Mavi Kelebek Çiçeği Faydaları Nelerdir? Nasıl Kullanılır?

Mavi kelebek çiçeği, botanik bilimindeki adıyla Clitoria ternatea, anavatanı Asya olan, kendine has parlak mavi rengiyle olduğu kadar sağlığa olan faydaları ile de dikkat çeken bir bitki çeşididir. Sağlığa olan olumlu katkıları nedeniyle uzun yıllardan bu yana çay olarak tüketilen mavi kelebek çiçeği aynı zamanda kozmetik ürünlerin veya doğal gıda boyalarının yapımında da kullanılmaktadır. Son yıllarda yapılan çeşitli araştırmalara göre clitoria ternatea bitkisinin cilt ve saç sağlığını korumaktan, kilo verme sürecini desteklemeye kadar pek çok önemli faydası vardır. “Mavi kelebek çiçeği nedir?”, “Ne işe yarar?” gibi sorular ve cevapları yazının ilerleyen kısımlarında detaylı olarak ele alınmaktadır.

Mavi Kelebek Çiçeği Nedir?

Halk arasında mavi kelebek bezelye çiçeği olarak da bilinen mavi kelebek çiçeği Fabaceae familyasına ait çok yıllık otsu bir bitki çeşididir (1). Anavatanı Güneydoğu Asya olan mavi kelebek çiçeği başta kökeni Hindistan’a dayanan Ayurvedik tıp (bir çeşit alternatif tıp) olmak üzere modern tıpta ve tarımsal faaliyetlerde uzun zamandır kullanılan bir bitkidir. Yapılan çeşitli bilimsel çalışmalara bakıldığında bitkiye mavi rengini bitkinin bileşiğinde bulunan antosiyaninlerin verdiği görülmektedir. Antioksidan bileşikler olan antosiyaninlerin başlıca görevi vücutta çeşitli kimyasal reaksiyonlar sonucunda ortaya çıkan serbest radikallerle mücadele etmektir (2). Bu nedenle eşsiz mavi rengiyle dikkat çeken kelebek çiçeği mutfaklarda olduğu kadar sağlık alanında da kendisine geniş bir kullanım alanı bulur (1). 

Mavi Kelebek Çiçeği Besin Değeri

Mavi kelebek çiçeği faydaları bitkinin bileşiğinde bulunan başta antosiyanin bileşenler olmak üzere önemli besin ögelerinden gelir. Bitkiye canlı rengini veren ternatin adı verilen antosiyanin bileşiklerin vücuttaki inflamasyonu (iltihaplanmayı) hafifletebileceğini ve kanser hücrelerinin büyümesini önleyebileceğini gösteren çeşitli çalışmalar vardır (3, 4).

Ek olarak mavi kelebek çiçeğinde bulunan önemli bileşiklerden bazıları şu şekildedir (1):

• Kaempferol: Bitkinin bileşiğinde bulunan güçlü antioksidanlardan bir tanesi olan kaempferolün kanser hücrelerinin büyümesini önlemeye yardımcı olabileceğini gösteren çeşitli çalışmalar vardır (5).
• P-kumarik asit: Araştırmalar p-kumarik asidin antienflamatuar, antimikrobiyal ve antiviral etkiler gösterebileceğini, bu sayede çeşitli sağlık sorunlarından korunmaya yardımcı olabileceğini göstermektedir (6).
• Delphinidin-3,5-glukozit: Bir çalışmaya göre bir çeşit antioksidan olan delphinidin-3,5-glikozit bağışıklık sisteminin normal fonksiyonuna destek olabilir ve özellikle kolon kanseri hücrelerinde kanserli hücrelerin küçülmesine yardımcı olabilir (7).

Sayılanların yanı sıra mavi kelebek çiçeği; kuersetin, gallik asit ve flavonoidler bakımından oldukça zengin bir bitkidir (1).

Mavi Kelebek Çiçeği Faydaları

Mavi kelebek çiçeği eski zamanlardan günümüze kadar uzanan, şifalı özellikleriyle bilinen değerli bir bitkidir. Hem geleneksel hem de modern araştırmalara göre bu çiçek güçlü antioksidanlar ile vücudu serbest radikallerin neden olduğu hasardan korumaya yardımcı olabilir (8). Aynı zamanda cilt ve saç sağlığını destekleyici etkileriyle dikkat çeken mavi kelebek çiçeğinin kan şekerinin düzenlenmesi, kilo kontrolü, sindirim sistemi desteği ve beyin fonksiyonlarının güçlendirilmesi gibi pek çok alanda sağlığa katkı sağladığı bilinmektedir (9). Mavi kelebek çiçeğinin faydaları aşağıda detaylı olarak ele alınmıştır.

