“Sitokin” terimi aslında iki Yunanca kelimenin birleşiminden türetilmiştir: hücre anlamına gelen “cyto” ve hareket anlamına gelen “kinos”tan oluşmaktadır. Sitokinler, hücrelerin birbiriyle iletişimini sağlayan proteinlerdir. Özellikle enfeksiyonlar oluştuğunda ve bağışıklık sisteminin zayıflamasıyla birlikte yaşanan çeşitli hastalıklar söz konusu olduğunda vücutta önemli bir rol oynamaktadır.
Aknelerin Nedenleri Nelerdir? Akne Tedavisinde Hangi Yağlar Kullanılır?
Erken doğum ve endometriozis dahil olmak üzere kadın sağlığındaki rollerini vurgulayan bir bilimsel makaleye göre, “Sitokin biyolojisinin anlaşılmasındaki ilerleme, sitokinlerin tıbbın her alanında öneminin anlaşılmasına yol açmıştır.” {1*} Farklı şekilde üretilen, farklı davranan ve vücutta farklı aktiviteleri olan birkaç sitokin grubu bulunmaktadır. Sitokinler enfeksiyonlarla savaşmaya yardımcı olmakta ve bağışıklık sistemi üzerinde olumlu bir etkiye sahip olmaktadır. Bununla birlikte, bazı sitokinler aşırı üretildiğinde, bu durum çeşitli hastalıklara neden olabilmektedir.
Sitokin Nedir?
Sitokin bağışıklık sistemi tarafından üretilen ve kimyasal haberciler olarak hareket eden bir grup proteindir. Sitokinler, immün yanıtları, hematopoezi ve lenfosit gelişimini düzenleyen lenfositler ve monositler tarafından salgılanan proteinler, peptitler veya glikoproteinlerdir. {2*}
Bu küçük proteinler hücreler arasında haberciler olarak hareket etmektedirler. Hücreler arasında hareket etmelerinin nedeni, embriyonik gelişimden kemik yapısını modüle etmeye ve homeostazı sürdürmeye kadar vücuttaki pek çok şeyi etkileme ve hücreler arası iletişimi sağlama görevinde olmalarıdır.
Sitokinler, diğer hücre tipleri tarafından yüksek konsantrasyonlarda salgılanmakta veya orijin hücreyi (otokrin etki), onlara en yakın hücreleri (parakrin etki) ya da uzak hücreleri (endokrin ya da sistemik etki) etkileyebilmektedir. Genel olarak, sinerjik (birlikte çalışarak) veya düşmanca (karşıt olarak hareket ederek) hareket etmektedirler. {3*}
Sitokinlerin bağışıklık sistemi için kesinlikle gerekli olmasına rağmen, aşırı miktarlarda üretilmesi tehlikelidir. Hipersitokinemi veya sitokin salınım sendromu olarak da bilinen sitokin hastalığı, inflamatuar proteinlerin üretimindeki artışın neden olduğu durumdur. {4*}
Araştırmacılar, sitokin rahatsızlığına neyin neden olduğu konusunda hala net bir bilgi verememektedir. Bağışıklık sistemi yeni bir patojenik istilacıyla karşılaştığında tetiklenmekte ve sitokin üretiminin hızla artmasına yol açmaktadır. Bu, hücrelerde, dokularda ve organlarda önemli hasara neden olabilmekte ve ateş, yorgunluk, şişlik, mide bulantısı ve ciddi vakalarda organ yetmezliği ve ölüm gibi ciddi yan etkilere neden olmaktadır.
Sitokinlerin görevleri şunlardır:
- Kemokinler: Doğrudan hücre göçü, yapışma ve aktivasyondan sorumludur.
- İnterferonlar: Antiviral proteinlerdir yani virüs enfeksiyonlarına karşı koruma sağlamaktadır.
- İnterlökinler: İnterlökin hücre tipine bağlı olarak çeşitli eylemlerden sorumludur.
- Monokinler: Bağışıklık tepkilerini yönlendirmeye ve düzenlemeye yardımcı olan monositler ve makrofajlar tarafından yapılan güçlü moleküllerdir.
