Yanıklar genellikle derinin, sıcak buhara ya da sıvıya, kimyasallara ve güneşe maruz kalması sonucu oluşmaktadır. Yanık tedavisi, oluşan yanığın derecesine göre değişmektedir. Örneğin üçüncü derece yanıklar, ciltteki tüm katmanları tahrip ettiğinden acil müdahale gerektirmektedir. Müdahale geciktiğinde kas ve yağ dokuları ciddi zararlar görebilir.
Endometriozis Nedir? Endometriozis Belirtileri Nelerdir? Nasıl Geçer? YouTube Videomuzu İzleyebilirsiniz.
Yanık Türleri Nelerdir?
Yanıklar genellikle deride kızarıklık, su toplaması, ağrı ve şişlik gibi belirtiler gösterir. Bu belirtiler yanık derecesini ve tıbbi müdahalenin gerekli olup olmadığını anlamak için oldukça önemlidir.
Ciltteki hasarın seviyesine göre yanık türleri aşağıda listelenmiştir.
Birinci Derece Yanık
Birinci derece yanık türü yalnızca cildin dış katmanı olan epidermis yapısını etkilemektedir. Belirtiler arasında ciltte kızarıklık ve ağrı bulunur.
İkinci Derece Yanık
İkinci derece yanık türü hem cildin dış katmanı olan epidermisi hem de ikinci katmanı olan dermisi etkiler. Belirtiler arasında ciltte kırmızı ve beyaz leke oluşumu, şişlik ve ağrı bulunur. Su toplamasına bağlı olarak kabarcık oluşumu da gözlenebilir. Eğer yanık çok fazla derine inmişse ciltte yara izi bırakabilir.
Üçüncü Derece Yanık
Üçüncü derece yanık türü, cilt altındaki yağ dokusuna kadar inebilme potansiyeline sahiptir. Cilt üzerindeki yanık alanlar siyah, kahverengi ve beyaz gözükebilmektedir. Bu tür yanıklar sinirleri yok ederek bölgede uyuşmaya neden olabilirler.
Birinci Derece Yanıkların Evde Tedavisi Nasıl Olmalıdır?
Bir yanığın en iyi tedavi şekli, yanığın türüne bağlıdır. Birinci derece yanıklar genellikle mutfak gibi ev çevresinde gerçekleşen olaylardan kaynaklanır. Bu tür yanıkların tedavisi kolaydır ve evde tedavi uygulanabilir. Evde uygulanabilen tedavi önerileri şunlardır;
Yanık Bölgeyi Soğutmak
Yanan bölge ilk olarak soğuk su altına tutulmalı veya bölgeye beş dakika boyunca soğuk kompres uygulanmalıdır. Akan soğuk su bölgedeki acıyı dindirir. Yanık bölgeye buz uygulamak bölgeyi daha çok tahriş edeceğinden buz uygulaması önerilmemektedir.
Yanıkların İyileşmesine Katkıda Bulunan Gıdalar Tüketmek
Yanıkların iyileşmesine katkıda bulunmak için, tüketilen besinler de oldukça önemlidir. İyileşme sürecini hızlandıran gıdalar şunlardır;
- Su: Kaybedilen sıvıları vücuda geri kazandırmak için bol su tüketilmelidir.
- Narenciye: Kolajen üretimine ve cilt yenilenmesine katkıda bulunur. C vitamini yüksek meyve ve sebzeler tüketilmelidir.
- Balık: Doku onarımına yardımcı olmak ve enflamasyonu azaltmak için Omega-3 içeren gıdalar tüketilmelidir.
- Çinko: Çinko, yanığın iyileşme hızı aşamasında önemli bir rol oynamaktadır. Yanığın iyileşme sürecinde çinko açısından zengin gıdalar tüketilmelidir. Bu gıdalara örnek olarak sığır eti, ıspanak ve kabak çekirdeği verilebilir.
- Protein: Dokunun yenilenmesi için protein alımı gereklidir. Her öğünde 140 gram yüksek protein içeren gıdaların tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
Yanıkların İyileşme Sürecini Yavaşlatan Gıdalardan Kaçınmak
Yanıkların iyileşmesine katkıda bulunan gıdalar olduğu gibi bu süreci yavaşlatan gıdalar da bulunmaktadır. Yanıkların iyileşme sürecini yavaşlatan gıdalar şunlardır;
- Şeker: Vücutta iltihaplanmayı destekler ve iyileşmeye ters bir etki gösterir.