Güçlü Antioksidan Kaynağı

Mavi kelebek çiçeği antioksidan bakımından zengin bir bitkidir. Vücutta çeşitli kimyasal olayların sonucunda serbest radikal adı verilen kararsız moleküller ile antioksidan sayısı arasında dengesizlik olur ve serbest radikallerin sayısı antioksidanlardan fazla olursa oksidatif stres meydana gelir. Bir başka ifadeyle serbest radikaller sağlıklı doku ve hücrelere zarar vermeye başlar (10, 11). 

Mavi kelebek çiçeği bitkisine mavi rengini veren antosiyaninler vücudu çeşitli kronik hastalıklardan korumaya yardımcı olan güçlü antioksidanlardır (1). Bunun yanı sıra bitkinin bileşiğinde bulunan diğer önemli antioksidan bileşenlerin kanser hücrelerinin büyümesini önlemeye, kalp, beyin, karaciğer gibi organları serbest radikallerin neden olduğu hasardan korumaya yardımcı olduğunu gösteren çalışmalar vardır (12).

Cilt ve Saç Sağlığını Destekler

Mavi kelebek çiçeği kozmetik dünyasında da sıklıkla kullanılan bir bitkidir. 2021 yılında yapılan bir çalışmaya göre mavi kelebek çiçeği özü topikal olarak uygulanmasının ardından cildin nem seviyesini yaklaşık %70 oranında artırarak daha sağlıklı ve genç bir görünüm kazanmasına yardımcı olabilir (13).

Cilt sağlığına ilave olarak günümüzde piyasada bulunan pek çok şampuan ve saç bakım ürününde yer alan mavi kelebek çiçeği özleri saç köklerini güçlendirmeye ve saçın daha hızlı uzamasını sağlamaya da yardımcı olur. 2012 yılında yapılan bir çalışma mavi kelebek çiçeği özünün saç dökülmesine karşı etkili olabileceğini ve saçların daha sağlıklı uzamasını sağlayabileceğini göstermektedir (14).

Mavi kelebek çiçeğinin saç ve cilt sağlığına faydaları hakkında yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar bunlarla sınırlı değildir. Araştırmalara bakıldığında bitkinin bileşiğinde bulunan polifenoller gibi antioksidan bileşiklerin cildin nem dengesinin korunmasına yardımcı olmasının yanı sıra cildi güneşin zararlı ışınlarında da koruyabileceği görülmektedir (13).

Kan Şekerini Düzenlemeye Yardımcı Olur

Mavi kelebek çiçeğinin bir diğer önemli faydası kan şekeri seviyelerini düzenlemeye yardımcı olmasıdır. Yapılan bir araştırmaya göre mavi kelebek çiçeği çayı içmek, bileşiğinde bulunan şeker miktarına rağmen, vücutta antioksidan seviyelerini artırabilir, kan şekeri ile insülin seviyelerini düşürebilir (15).

Ek olarak laboratuvar ortamında yapılan bir başka çalışmaya bakıldığında da mavi kelebek çiçeği özünün kan şekerini belirgin bir şekilde düşürdüğü görülmektedir (16). Bunların yanı sıra mavi kelebek çiçeği bileşiğindeki antioksidanlar yardımıyla diyabete bağlı ortaya çıkması muhtemel hücre hasarı gibi komplikasyonları da önlemeye yardımcı olabilir (17). 

Kilo Vermeye Yardımcı Olabilir

Mavi kelebek çiçeği içerdiği antioksidanlar ve metabolizmayı hızlandırıcı etkisi sayesinde vücuttaki yağ yakımını artırarak kilo kontrolüne yardımcı olabilir. Bir laboratuvar çalışmasında mavi kelebek çiçeği özünün yağ hücrelerinin oluşumunu yavaşlatabileceği ve vücudun yağ depolama mekanizmalarını engelleyebileceği görülmektedir (18, 19, 20, 21).

Beyin ve Hafıza Üzerindeki Etkileri

Mavi kelebek çiçeği yalnızca fiziksel sağlığa değil zihinsel sağlığa olan önemli katkıları ile de bilinir. Yapılan bir araştırmaya göre mavi kelebek çiçeği beyindeki bir çeşit nörotransmitter olan asetilkolin seviyelerini artırabilir. Bu sayede hafıza, odaklanma gibi zihinsel işlevleri destekleyebilir (22).

