Fast-Food ambalajları kanser mi yapıyor? Gıda ambalajları yağın ellere ve giysilere bulaşmasını veya dökülmesini önlemeye yardımcı olur. 2017’de yapılan bir araştırmaya ve ardından ortaya konan raporlara göre fast-food ambalajlarının yaklaşık üçte biri perflorlu kimyasallardan yapılır. PFC’ler ve PFAS’lar olarak da bilinen bu kimyasal bileşikler, kanser, gelişimsel sorunlar, üreme hasarı, bağışıklık sistemi hastalıkları ve diğer sağlık sorunları ile bağlantılıdır. Ambalajlarda bulunan bu zararlı kimyasallar gıdaların ısısı ve yağıyla ambalajlardan ve kutulardan kolayca yiyeceklere bulaşır.
Ürünlerde kullanılan PFC’lerin çoğu geçmiş yıllarda tehlikeli oldukları gerekçesiyle yasaklanmış veya aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmıştır. Ancak kimya şirketleri yeni nesil PFC’ler üreterek yeniden birçok üründe kullanıma sunmuştur. Araştırmacılar, yeni nesil PFC’lerinin BPA türevlerine benzer olabileceğinden şüphelenir. Geçmişte, toksik etkilerinden dolayı yasaklanan BPA’nın değişik versiyonları piyasaya sürülmüştür. Daha sonra gerçekleştirilen çalışmalar ise BPA türevlerinin BPA’nın kendisinden bile daha toksik etkileri olabileceğini gözler önüne sermiştir. {1*}, {2*}
Zararlı bir bileşik olan PFC’lerin genellikle gereksiz olduğu düşünülür. Bunun sebebi PFC içermeyen ambalajlar, mukavva ve kutuların kolayca bulunabilir ve kullanılabilir olmasıdır. Ayrıca, yasaklanan PCF’ler yerine getirilen yeni nesil PFC’lerin güvenliği hakkında henüz yeterince araştırma yapılmamıştır. PCF’lerin son derece düşük dozları bile özellikle çocuk gelişiminin kritik dönemlerinde oldukça tehlikelidir. Hamilelik döneminde sık sık fast-food yiyen bir kadının vücuduna aldığı zararlı kimyasallar bebeğin gelecekteki sağlığını etkileyebilir.
Araştırmalar fast-food ambalajlarında bulunan PFC’lerin ve diğer moleküllerin laboratuvar hayvanlarında kanserli tümörlere neden olduğunu göstermiştir. Ek olarak, bu kimyasalların çevrede çok uzun süre kalabildikleri ve kolay kolay yok olmadıkları belirtilmiştir.
BPA toksik etkileri hakkında bilgi almak için BPA Toksik Etkileri Nelerdir? yazımızı inceleyebilirsiniz.
Fast-Food Ambalajlarının Zararları Nelerdir?
Yüzlerce farklı PFC türü vardır. PFC’ler yağa ve suya dayanıklı oldukları için ambalajların yanı sıra, tencere ve tavalardan, halılara ve teknolojik aletlere kadar çok çeşitli ürünlerde kullanılır. Hastalık Kontrol Merkezleri tarafından yürütülen Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Araştırması (NHANES), 2003-2004 yıllarında toplanan ABD nüfusunu temsil eden kan örneklerinin %98’inden fazlasında dört tip PFC türü saptamıştır. Araştırmada tespit edilen bileşiklerden ikisi, perflorooktan sülfonik asit (PFOS) ve perflorootanoik asittir (PFOA).
Son yıllarda öne çıkan araştırmalar, PFC’leri üç olası yan etkiyle ilişkilendirmiştir. Ancak hem hayvanlarda hem de insanlarda yapılan daha eski tarihli çalışmalar, PFC’leri karaciğer toksisitesi, gelişimsel bozukluklar, bağışıklık sistemi problemleri ve kanser dahil olmak üzere çeşitli başka sorunlarla da ilişkilendirmiştir.
Bir grup kimyasalın bu kadar çok farklı sağlık sorununa neden olabilmesi mantıksız görünebilir ancak vücuttaki ağlar birbiriyle bağlantılıdır ve uyum içinde çalışır. Böyle bir sistemde tek bir kimyasal bile bir dizi işleme müdahale etme gücüne sahip olabilir. Örneğin; bağışıklık sistemindeki değişiklikler, iltihaplanmaya karşı duyarlılığın artmasına veya kansere neden olan ajanlarla savaşma yeteneğinin azalmasına neden olabilir. Normal hormonal işleyişin bozulması, üreme, bağışıklık, iskelet ve sinir sistemlerinin gelişimi üzerinde bir etkiye sahip olabilir.
