Su zehirlenmesi ağır bir hiponatremi türüdür. Fazla su tüketilmesi su zehirlenmesine yol açar ve gerekli önlemlerin alınmaması durumunda su zehirlenmesi yaşamı tehdit eden bir durum haline gelir. Günlük olarak gereken miktarda su tüketmek, yorgunluğu önlemek, kan basıncını düzenlemek ve açlığı kontrol edebilmek açısından oldukça önemlidir. Ancak günlük olarak gereken miktardan daha fazla su tüketilmesi kişinin sağlığına önemli ölçüde zarar verebilir. Aşağıda çok fazla su içmenin tehlikelerinden ve optimal hidrasyon için vücudun günlük ne kadar suya ihtiyaç duyduğundan bahsedilmektedir.
Su Zehirlenmesi Nedir?
Su zehirlenmesi yani su intoksikasyonu fazla su tüketimine bağlı olarak ortaya çıkan kandaki sodyum konsantrasyonun düşmesi durumudur. Su intoksikasyonu, hiponatremi, su zehirlenmesi, hiperhidrasyon veya aşırı su alımı şeklinde birkaç farklı kavramla ifade edilmektedir. Bu terimlerin tamamı elektrolit dengesizliğinin neden olduğu ciddi bir sağlık durumunu tanımlamaktadır. Su zehirlenmesi durumunda kanda sodyuma göre çok daha fazla su (H2O) bulunur. Hiponatremi, kandaki düşük sodyum seviyesi anlamına gelmektedir. (Latince ve Yunanca kökleri olan bu terim “kanda yetersiz tuz” anlamına gelmektedir). [1*]
Su Zehirlenmesinin Nedenleri
Yapılan araştırmalar su zehirlenmesi durumunun genel olarak hastanede yatan hastalarda ve zihinsel rahatsızlıkları olan kişilerde geliştiğini, ancak nadiren de olsa sağlıklı olan insanları da etkileyebileceğini ortaya çıkarmıştır. Su zehirlenmesi birkaç farklı şekilde görülür:
- Kompulsif su içme, psikojenik polidipsi olarak bilinir. Bu çoğunlukla ya akıl hastalığı olan kişilerde ya da zihinsel engeli olan kişilerde görülür.
- Su intoksikasyonu ise yaygın olarak, bol miktarda sıvı içilmesi sonucunda ve böbreklerin suyu tutmasına neden olan vazopresyon (antidiüretik hormon olarak da adlandırılır) salgısının artması sonucunda gerçekleşmektedir.
- Sporcularda ya da askerlerde, çeşitli yaralanma ve sakatlanma durumları sonrasında hiponatremi (aşırı hidrasyon) durumuyla karşı karşıya kalınabilmektedirler. Bu durum karşısında kişilerin susuz kalmayı önlemek için yüksek miktarda su içmeleri önerilir. Ancak çok fazla su tüketilmesi de sağlıklı bir durum değildir. Askeriyede yapılmış olan bir araştırmada hiponatremi durumunun askerler üzerindeki etkileri araştırılmıştır ve çalışma sonucunda askeriyede yaşanan hiponatremi vakalarının yüzde 77’sinin eğitimin ilk dört haftasında meydana geldiği ve etkilenen askerlerin çoğunun saatte iki litreden fazla su içtiği ortaya çıkmıştır. [2*]
- Bazı durumlarda ise su zehirlenmesi böbrek yetmezliği, diyabet gibi bazı rahatsızlıklardan dolayı yaşanır. Bu vakalarda hiponatremi halk arasında mide yıkama olarak bilinen gastrik lavaj yöntemi ile tedavi edilir. [3*]
Kandaki sodyum konsantrasyonun düşmesi durumunda ortaya çıkan su zehirlenmesinin nedenleri ise şunlardır:
- İntravenöz sıvıların veya elektrolitlerin kullanımı
- Elementer beslenme
- Nazogastrik tüple beslenme
- Bazı nörolojik/psikiyatrik ilaçların kullanılması
Su zehirlenmesi yukarıda maddelenmiş olan hastalıkların tedavisi esnasında da ortaya çıkabilir. Tedavi sürecinde meydana gelen komplikasyonlar bu rahatsızlığı tetikleyebilir. Ancak unutulmamalıdır ki, bu rahatsızlığın sağlıklı böbreklere sahip olan ve genel anlamda sağlıklı olan kişileri etkileme olasılığı oldukça düşüktür. Bazı vakalarda sağlıklı durumda olan kişilerin antidiüretik hormon salgısında değişiklikler yaşaması sonucunda su zehirlenmesi rahatsızlığına yakalandıkları da gözlemlenmiştir.