Bağışıklık Sistemini Güçlendirmeye Yardımcı Olur

İçerdiği yüksek miktarda antimikrobiyal, antioksidan ve flavonoid bileşikler sayesinde bu değerli bitki bağışıklık sistemini güçlendirmeye ve vücudu enfeksiyon hastalıkları başta olmak üzere pek çok sağlık sorununa karşı korumaya yardımcı olur (23). 

Görme Sağlığını Destekler

Yapılan çeşitli çalışmalara göre mavi kelebek çiçeğinden elde edilen göz jelleri antioksidan bileşenleri sayesinde gözde meydana gelen hasarı önlemeye ve görme sağlığını desteklemeye yardımcı olabilir (24).

Kronik Sağlık Sorunları İle Mücadele Etmeye Yardımcı Olur

Bazı araştırmalarına göre mavi kelebek bezelye çiçeği yüksek tansiyonu ve kolesterolü düşürmeye, kalp-damar sağlığını desteklemeye ve kan şekeri seviyelerini dengelemeye yardımcı olabilir. Ayrıca yapılan bazı çalışmalar oksidatif stresi önlemeye yardımcı olması sayesinde diyabet ve insülin direnci gibi sağlık sorunlarının semptomlarını hafifletebileceğini de göstermektedir (25).

Mavi Kelebek Çiçeği Yan Etkileri Nelerdir?

Mavi kelebek çiçeği yan etkileri yok denilecek kadar az olan, genellikle güvenli kabul edilen bir bitkidir. Mide bulantısı, mide ağrısı gibi bazı yan etkiler rapor edilmiş olsa da bunları destekleyen yeterli kanıt yoktur. Ancak kanser, Alzheimer, demans ve diyabet gibi ciddi bir sağlık sorunu bulunanların, özellikle özüt formunu (yüksek dozlarda) kullanmaya başlamadan önce dikkatli olması ve uzmana danışması önerilir (26).

Düzenli olarak herhangi bir ilaç kullananların ya da hamilelerin kelebek bezelye çayı ya da özlerini tüketmeden önce diğer bitkisel ürünlerde olduğu gibi alanında uzman bir doktora danışması tavsiye edilir.

Mavi kelebek çiçeği çayı önerilen miktarlarda tüketildiğinde genellikle herhangi bir soruna neden olmaz. Bununla birlikte Ancak günde bir ila üç fincan bitki çayı tüketiminden fazlasının tüketilmesi önerilmez (26).

Doğanın Renkli Armağanı

Mavi kelebek çiçeği çayı büyüleyici mavi tonları ve sayısız sağlık faydası ile son yıllarda adından sıkça söz ettiriyor. Demlendiğinde suya verdiği canlı mavi renk onu lezzetli bir içecekten öteye taşıyarak hem gözünüze hem de bedeninize hitap eden unutulmaz bir deneyime dönüştürür.

Açık Mavi

Bir bardak sıcak suya ½ çay kaşığı (yaklaşık 5 adet) kurutulmuş mavi kelebek çiçeği ekleyerek açık mavi tonlarında, yumuşak aromalı bir çay hazırlayabilirsiniz. Suya karışan bu zarif çiçeklerin oluşturduğu hafif mavi tonlar hem zihni hem de bedeni sakinleştiren özelliğiyle öne çıkar. Mavi kelebek çiçeği çayı güne dingin bir başlangıç yapmak ya da gün içerisinde rahatlatıcı bir ara vermek isteyenler için ideal bir içecek seçeneğidir.

Lacivert

Daha koyu mavi renk ve yoğun bir aroma için fincan başına 1 çay kaşığı (yaklaşık 10 adet) mavi kelebek çiçeği kullanarak çayınızı hazırlayabilirsiniz.

Mavinin Mor ve Pembe Tonlarına Yolculuğu

Bu çayın en dikkat çekici özelliklerinden birisi; birkaç damla limon eklendiğinde renginin hızla mor veya pembe tonlarına dönüşmesidir. Limonun asidik yapısı çayın renginin büyüleyici şekilde pembe ve mor tonlarına dönüşmesini sağlar. Bu yöntem sadece renk cümbüşü yaratmakla kalmaz, aynı zamanda limonun tazeleyici aroması ile çayın tadını daha canlı ve ferah hale getirir.

