Hormon Nedir? Hormon Düzenleyici Doğal Bitki ve Yiyecekler

Hormon terimi Yunan kökeninden gelmekte ve uyarmak, canlandırmak anlamında kullanılmaktadır. Hormonlar, genel anlamda endokrin organlar diye bilinen hipofiz, böbrek üstü bezleri, tiroit, paratiroit, ganotlar gibi kanalsız iç salgı bezlerinde sentez edilen ve kan aracılığı ile taşınarak gittikleri belirli hedef doku hücreleri üzerinde etki gösteren organik bileşiklerdir. Fakat bazı hormonlar sadece kan yolu ile değil, komşu dokulara yayılarak da etkisini gösterebilmektedir.

Hormonlar kan dolaşımında çok küçük konsantrasyonlarda bulunurlar ve etki gösterebilmeleri için spesifik mekanizmalara ihtiyaç duyarlar. Hormonlar, metabolizmanın su ve elektrolit alışverişinin, büyümenin, seksüel gelişimin ve seksüel fonksiyonların regülatörleri olarak hayati öneme sahiptirler. Hormonların eksiklikleri ve fazlalıkları çeşitli hastalık belirtilerine yol açmaktadır. Bazılarının yokluğu ise ölüme neden olabilmektedir. Bu nedenle hormon eksikliğinin zamanında saptanması ve tedavisinin yapılması oldukça önemlidir.

Hormonların Genel Özellikleri

• Genellikle aminoasit, protein veya steroid yapıda olan moleküllerdir.
• Genellikle kan ile taşınırlar.
• İletimleri yavaş, etki süreleri uzundur.
• Azlığı veya fazlalığı anormalliklere neden olur.
• Bazı hormonlar sadece hedef organa etki ederken, bazı hormonlar tüm vücut hücrelerine etki ederler.
• Bazı hormonlar ağız yolu ile (progesteron) alınabilirken, bazı hormonlar kan yolu (insülin) alınmak zorundadır. Bunun nedeni hormonların monomer veya polimer yapılı olmasıdır.

Hormonların Görevleri

• Vücudun büyümesini kontrol ederler.
• Üremeyi düzenlerler.
• Vücudun iç dengesinin kurulmasında görev alırlar.
• Sinir sistemi ile birlikte koordinasyon ve bütünleştirme görevi yaparlar.

Endokrin Sistem Nedir?

Endokrin sistem, endokrin bezlerindeki hücrelerden kan dolaşımına salınan kimyasallar ile organlar ve hormonlar arasındaki ilişkiyi koordine etmekten sorumludur. Kısaca endokrin sistem, bir kontrol ve düzenleme sistemidir. Bu sistem vücuttaki 3 ana fonksiyon ile ilişkilidir. Bunlar;

• Vücut sıvılarındaki kimyasal maddelerin konsantrasyonunun ve proteinlerin, lipidlerin, karbonhidratların metabolizmasının düzenlenmesi,
• Sinir sistemi ile birlikte vücudun strese karşı koymasına yardım edilmesi,
• Seksüel gelişim ve üremeyi içeren büyüme ve gelişimin düzenlenmesidir.

Endokrin sistem endokrin bezler olarak adlandırılan doku ve organlardan oluşmaktadır. Bu bezler hormon olarak adlandırılan kimyasal maddeleri sentezleyip salgılamaktadır. İnsanın endokrin sistemini meydana getiren başlıca iç salgı bezleri şunlardır: [1*]

• Hipofiz
• Tiroid
• Paratiroid
• Böbrek üstü
• Pankreas
• Epifiz
• Timus
• Eşeysel bezler

Hipofiz Bezi

Hipotalamusun altında yer alan, ön hipofiz ve arka hipofiz olmak üzere iki lobu bulunan bir bezdir. Ön hipofiz lobunun hormon salgılaması, hipotalamusun salgılatıcı ve engelleyici hormonları tarafından kontrol edilmektedir. ADH (Vazopressin) ve oksitosin hormonları hipotalamustan üretilip aksonlar ile hipofizin arka lobuna iletilmekte ve gerektiğinde kana salgılanmaktadır.