Bazı durumlarda ise kişilerin herhangi bir sağlık problemi olmamasına rağmen günlük olarak tüketmeleri gerekenden daha fazla su tüketmeleri su zehirlenmesi durumuyla karşılaşmalarına neden olur. Ayrıca bazı vakaların tıbbi geçmişi incelendiğinde kişilerin yasa dışı bazı ilaçlar kullandıkları gözlemlenmiştir. Kişilerin kullandıkları bu ilaçların sağlıklarına önemli ölçüde zarar verdiği ve ölümcül sonuçlara yol açtığı da çalışmalar sonucunda ispatlanmıştır. Bu zararlardan biri de hiç şüphesiz su zehirlenmesidir. Çünkü bu tarz ilaçlar kişinin terlemesine ve buna bağlı olarak çok fazla su kaybetmesine neden olur. Bu durum vücudun sıvı ihtiyacını arttırır ve kişinin günlük tüketmesi gereken miktarın üzerinde sıvı tüketmesine neden olur. [4*]
Su Zehirlenmesinin Belirtileri
Hafif ya da orta derecede hiponatremi genellikle asemptomatik şekilde seyretmekte yani belirli herhangi bir semptom göstermemektedir. En yaygın su zehirlenmesi belirtileri şunlardır: [5*]
- Baş ağrısı
- Bilinç kaybı
- Denge bozukluğu
- Mide bulantısı ve kusma
- Sanrılar
- Kas zayıflığı
- Kramp
- Seğirme
- Ağrı ve yorgunluk
- Nefes almada zorluk
- Sık idrara çıkma
- Kan basıncındaki değişiklikler ve düzensiz kalp atışları
- Şiddetli uyuşukluk
- Nöbetler
- Nefes alıp verme esnasında zorlanma
Bazen bu belirtiler su zehirlenmesi yaşayan kişilerin işlerini daha da zorlaştırır. Çünkü belirtiler kişinin başına ne geldiğini anlamasına engel olur bu da kişinin yardım isteme süresini uzatır. Su zehirlenmesi, çoğu zaman hastaneye ilk başvurulduğunda doktorlar tarafından fark edilmemektedir. Hasta su zehirlenmesi nedeniyle acil servise başvurmuş olsa bile belirtiler çoğu zaman diğer hastalıkların belirtileriyle karışmaktadır. Bu nedenle muayeneler sonucunda çoğu zaman hastaya su zehirlenmesi dışında farklı ve yanlış teşhisler konulur.
Su zehirlenmesi sadece yetişkinleri etkileyen bir rahatsızlık değildir. Elde olan mevcut verilere göre 9 aylıktan küçük bebeklerde ve çocuklarda da bu rahatsızlık görülebilmektedir. Bebeklerde ve çocuklarda görülen su zehirlenmesi belirtileri şunlardır:
- Ağlama
- Davranış değişiklikleri
- Kusma
- Seğirme veya titreme
- Düzensiz nefes alma ve ciddi vakalarda nöbetler
Su Zehirlenmesi Semptomları
Su zehirlenmesi durumunda kişinin yaşayacağı sağlık sorunlarından bazıları şunlardır:
- Suyun vücuttan çok fazla sodyum atması nedeniyle su zehirlenmesi tehlikeli derecede düşük sodyum seviyelerine neden olur.
- Normal serum referans aralığı yaklaşık 132-144 mmol/litre aralığındadır. Su zehirlenmesi serum sodyum konsantrasyonunu 110-120 mmol/litrenin altına düşürebilmektedir. Ağır vakalarda sodyum düzeyi 90-105 mmol/litreye kadar düşebilmektedir. Bu da bir dizi ciddi semptoma neden olur ve hastanın hayatını tehdit eder.
