Botanik biliminde Calluna Vulgaris olarak adlandırılan, halk arasında ise süpürge çalısı gibi farklı isimlerle bilinen süpürge otu anavatanı Avrupa olan ancak günümüzde dünyanın pek çok yerinde görülen bir bitkidir. Sert çevre koşullarında hayatta kalabilen bu bitkinin tohumlarının bileşiğinde pek çok önemli madde bulunur. Bu sayede süpürge otu tohumu sağlığa sayısız fayda sağlayabilir.
Süpürge Otu Tohumu Nedir?
Süpürge otu, Ericaceae familyasına ait anavatanı Avrupa olan bir bitkidir. Ancak kolay yayılan bir bitki türü olması nedeniyle zamanla Asya, Kuzey Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi dünyanın pek çok bölgesinde süpürge otuna rastlanmaktadır (1). Funda bitkisi olarak da bilinen süpürge otu en fazla 100 cm yüksekliğe ulaşan ve yarım küre şeklinde bir şekle sahip, çok gövdeli yükselen dalları, küçük ve kalıcı yaprakları ve mor çiçek salkımları ile karakterize bir bitkidir (2). Her mevsim yeşil kalabilen çok yıllık bu bitkinin tohumları geleneksel tıpta romatizmadan göz hastalıklarına, mesane ve böbrek iltihabına kadar pek çok sağlık sorununun tedavisinde destekleyici olarak eski zamanlardan bu yana kullanılmaktadır (3).
Süpürge Otu Tohumu Besin Değeri
Süpürge otu (C. vulgaris); fenolik bileşikler, flavonoidler, triterpenler ve yağ asitleri gibi biyoaktif bileşenler ile dikkat çeken bir bitkidir. Yapılan çalışmalar özellikle süpürge otundaki fenolik bileşiklerin yüksek antioksidan kapasitesine sahip olduğunu göstermektedir. Yabani ve ticari süpürge otu tohumu örnekleri karşılaştırıldığında ticari tohumların genellikle daha yüksek makro besin oranlarına sahip olduğu görülmektedir. Protein, yağ, karbonhidrat ve lif içeriği bakımından zengin olan bu tohumlar enerji alımını destekleyen linolenik asit gibi yağ asitleri bakımından da zengindir. Birkinin bileşiğinde %34,71 oranında linolenik asit bulunur. Bu da süpürge otu tohumlarının sağlıklı bir yaşam için önemli olan çoklu doymamış yağ asitleri bakımından zengin olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda yüksek karbonhidrat ve lif içeriği sayesinde süpürge otu tohumları sağlıklı bir enerji kaynağıdır (4).
Süpürge Otu Tohumu Faydaları
Süpürge otu tohumu, bitkinin biyoaktif bileşenleri nedeniyle geleneksel tıpta uzun yıllardan bu yana kendisine yer bulmaktadır. Süpürge otu tohumu faydaları arasında ilk dikkat çeken bitkinin antibakteriyel özelliğidir. Bununla birlikte süpürge otu tohumu, bileşiğindeki önemli maddeler sayesinde kaygı ve stresi azaltmadan oksidatif stresle mücadeleye kadar pek çok noktada sağlığa önemli katkılar sunar. İşte başlıca süpürge otu tohumu faydaları:
İdrar Yolu Enfeksiyonuna İyi Gelebilir
Süpürge otu tohumu özellikle idrar yolu enfeksiyonlarına neden olan bakterilere karşı gösterdiği antibakteriyel etkilerle dikkat çekmektedir. Yapılan araştırmalara göre bu bitkinin özleri Escherichia coli (E. coli), Enterococcus faecalis (E. faecalis) ve Proteus vulgaris gibi patojenik bakteri türlerine karşı etkili olabilmektedir (5). 2018 ve 2019 yıllarında yapılan bazı çalışmalara göre süpürge otunun farklı özütleri idrar yolu enfeksiyonlarına neden olan on iki farklı bakteri suşunu etkisiz hale getirebilir (6, 7).