Salgıladığı hormonlar;

• STH ( Somatotropin)
• FSH ( Folikül Uyarıcı Hormon)
• LH ( Lüteinleştirici Hormon)
• LTH ( Lüteotropik Hormon – Prolaktin)
• TSH ( Tiroit uyarıcı Hormon – Tirotropin)
• ACTH ( Adrenokortikotropik Hormon )
• MSH ( Melanosit Uyarıcı Hormon)
• ADH ( Antidiüretik Hormon – Vazopressin)

Tiroid Bezi

İnsanlarda gırtlak bölgesinde bulunan iki loblu bir bezdir. Tiroid bezleri tiroksin ve kalsitonin hormonu salgılayarak TSH’ı kontrol eder. Tiroit hormonlarının az salgılanması hipotiroidizm olarak bilinmektedir. Bu hormonların az salgılanması durumunda bazal metabolizma yavaşlamakta ve kilo alma, bitkinlik, yetişkinlerde soğuğa dayanıksızlık gibi belirtiler gözlemlenmektedir.

Paratiroid Bezi

Bu bezler tiroid bezlerinin arka yüzeylerine gömülü olarak bulunmakta ve Parathormon salgılamaktadır. Bu hormon kemiklerden ve bağırsak epitelinden kana Ca⁺⁺ (kalsiyum) geçişini hızlandırır. Vücutta Ca⁺⁺ ve P (fosfor)  metabolizmasını düzenler. Parathormon salgısının yetersiz olması durumunda böbrek ve bağırsaklardan kalsiyum emilimi azalır, kanda bulunan kalsiyum miktarı düşer ve kalsiyum azlığı olarak bilinen tetani hastalığı oluşur.

Böbrek Üstü Bezleri

Böbrek üstü bezleri her iki böbreğin üzerinde bulunur ve böbreklerden bağımsız çalışır. Bu bezler yapı ve görev bakımından farklı iki kısımdan oluşur. Bezin dıştaki açık renkli kısmı kabuk bölge (korteks), içteki koyu renkli kısmı öz bölge (medulla) adını alır. Kabuk bölgesinden steroit yapılı kortizol, aldosteron ve eşey hormonları salgılanır. Bu hormonlara genel olarak kortikosteroitler denir. Öz bölgesinden salgılanan hormonlar ise adrenalin ve noradrenalindir.

Pankreas

Pankreas, hem endokrin hem de ekzokrin bez olarak görev yapan karma bir bezdir. Sindirim enzimi salgılayan ekzokrin dokuları arasındaki endokrin hücre kümelerine langer-hans adacıkları adı verilir. Langer-hans adacıklarının alfa hücreleri glukagon hormonu salgılarken beta hücreleri insülin hormonu salgılar. İnsülin ve glukagon, kandaki glikoz düzeyini ayarlayan, birbirine zıt çalışan iki hormondur.

Epifiz Bezi

Beyin yarım kürelerinin arasında bulunan endokrin bezdir. Salgısı melatonin hormonudur. Melatonin hormonu derinin renklenmesinde görev alır. Asıl işlevi ise, mevsimsel gün uzunluğu ve ışığa bağlı olarak vücudun biyolojik ritminin düzenlenmesini sağlamaktır.

Timüs Bezi

Göğüs kemiğinin üzerinde bulunan endokrin bezdir. Timozin adında bir hormon salgılar. Timüs bezinin; büyüme, eşeysel olgunluğa ulaşma ve T lenfositlerini uyararak bağışıklık sistemi üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir.