- Trans Yağlar: Trans yağlar iltihaplanmayı destekleyerek dokunun iyileşme yeteneğini azaltır.
- İşlenmiş Gıdalar: İşlenmiş gıdalar dokunun iyileşme hızını yavaşlatabilecek kimyasallar, boyalar ve diğer katkı maddeleri içerir.
Aloe Vera Kullanmak
Aloe Vera, serinletici ve yatıştırıcı etkileriyle yanıklarda ve kesiklerde oldukça sık kullanılan bir bitkidir. Bu yüzden 1959 yılında ABD Gıda ve İlaç Dairesi, aloe veradan elde edilen merhemin ciltteki yanıkları geçirmesi için reçetesiz satılan bir ilaç olarak kullanımını onaylamıştır.
Kullanım önerisi olarak %99 saf aloe vera jelinin günde iki kez yanık bölgeye uygulanması tavsiye edilmektedir.
E Vitamini Takviyesi Almak
Yanıklar oksidatif strese neden olarak vücutta bulunan E vitaminlerini tüketebilir. Bu konu ile ilgili kapsamlı bir çalışma bulunmasa da yanık tedavisi için E vitamini takviyesi önerilmektedir.
Çinko Takviyesi Almak
Çinko, yanığın hızlı iyileşmesi ve enzimatik reaksiyonlar için oldukça önem taşır. Vücutta yeterli çinko bulunmadığı düşünülüyorsa çinko takviyesi önerilmektedir.
L-Glutamin Takviyesi Almak
Dokunun iyileşmesi ve yanığa bağlı enfeksiyonun önlenmesi için gerekli bir amino asittir. 2014 yılında yayınlanmış olan Beslenme ve Kronik Yaralar adlı bilimsel bir makaleye göre travma, yanık oluşumu ve sepsis durumlarında, glutamin takviyesinin bağırsak fonksiyonunu düzenlediği, septik komplikasyonları azalttığı ve insülin duyarlılığını geliştirdiği gözlenmiştir. Bu sonuç doğrultusunda vücuttaki glutaminin yetersiz olduğu düşünülmektedir.
Antioksidan Takviyeler Almak
Yanıklar vücutta serbest radikallerin salınmasına yol açan inflamatuar bir tepkiye neden olabilir. E ve C vitamini gibi antioksidan takviyeler, yanıkların neden olduğu serbest radikallerin azalmasını sağlar.
Uçucu Yağlar Kullanmak
Lavanta yağı evde yanık tedavisinde kullanılan, doku iyileştirme özelliği olan yağlardan biridir. 2016’da yayınlanan bir araştırma lavanta yağından yapılmış bir merhemin hasarlı bir dokuda oldukça iyi sonuçlar verdiğini göstermiştir. Bu yüzden lavanta yağının, gelecekteki doku onarımı süreçlerinde tedavi edici bir ajan olarak kullanılması düşünülmektedir. Ayrıca 2016’da yapılan bir klinik çalışma da lavanta yağı ile yapılan aromaterapi masajından ya da yağ kokusunun solunmasından sonra kişilerin yanık bölgesindeki ağrıyı azalttığını göstermektedir.
Lavanta yağı, yanıkların iyileşmesine yardımcı olurken buhur yağı ise yanık ve yara izlerini gidermeye yardımcı olmaktadır. Çay ağacı yağı ise enfeksiyon riskini azaltmakta görevlidir.
Yanıklar Nasıl Tedavi Edilir? Ne Zaman Doktora Gidilmelidir?
Yanık türüne bağlı olarak yanık tedavisi değişmektedir. Ciddi derecede doku hasarı içeren büyük yanıklar için acil tıbbi müdahale gerekebilirken daha küçük yanıklar için evde tedavi uygulanabilir.
Tıbbi müdahale gerektiren yanıklar derindir ve çapı neredeyse 7 santimetreden büyüktür. Ciltte siyah, kahverengi ve beyaz renkte lekeler meydana getirir. Ayaklar, yüz, kalça gibi bölgeler bahsedilen büyüklüğe örnek olarak gösterilebilir. Tıbbi müdahale gerektirmeyen, küçük yanıklar ise cilt üzerinde kızarıklığa neden olur. Bu kızarıklığın çapı 7 santimetreden küçüktür ve bir süre sonra yanık bölgesinin su toplaması sonucu kabarcık oluşumu gözlenebilir.