- Sıvı seviyelerini düzenlemekten sorumlu oldukları için aşırı hidrasyon durumunda böbrekler normalden çok daha yoğun şekilde çalışmak zorunda kalırlar. Kısa sürede çok fazla su tüketildiğinde, böbrekler kandaki elektrolitleri dengelemek için mücadele eder ve bu durum vücutta su birikmesine neden olur.
- Hücre dışı ozmolaritedeki düşüşten dolayı su beyin hücrelerine doğru hareket eder ve bu durum nörolojik bozulma yaşanmasına neden olur.
- Su zehirlenmesi beyin ödemine neden olabilmektedir. Şişmiş beyin hücreleri ise nöbetlere, beyin hasarına, komaya veya ölüme sebebiyet verebilir.
- Su zehirlenmesi mide ve karın bölgesinde sıvı birikmesine neden olur.
- Su zehirlenmesi esnasında vücudun savunma sistemi devreye girer ve bu sebepten dolayı kan kortizol seviyesi yükselir.
Su Zehirlenmeleri Ölüme Neden Olur Mu?
Su zehirlenmesi bazı vakalarda tedavi edilemeyen hiponatremi nöbetlerine, komaya ve ölüme neden olabilmektedir. Su zehirlenmesinin ne kadar şiddetli olacağı suyun ne kadar tüketildiğine ve ne kadar sürede tüketildiğine bağlıdır. Çünkü bu faktörler suyun kandaki sodyum konsantrasyonunu düşürme hızına etki etmektedir. Su zehirlenmesi semptomlarının yaşanması için bir kişinin saatte beş bardaktan fazla su içmesi gerekmektedir.
Çok Su İçmek Zararlı mı?
Sağlıklı böbrekler 1 saatte yaklaşık 800 mililitre ila 1 litre sıvının süzülmesini sağlayabilmektedirler. Bu miktardan daha fazla sıvı tüketmek elektrolit dengesizliğine ve hiponatremi ile ilişkili bazı erken semptomlara neden olmaktadır. Ancak kişi yoğun egzersiz yapıyorsa (maraton koşmak, antrenman yapmak veya spor yapmak gibi), vücut yoğun şekilde çalıştığı için daha fazla su tutacaktır. Bu nedenle de bu kişilerin yukarıda belirtilen miktarın üzerinde su içmesi vücudunda olağan dışı reaksiyonlar oluşmasına neden olmayacaktır. Kişinin idrar ve ter yoluyla su kaybetmesi de göz önünde bulundurulmalıdır. Bu faktörlerin hepsi değerlendirildiğinde kişi su tüketimini önemli ölçüde aşmamışsa su zehirlenmesi durumuyla karşıya kalma riski oldukça düşüktür.
Literatüre geçen bir vakada, 64 yaşındaki bir kadının şiddetli hiponatremi sebebiyle ölmesinin nedeninin su zehirlenmesi olduğu ortaya çıkmıştır. Kadının uyumadan birkaç saat önce 30-40 bardak su içtiği ve sanrılar yaşadığı için kusmasına ve kendini iyi hissetmemesine rağmen daha fazla su içmeye devam ettiği ortaya çıkmıştır. [6*]
2014 yılında The Daily Mail, 17 yaşında liseye giden bir futbolcunun antrenman sırasında krampları durdurmak için dört galon su tükettiğini ve sonrasında bu sıvı tüketiminden dolayı su zehirlenmesi yaşayıp öldüğünü bildirmiştir. [7*]
Hiponatremi ve su zehirlenmesi tedavisi, vücuttaki sıvı seviyelerini düzenlemeyi hedefler. Bu tedavi yönteminde sodyum seviyelerini yükseltme prensipleri doğrultusunda hareket edilir. Tuz, çoğunlukla işlenmiş gıdalarda yüksek konsantrasyonlarda bulunur. Bundan dolayı kötü bir ün kazanmış olsa da sodyum aslında temel bir besin maddesidir. Bu nedenle gerekli miktarda muhakkak tüketilmesi gereken bir besindir. Gerekli miktarda tüketilmemesi tıpkı çok fazla tüketilmesi gibi büyük sorunlara yol açar.