Eşeysel Bezler

Eşeysel bezler üçe ayrılmaktadır. Bunlar;

• Testesteron (Androjen): Erkeklik özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar.
• Östrojen: Dişi özelliklerinin gelişmesini ve devamlılığını sağlar.
• Progesteron: Menstrual evrenin düzenlenmesini sağlar. [1*]

Hormon Dengesizliği Belirti ve Bulguları

Hormonların eksikliği ve fazlalığı gibi dengesizliklerinin hangi belirti ve semptomlara neden olduğu bilinmelidir. Aşağıda düzensiz hormonların sebep olduğu bazı belirtiler verilmiştir.

• Kısırlık ve düzensiz adet dönemi
• Aşırı kilo alımı ya da kilo kaybı
• Depresyon ve anksiyete
• Tükenmişlik
• Uykusuzluk
• Düşük libido
• İştahsızlık
• Sindirim sorunları
• Saç dökülmesi ve incelmesi

Hormon Dengesine Yardımcı Olan Takviyeler

Hormonların düzenlenmesine yardımcı olan bazı doğal takviyeler aşağıda listelenmiştir.

• Çuha Çiçeği Yağı: Çuha çiçeği yağı genel hormonal işlevleri destekleyen LA, GLA gibi omega-6 yağ asitlerini içermektedir. Çuha çiçeği yağını tüketmek adet döngüsü öncesi oluşan semptomları ve polikistik over sendromu semptomlarını hafifletmeye yardımcı olmaktadır. Ayrıca hamilelik süreci için de sağlıklı bir ortam oluşturmaktadır. [2*]
• D vitamini: D vitamini vücutta bir hormon gibi davranarak iltihaplanmaların ve depresyon gibi sağlık sorunlarının önüne geçmektedir. D vitamini özellikle ton balığı, süt, yumurta, tahıllı gıdalar ve mantarlarda bulunmaktadır.
• Kemik Suyu : Kemik suyu vücuda kolay bir şekilde emilebilen besinler sağlayarak sindirim sistemini yatıştırmaktadır. Kemik suyu, kolajen, prolin, glisin ve glutamin gibi iyileştirici bileşikler içermektedir.
• Probiyotikler : Probiyotikler, insülin, grelin ve leptin gibi temel hormonların üretimine ve düzenlenmesine, hormonları dengeleyen bağırsak astarının onarılmasına yardımcı olmaktadır. Glüten gibi sindirilmemiş gıda parçacıkları, bağırsaktan kan dolaşımına sızdığında, tüm vücudu özellikle tiroid gibi yüksek iltihaplanmaya meyilli bezleri etkileyerek hastalığa neden olmaktadır. Bu durumların önüne geçebilmek için yoğurt, kefir, lahana turşusu gibi yüksek probiyotik içeren gıdalar tüketilebilmektedir.
• Adaptojen Otlar : Adaptojen otlar, hormon dengesini destekleyen, vücudu aşırı stresin neden olduğu hastalıklardan koruyan bir bitki sınıfıdır. En yaygın kullanılan adaptojen otlar; adaçayı, lavanta, rezene, sandal ağacı ve kekiktir. Bu otlar;

• • Tiroid fonksiyonlarını iyileştirmekte,
  • Kolesterolü düşürmekte,
  • Kaygı ve depresyonu azaltmakta,
  • Beyin hücresi dejenerasyonuna karşı savaşmakta,
  • Kan şekeri ve insülin seviyelerini düzenlemekte ve
  • Adrenal fonksiyonları desteklemektedir. [3*] [4*] [5*] [6*]

• Mantarlar : Hindi kuyruğu, Reishi, Maitake, Shiitake, Lion’s Mane, Chaga, White Jelly, Cordceps gibi fonksiyonel mantarlar, vücudun strese karşı uyum sağlamasını ve bağışıklık sistemini desteklemektedir. Bu mantarlar bağırsak ve metabolizma sağlığını destekleyen polisakkarikler, polisakkarit peptitler, beta glukanlar, glikoproteinler ve triterpenler gibi yararlı bileşikleri içermektedir.