Yanık türlerinin tedavi yöntemleri şunlardır;
Birinci Derece Yanık Tedavisi
Birinci derece yanıklar genellikle antibiyotik içeren veya aloe vera özlü kremlerin yanık bölgeye uygulanmasıyla tedavi edilir. Oluşan ağrı için parasetamol içeren ağrı kesici ilaçlar önerilmektedir.
İkinci Derece Yanık Tedavisi
İkinci derece yanıklar genellikle cilt yüzeyinin %10’dan daha az bir kısmını kaplar. Tedavisi için yaranın temizlenmesi ve yara üzerine antibiyotikli merhem uygulanması gereklidir.
Üçüncü Derece Yanık Tedavisi
Üçüncü derece bir yanık vücutta geniş bir alanı kaplıyorsa enfeksiyon riskini önlemek için kişiye damar yolu ile antibiyotik verilebilir. Buna ek olarak yanık nedeniyle vücudun kaybettiği sıvılar da damar yolu aracılığı ile kişiye verilebilmektedir. Bu tür ciddi yanıklar deri nakline (greft) sebep olabilir.
Kimyasal Yanık Tedavisi
Kimyasal bir maddeye temas sonucu, bir yanık oluştuğunda ilk olarak yanık bölge akan bir suya on dakika boyunca tutulmalıdır. Bunun nedeni deri üzerinde kalan kimyasalı deriden uzaklaştırmaktır. Ardından kimyasalla temas etmiş olan giysi, mücevher gibi eşyalar varsa çıkarılmalı ve yanık bölge steril gazlı bir bezle kapatılmalıdır. Bu uygulamalardan sonra ise mutlaka tıbbi bir müdahale için doktora gidilmelidir.
Kimyasal yanık, göz ve çevresinde oluşursa vakit kaybetmeden tıbbi yardım alınmalıdır.
Yanık Oluşumu Sonucu Alınması Gereken Önlemler Nelerdir?
Üçüncü derece yanıklara evde tedavi uygulamak son derece yanlıştır. Yanlış tedavi sonucu vücutta yanık izleri kalabileceği için bu yanık türü tıbbi yardım gerektirmektedir. Tıbbi yardımdan önce yanmış bölgedeki takı, giysi gibi eşyalar hızlı ve nazikçe çıkarılmalıdır.
Herhangi bir yanık türünde, olası semptomlar dışında bir semptom veya enfeksiyon belirtileri varsa, yanık bölge sürekli su topluyor ve iyileşme belirtisi göstermiyorsa derhal tıbbi yardım alınmalıdır.
Yanık üzerinde su toplanması sonucu oluşan kabarcıklar kesinlikle patlatılmamalıdır. Kötü bir görüntüye sahip olsalar da su dolu kabarcıklar yanık bölgeyi enfeksiyona karşı korurlar. Eğer kabarcık kendi kendine patlarsa bölge su ve sabun ile nazikçe temizlenmelidir. Bölge temizlendikten sonra temiz ve kuru bir bandaj uygulaması yapılabilir.
Hamileler ve emziren kişiler yanık tedavisi uygulanırken kullanacağı ilaçları doktoruna danışmalıdır.
Kaynaklar
{1*} https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/burns/symptoms-causes/syc-20370539
{2*} https://www.mayoclinic.org/first-aid/first-aid-burns/basics/art-20056649
{3*} https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminC-HealthProfessional/
{4*} https://www.sciencedaily.com/releases/2017/08/170823093831.htm
{5*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5793244/#idm139621104666560title
{6*} https://www.arthritis.org/health-wellness/healthy-living/nutrition/foods-to-limit/8-food-ingredients-that-can-cause-inflammation
{7*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92765/#ch3_r81
{8*} https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT01413620
{9*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4976416/
{10*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4217039/
{11*} https://iubmb.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1080/15216540410001701642
{12*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27769632/
{13*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27575673/
{14*} https://www.webmd.com/pain-management/guide/pain-caused-by-burns#1-2
{15*} https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/12063-burns#management-and-treatment
{16*} https://www.mayoclinic.org/first-aid/first-aid-chemical-burns/basics/art-20056667