Su Zehirlenmesi Tedavisi
Su zehirlenmesi durumunda uygulanan tedavi yöntemleri hastanın durumuna yaşına göre değişiklik gösterebilmektedir. Bu yöntemler sırasıyla şöyledir:
- Mide yıkama
- Sodyum düzeltme tedavisi
- İntravenöz elektrolitlerin kullanımı
- İdrarı ve aşırı kan hacmini artırmak için diüretikler
- Vazopressin reseptör antagonistleri
Neden Su İçmeliyiz?
Çok fazla su içmek aşırı hidrasyona neden olması sebebiyle çok tehlikeli olsa da bu, gün boyunca su içmemeniz gerektiği anlamına gelmemektedir. Susuz kalmakta tıpkı aşırı su tüketmek gibi zararlı bir durumdur ve dehidrasyona neden olur. Dehidrasyon ise başlı başına pek çok sağlık sorununa neden olmaktadır. Su insan vücudunun yüzde 60’ından fazlasını oluşturmaktadır bu nedenle vücudun optimum şekilde çalışması için sürekli bir su kaynağına ihtiyacı vardır.
Her gün vücut, idrar, bağırsak hareketleri, ter ve solunum yoluyla su kaybeder. Vücutta gerekenden daha az miktarda su bulunması aşağıdaki semptomların görülmesine yol açmaktadır:
- İshal
- Baş dönmesi ve bayılma
- Ödem
- Şişkinlik
- Kabızlık
- Zayıflık ve yorgunluk
- Kas spazmları ve krampları
- Kötü ruh halleri veya ruh hali değişimleri
- Yüksek tansiyon
- İstek ve iştah değişiklikleri
Yeterince su/sıvı tüketmeye özellikle dikkat etmesi gereken kişiler şunlardır:
- Dayanıklılık sporlarıyla ilgilenen sporcular. Sporcu özellikle sıcak iklime sahip olan bir bölgede egzersiz yapıyor veya yarışıyorsa su tüketimine oldukça dikkat etmesi gerekmektedir.
- Tuz oranı yüksek diyetler yapan kişiler
- Yeterince su içmeyen kişiler
- Susamış olmakla ilgili hisleri fark edemeyecek durumda olan yaşlı insanlar
- Grip gibi bağışıklık sistemini olumsuz etkileyen hastalıklara sahip olan insanlar
- Ameliyattan çıkmış olan kişiler
- Kendilerine bir büyük tarafından verilmediği takdirde yeterince sıvı alamayan bebekler ve küçük çocuklar için de sıvı tüketimine dikkat edilmesi gerekir. Bu durumda ebeveynlerin çocuklarının su tüketimlerini düzenli şekilde takip etmeleri gerekmektedir.
Hiponatreminin gelişmesini ve su zehirlenmesi durumunun ilerlemesini önlemek için şunları yapmalıyız:
- Yoğun terleme döneminde ve egzersiz zamanlarında bile sıvı alımının saatte 1 ile 1,5 litre (yaklaşık 4-5 bardak) arasında sınırlanmasına dikkat etmeliyiz.
- Su açısından zengin yiyecekleri tüketmeye dikkat etmeliyiz. (Gerçek deniz tuzu içeren dengeli bir diyet yapılması da uzmanlar tarafından tavsiye edilmektedir.)
- Bağırsak iltihabı, diyabet, böbrek hastalığı ve böbrek yetmezliği gibi çeşitli sağlık sorunlarına sahipsek ertelemeden rahatsızlıklar için tedaviye başlamalıyız.
- Zihinsel ve psikolojik bozukluklar için ertelemeden yardım almalıyız.
Günlük Ne Kadar Su İçilmeli?