Depresyonu Önlemeye Yardımcı Olabilir
Depresyon birçok kişinin hayatını olumsuz etkileyen yaygın bir ruh sağlığı problemidir. 2009 yılında yapılan bir çalışmaya göre süpürge otu tohumunda da bulunan quercetin adlı bir bileşik beyinde önemli rol oynayan monoamin oksidaz A (MAO-A) enziminin faaliyetini engelleyebilir. Bu enzimin engellenmesi beynin normal işlevini sürdürmesi için önemli olan serotonin ve dopamin gibi kimyasalların düzeyini artırabilir, bu sayede depresyonun önlenmesine yardımcı olabilir (8, 9, 10, 11).
Doğal Antiviral Görevi Görebilir
Bazı araştırmalara göre süpürge otunda bulunan oleanolik ve ursolik asit gibi bazı bileşenler Hepatit C enfeksiyonunu önleyebilir. Buradan hareketle bazı uzmanlar süpürge otunun virüslere karşı koruyucu etkileri olduğunu ileri sürmektedir (12, 13).
Kanserle Mücadeleye Yardımcı Olabilir
Yapılan bir çalışmaya göre süpürge otunda bulunan ursolik asit adlı bileşen kanser hücrelerinin çoğalmasını engelleyebilir. Bu araştırmaya göre ursolik asit özellikle HL60 adlı lösemi (bir çeşit kan kanseri) hücrelerinin büyümesini yavaşlatabilir (13).
Serbest Radikallerle Savaşır
Süpürge otu tohumu, flavonoid bileşikler sayesinde önemli antioksidan özelliklere sahiptir. Araştırmalar süpürge otunda bulunan kaempferol-3-O-β-D-galaktozid gibi bazı bileşiklerin güçlü antioksidan etkileri olduğunu, bu sayede hücreleri serbest radikallerin neden olduğu hasardan koruyabileceğini göstermektedir (14).
Kan Basıncını Düşürebilir
Süpürge otu bitkisi, 2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre kan basıncını düşürme, ağrıyı hafifletme, kandaki ürik asit seviyesini azaltma ve iltihap oluşumunu önleme gibi pek çok fayda sağlayabilir (15).
İnflamasyonla Mücadele Eder
Yapılan araştırmalara göre süpürge otu tohumunun ana biyoaktif bileşeni olan kaempferol-3-O-β-D-galaktozidin güçlü anti-inflamatuar özelliklere sahiptir. Buradan yola çıkan uzmanlar süpürge otunun iltihapla ilişkili rahatsızlıklara karşı koruyucu bir etkiye sahip olabileceğini ifade etmektedir (16).
Nörodejeneratif Hastalıkları Önleyebilir
Süpürge otu tohumunun asetilkolinesteraz enzimini baskılayabileceğini gösteren bazı çalışmalar vardır. Bu özelliği sayesinde süpürge otu tohumu Alzheimer hastalığı olan bireylerde destekleyici olarak uzman kontrolünde kullanılabilir (17).
Sağlığa pek çok faydası olan süpürge otu tohumu su ile karıştırılarak veya çay olarak demlenerek kullanılabilir. Önerilen bir doz olmamakla birlikte her şeyde olduğu gibi süpürge otu tohumu kullanımında da aşırıya kaçılması istenmeyen etkilere neden olabilir. Bunun yanı sıra herhangi bir sağlık sorunu bulunanların, ilaç kullananların, hamile veya emziren kadınların süpürge otu kullanmadan önce doktorlarına danışması önemlidir.
Kaynaklar
- https://link.springer.com/article/10.1007/s10298-013-0759-9
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9370339/#B21-plants-11-01993
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9460699/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30007738/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4333975/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30539184/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31049501/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19013512/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14697888
- https://doi.org/10.1039%2FC6RA00302H
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29324067
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25550074
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1567909
- https://doi.org/10.1002%2Fjsfa.3517
- https://www.acgpubs.org/RNP/2018/Volume12/Issue%201/71-RNP-1803-253.pdf
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17765419
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26740784/