Osteoartrite Sebep Olur
Osteoartrit, ABD’de 27 milyondan fazla insanı etkileyen en yaygın artrit şeklidir. Osteoartritte kıkırdak parçalanarak kronik ağrıya ve eklem sertliğine sebep olur. Tam olarak anlaşılmasa da hastalığın inflamasyon, kalsiyum seviyelerindeki değişiklikler ve oksidatif stresle ilişkili olabileceği düşünülür. Bazı hayvan çalışmaları PFOA ve PFOS etkilerinin bu mekanizmaları bozduğunu gösterir, bu nedenle araştırmacılar bu iki bileşiğin seviyeleri ile osteoartrit oluşumu arasında yakın bir ilişki olabileceğini belirtir. {3*}, {4*}, {5*}
Üreme Sistemini Etkiler
Hayvan çalışmaları, PFOA ve PFOS’un erkek üreme sisteminin gelişiminde değişikliklere neden olabileceğini, bunun da testosteron düzeylerinde ve sperm sayılarında düşmeye yol açabileceğini göstermiştir.
Bir başka çalışma, fetüsün kimyasallara karşı savunmasız olduğunu ve PFC’lerin anneden fetüse geçebileceği ihtimalini göz önünde bulundurarak hamile kadınların kanındaki PFC seviyeleri ile erkek çocuklarının üreme sistemi fonksiyonları arasındaki bağlantıyı araştırmıştır. Araştırma sonucunda, hamilelik sırasında PFOA’ya daha fazla maruz kalma, yetişkin olarak oğullarda daha düşük sperm konsantrasyonları, daha düşük toplam sperm sayısı ve daha yüksek iki üreme hormonu (LH ve FSH) konsantrasyonları ile ilişkilendirilmiştir. {6*}, {7*}, {8*}, {9*}
Astım Semptomlarını Şiddetlendirir
Çalışmalar, PFC’lerin astımı, özellikle çocuklarda, şiddetlendirebileceğini göstermiştir. Araştırmacılar, 10-15 yaş arası Çinli çocukların kanında bulunan PFOA ve PFOS da dahil olmak üzere 11 PFC türünün seviyelerini incelemiştir. Daha sonra en yüksek maruz kalan gruptaki astım insidansını en düşük maruz kalan grupla karşılaştırmıştır.
Araştırma sonucunda, en yüksek PFOS konsantrasyonlarına sahip çocukların astım olma riskinin yaklaşık iki kat daha fazla olduğu, en yüksek PFOA konsantrasyonlarına sahip olan çocukların ise astım olma riskinin dört kat daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, diğer PFC’ler için de önemli ilişkiler bulunmuştur. Ek olarak, PFC ve bir bağışıklık sistemi tepkisi olan hava yolu duvarı şişmesi arasında yakın bir bağ olduğu kanıtlanmıştır. {10*}
Tehlikeli Fast-Food Ambalajlarından Nasıl Kaçınılır?
Toksik yapışmaz PFC kimyasallarından tamamen kaçınmak neredeyse imkansızdır. Çevrede ve vücudumuz da dahil her yerde bulunur. Yine de maruz kalmayı azaltmak için bazı önlemler alabilirsiniz. Örneğin; mümkün olduğunca evde hazırladığınız taze yemekleri yemeye çalışın. Karton tabak, bardak gibi sofra malzemelerinden özellikle kaçınmaya çalışın. Karton sofra malzemeleri genellikle yağ geçirmez kimyasallarla kaplanır. Hazır patlamış mısırdan uzak durun. Ambalajları genellikle PFC’lerle kaplanır. Ayrıca yapışmaz diş iplerini kullanmamaya özen gösterin.
Zararlı katkı maddeleri hakkında bilgi almak için En Tehlikeli Katkı Maddeleri Nelerdir? yazımızı okuyabilirsiniz.
Kaynaklar
- https://www.ewg.org/news-insights/news-release/national-study-toxic-nonstick-chemicals-still-found-many-fast-food
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4492270/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22322153/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21575708/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20391123/
- https://academic.oup.com/toxsci/article/99/2/366/1679065
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21209418/
- https://ehjournal.biomedcentral.com/counter/pdf/10.1186/1476-069X-8-37.pdf
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S143846391100143X
- https://www.atsjournals.org/doi/abs/10.1164/ajrccm-conference.2011.183.1_MeetingAbstracts.A3249