Günlük ne kadar su içilmesi gerektiği konusunda her kaynakta farklı bir bilgi yer almaktadır. Çoğu hekim günde sekiz veya on bardak su içilmesi gerektiğini savunmaktadır. Ancak, bu genel bir tavsiyedir ve her insan için ideal ölçü değildir. Çünkü günlük tüketilmesi gereken su miktarı kişiden kişiye değişebilmektedir. Bu miktar kişinin beslenme düzenine ve yaşam standartlarına göre belirlenmelidir. Her gün doğru miktarda su içip içilmediğini anlamanın en iyi yolu, idrarın rengine dikkat etmektir. İdrarın açık veya çok sarı renkte olmasındansa orta sarı renkte olması gerekmektedir.
Su Zehirlenmesi İstatistikleri
Su zehirlenmesi rahatsızlığından dolayı hastaneye yatış yapan hastaların yaklaşık yüzde 30’unda hiponatremi durumunun geliştiği gözlemlenmiştir. Maraton koşucularında hiponatremiyi araştıran 2002 tarihli bir araştırma New England Journal of Medicine’de yayınlanmıştır. Araştırma sonuçları şunları belirtmektedir: Hiponatremİ, önemsenmesi ve göz ardı edilmemesi gereken ve maraton koşucuları arasında ölümlerin yaşanmasına neden olan bir rahatsızlıktır. Çalışma, koşucuların yüzde 13’ünün yarışı hiponatremi ile bitirdiğini, yüzde 0,6’sının kritik hiponatremi durumunda yarışmayı bitirdikleri verilerini de basınla paylaşmıştır. [8*]
Elde olan istatistikler doğrultusunda yılda kaç su zehirlenmesi ölümünün meydana geldiğini söylemek oldukça zordur ancak sayının düşük olduğuna inanılmaktadır. Genel olarak halkla paylaşılmış olan bazı verilere göre bir yılda Amerika Birleşik Devletleri’nde 10 ‘dan daha az kişi su zehirlenmesi sebebiyle ölmüştür.
Su Zehirlenmesi Önlemleri
Kendinizin ya da çevrenizde bulunan bir kişinin su zehirlenmesi yaşadığından şüpheleniyorsanız en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekmektedir. Hemen yardım edilmesi ve acilen müdahale edilmesi için acil servise gitmeniz yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri olacaktır. Özellikle yoğun aktivitelerden sonra bu durum ile karşı karşıya gelmişseniz ya da düşük tansiyon ve diyabet gibi çeşitli hastalıklarınız varsa şikayetlerinizi göz ardı etmemelisiniz.
Herhangi bir sebepten ötürü ameliyat olursanız ameliyattan sonra, bir maratona katılmışsanız koşu öncesinde ve sonrasında, bir dehidrasyon durumuyla karşı karşıya kaldığınızda ve bağışıklık sistemini etkileyen hastalıklara yakalandığınızda uygun ve yeterli miktarda su içtiğinizden emin olmanız gerekmektedir.
Su zehirlenmesi, vücutta suya oranla daha az miktarda sodyumun bulunması sonucunda oluşan elektrolit dengesizliği durumudur. Su zehirlenmesi aslında hiponatreminin şiddetli bir şeklidir. Su zehirlenmesi kişinin yoğun egzersiz yapması durumunda, böbrek yetmezliği rahatsızlığına sahip olması durumunda, şeker hastalığı olması durumunda ya da kişinin günlük hayatına etki eden zihinsel bir hastalığının olması durumunda ortaya çıkan bir rahatsızlıktır.
Su zehirlenmesi kişinin bir saat içinde 1,5 litreden fazla su tükettiğinde ortaya çıkmaktadır. Su zehirlenmesinin genel olarak belirtileri arasında bilinç kaybı, mide bulantısı, kusma, baş ağrıları ve ciddi vakalarda şişmeye bağlı beyin hasarı ve nöbetler vardır. Hidrasyon oldukça önemlidir, ancak su zehirlenmesini ve hiponatremiyi önlemek için, kaybettiğiniz sodyum miktarıyla orantılı olarak doğru miktarda su içtiğinizden emin olmanız gerekmektedir. Su zehirlenmesi durumuyla karşı karşıya kalmamak için altta yatan sağlık sorunlarını doğru şekilde yönettiğinizden, dengeli beslendiğinizden ve susuzluğunuza dikkat ettiğinizden emin olmanız gerekmektedir.
