-10 saat uyumalıdır. Bu yüzden erkenden yatağa gitmelidirler. Akşam saat 8:00 bir çocuk çocuk için ideal uyku saatidir.
• Yatağa çocuğunuzun sevdiği bir şey bırakın: Çocuğunuz yatmadan önce yatağına sevdiği bir oyuncağını bırakabilirsiniz. Tüm geceyi sevdiği o oyuncakla geçirmelidir. Bu şekilde çocuk uykuyu sevdiği bu eşyayla ya da oyuncakla ilişkilendirebilir. Çocuğunuz yatakta kendini rahat hissedinceye kadar onunla ilgilenin.
• Hikaye okuyun: Çocuğu uykuya hazırlarken gevşemesi ve uykuya geçme sürecine adapte olabilmesi için sessiz sakin ve loş bir ortamda sakin bir ses tonuyla konuşun ve çocuğunuza hikayeler okuyun. Çocuğu uyku saatlerine yakın saatler içerisinde heyecanlandıracak aktivitelerden kaçının. Hikaye sonrası rahatladığını ve uykuya dalmaya başladığını fark ettiğinizde odadan çıkın.
• Odanın karanlık ve sessiz olduğundan emin olun: Çocuk uykuya dalmaya çalışırken odanın karanlık ve sessiz tutulması önemlidir. Vücuttaki biyolojik saat çevresel koşullardan etkilenir. Etrafımız karanlık olduğunda beynimiz bize uyku zamanının geldiğini, aydınlık olduğunda uyanık kalmamaz gerektiğini söylemektedir.
• Ağlamaya başladığında yanına gitmeyin: Çocuğunuz yalnız kalıp ağlamaya başladığında, sakinleşebilmesi için yanına gitmeden önce birkaç dakika bekleyin. Sakinleştiklerinde yeniden odayı terkedin.
• Sinirlenmemeye çalışın: Çocuğu uykuya hazırlamak sabır gerektiren bir süreçtir. Ama çocuğun kendi başına uykuya dalmayı öğrenmesi için katı bir rutine bağlı kalmak gerekir. Eğer yataktan çıkarsa, tekrar yatağa dönmesi gerektiğini söyleyin ya da yatağa siz götürün.

Uykusuzluk Sonucu Oluşabilecek Problemler

Çocuklar ve bebekler için uyku çok önemlidir. Bir gün içinde dokuz ila on üç saat arasında uyumaları gerekir. Dokuz saatin altında uyuduklarında veya sürekli uyandıklarında uzun süreli bazı sağlık problemleriyle karşı karşıya kalırlar. Bunlar asabiyet, depresyon, yorgunluk, kaslarda güçsüzlük, konsantrasyon sorunlarıdır. Uzun süren uykusuzluk sindirim ve sinir sistemi hastalıklarına sebep olur.

Uyku düzensizliği ve yetersizliği çok daha ciddi sağlık sorunlarına sebep olabilir. Bunlar kalp rahatsızlıkları ve hastalıkları, obezite, halk arasında şeker hastalığı olarak da bilinen diyabet, anksiyete ve duygu durum bozukluklarıdır.

Bunlarla birlikte normal şartlarda zevk alarak yaptıkları aktivitelerden zevk almama, çevrelerine ve ailelerine karşı ilgisiz kalma gibi sorunlar da ortaya çıkabilir. Bu da aile içerisinde başka sorunlara kaynaklık etmiş olur.

Çocuklarda Uyku Problemi İçin Hangi Doktora Başvurulmalıdır?

Çocuğunuz uzun süre devam eden uykusuzluk sorunuyla karşı karşıya kaldıysa önce çocuk hastalıkları bölümüne götürmelisiniz. Doktorunuzun yönlendirmesi ile daha sonra bir Nöroloji kliniğine gitmeniz gerekebilir.