- Lenfokinler: Hücreleri arasında sinyal göndererek bağışıklık sistemi yanıtını yönlendirmek için tipik olarak lenfositler (beyaz kan hücreleri) tarafından üretilen protein aracılarıdır.
- Tümör nekroz faktörü: Enflamatuar ve bağışıklık tepkilerini düzenlemektedir.
Ayrıca kırmızı kan hücresi (eritrosit) üretimini düzenleyen bir sitokin hormonu olan hematopoietin olarak da adlandırılan eritropoietin de bulunmaktadır.
Sitokinlerin Yararları Nelerdir?
Sitokinlerin başlıca iki üreticisi T yardımcı hücreler ve makrofajlardır. T yardımcı hücreleri, yabancı antijenleri tanıyarak ve daha sonra T ve B hücrelerini aktive eden sitokinleri salgılayarak bağışıklık sistemi içerisinde diğer hücrelere yardımcı olmaktadır. Makrofajlar mikroorganizmaları çevrelemekte ve öldürmektedir. Sitokinler, yabancı maddeleri almakta, ölü hücreleri uzaklaştırmakta ve bağışıklık sistemini güçlendirmektedir.
Artrit ağrısını azaltmaya yardımcı olmaktadır. Bu proteinler çeşitli inflamatuar yanıtları düzenlediğinden, araştırmalar, bu proteinlerin bir inflamatuar eklem hastalığı olan artritte ne kadar önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Bugüne kadar yapılan deneylerin araştırma sonuçlarına göre, anti-inflamatuar sitokinlerin artritten kaynaklanan ağrıyı azaltma etkisi olduğu kanıtlanmıştır. Ancak eklem hasarını engellememektedirler. Yapılan klinik deneyler hala devam etmektedir. {5*}
Sitokinler, vücut ağrılarını azaltmaktadır. Ayrıca kanser hücreleriyle de savaşmaktadırlar. Günümüzde bazı sitokinler; lösemi, lenfoma, melanom, mesane kanseri ve böbrek kanseri tedavisi de dahil olmak üzere kanser immünoterapisinde kullanılmaktadır. Vücut doğal olarak sitokinleri üretmektedir. Ancak doğal kanser tedavisi için kullanıldığında, bu proteinler bir laboratuvarda oluşturulmakta ve daha sonra vücudun tipik olarak kendi başına üreteceğinden daha büyük dozlarda enjekte edilmektedir.
Vücuttaki Sitokin Dengesi Nasıl Korunur?
Faydalı besinlerin tüketildiği sağlıklı bir diyet, egzersiz ve stresin azaltılması, vücutta sağlıklı bir sitokin dengesi sağlamaya yardımcı olmaktadır. Düzensiz beslenme sitokin miktarında azalmalara yol açabilmektedir. Tarçın tüketmek sitokin seviyesini arttırmaktadır. Özellikle rafine şekerden uzak durulmalıdır. Arthritis Foundation’a göre, araştırmalar işlenmiş şekerlerin inflamatuar sitokinlerin salınımını tetiklediğini göstermiştir. {6*} Ayrıca araştırmalar, stresli bir yaşamın sitokin seviyelerinde düzensizlik yarattığını ortaya çıkarmıştır. {7*}
Sitokin rahatsızlığından muzdarip olanlar derhal tıbbi yardım almalıdır. Bu durumların tedavisi genellikle TNF de dahil olmak üzere özel sitokinleri nötralize eden ilaçların kullanılması ile yapılmaktadır. Sitokin üretiminin kontrolden çıkmasını önlemek için bağışıklık sistemini koruyan önlemler alınmalıdır.
Kaynaklar
{1*} https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1576/toag.5.3.155
{2*} https://www.nature.com/subjects/cytokines
{3*} https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/cytokines
{4*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3294426/
{5*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4254338/#R18
{6*} https://www.arthritis.org/health-wellness/healthy-living/nutrition/foods-to-limit/8-food-ingredients-that-can-cause-inflammation
{7*} https://www.hindawi.com/journals/tswj/2014/780616/