Biraz Yeşil Arayanlar için Karbonat ile Zenginleştirilmiş Mavi Kelebek Çiçeği Çayı

Farklı tatlara açık olanlar mavi kelebek çiçeği çayına az miktarda karbonat ekleyerek rahatlatıcı mavinin doğanın rengi yeşile yolculuğunu deneyimleyebilir.

Mavi Kelebek Çiçeği Çayı Nasıl Demlenir?

Mavi kelebek çiçeği çayını isterseniz sıcak isterseniz de soğuk demleme yöntemleri ile demleyebilir ve her mevsim keyifle tüketebilirsiniz.

Sıcak Demleme Yöntemi

Çayın zengin aromalarını tam anlamıyla ortaya çıkarmak istiyorsanız sıcak demleme yöntemine başvurabilirsiniz. Sıcak suyun etkisiyle çayın çiçeksi ve topraksı notaları daha belirgin hale gelir ve çayın rengi daha yoğun bir hal alır.

Nasıl Yapılır?

• Yaklaşık 1 su bardağı sıcak suyun içerisine 4-5 adet mavi kelebek çiçeği ekleyin.
• Çayı 5-7 dakika boyunca demlenmeye bırakın.
• Demlendikçe çayın rengi koyulaşacağı için daha hafif bir tat için daha kısa bir süre demleyebilirsiniz.

Bu demleme yöntemi özellikle soğuk kış günlerinde iç ısıtan bir çay arayanlar için iyi bir seçenektir.

Soğuk Demleme Yöntemi

Yaz aylarında serinletici bir içecek arıyorsanız soğuk demleme yöntemi tam size göre. Soğuk mavi kelebek çiçeği çayı hafif ve ferahlatıcı bir içim deneyimi sunar. Bu yöntem için çayın oda sıcaklığında soğumasını bekleyebilir veya üzerine buz koyarak çayınızı soğuk çay olarak içebilirsiniz.

Renkli Buz Küpleri

Çayınızı sadece içmekle kalmayıp şık bir sunumla misafirlerinizi etkilemek istiyorsanız, renkli buz küpleri mükemmel bir fikir olabilir. Dilediğiniz renkte demlediğiniz mavi kelebek çiçeği çayını buz kalıplarına döküp dondurarak renkli buz küpleri elde edebilirsiniz.

Farklı Aromalarla Deneyiminizi Zenginleştirin

Mavi kelebek çiçeği çayı doğal haliyle hafif ve çiçeksi bir tat sunsa da farklı aromalarla bu deneyimi daha da zenginleştirmek mümkündür.

• Zencefilin keskin tadı, nanenin ferahlatıcı dokusu ya da limonun tazeleyici etkisi ile çayınızı damak zevkinize göre tatlandırabilirsiniz.
• Kurabiyelerinizde, keklerinizde mavi kelebek çiçeği çayından doğal bir gıda boyası olarak faydalanabilir, misafirlerinizin kendisini özel hissetmesini sağlayabilirsiniz.
• Dilediğiniz başka bir çay ile karıştırarak farklı tatlar elde edebilirsiniz.
• Kokteyl, smoothie gibi içeceklerinizde kullanabilirsiniz.

Mavi Latte Yapımı

Mavi kelebek çiçeği çayının popülaritesinin artmasıyla birlikte göz alıcı ve lezzetli içecek alternatiflerine de her geçen gün bir yenisi ekleniyor. Latte seviyor ancak sıradan olsun istemiyorsanız mavi latteyi deneyebilirsiniz. Mavi latte yapımı oldukça basittir.

Mavi latte tarifi:

• Yaklaşık 200 ml yani 1 bardak sıcak suya 4-5 adet mavi kelebek çiçeği ekleyin.
• 5-7 dakika demlemeye bırakın.
• Demlenen çayınızın üzerine damak zevkinize göre bal gibi doğal ürünlerle tatlandırdığınız soğuk süt ekleyin. Bu aşamada bitkisel sütler (badem sütü, hindistan cevizi sütü gibi) kullanarak vegan bir seçenek de yaratabilirsiniz.
• Tüm malzemeleri iyice karıştırarak lattenizin köpürmesini sağlayın.
• Hazırladığınız mavi latteyi şık bir bardağa dökün ve isteğe bağlı olarak üzerine birkaç çiçek veya tarçın ile süsleyin.

Ayrıca günümüzde mavi kelebek çiçeği toz formunda da bulunabilir. Piyasada bulunan bu tozlar tatlı, içecek ve hatta makarna yapımında doğal bir gıda boyası olarak kullanılabilir.