Çocuklarda iştahsızlık, çocukluk çağında sık görülen bir semptomdur. Doğal nedenlere bağlı olabileceği gibi tamamen davranışsal ve sosyal nedenlere de bağlı olabilmektedir. İştahsız çocuklar kendi içlerinde 6 farklı şekilde sınıflandırılmaktadır;
- İştahsız ve içine kapanmış çocuk
- Yemek seçen çocuk
- Hastalık sebebiyle iştahı kapanan çocuk
- İştahsız olduğu düşünülen normal çocuk
- Yemek yemekten korkan çocuk
- İştahsız olmasına rağmen zayıf ve enerjik çocuk
İştahsızlık kabaca fizyolojik ve patolojik etkenler ile yanlış beslenme alışkanlıkları nedeniyle oluşmaktadır. Fizyolojik iştahsızlığın temelinde bir hastalık etkeni ile birlikte çocuğun gelişim sürecinde karşılaştığı adaptasyon sorunları da yer alabilmektedir. Örneğin; bebeklikte diş çıkartma en bilinen iştahsızlık sorunudur.
Bir diğer fizyolojik etken ise 1 yaşından sonra yavaşlayan büyüme ve gelişime bağlı olarak çocuğun beslenme gereksiniminin azalmasıdır. Çocuklar büyüdükçe değişen beslenme dönemleri de çocukların iştahsızlıklarının en yoğun olduğu fizyolojik evrelerdir. Anne sütünden püreli gıdalara geçiş, yeni tatların denenmesi, yeni tatlara ve kıvamlara alışma sürecinde de ciddi beslenme isteksizlikleri görülebilmektedir.
İştah Nedir?
İştah yiyeceklere karşı duyulan bilinçli istektir. İştahın kontrolünü mide, bağırsak sistemi, santral sinir sistemi ve hormonal sistem yönetmektedir. Bunların yanında aile, genetik ve çevresel faktörler de iştah üzerinde önemli etkilere sahiptir. Çocukların fiziksel ve zihinsel açıdan gelişebilmeleri ve bağışıklık sistemlerinin güçlenebilmesi için tüm besin öğelerini yeterli ve dengeli şekilde tüketmeleri gerekmektedir.
Çocuklarda İştahsızlık
Çocuklarda iştahsızlık problemi yaşayan ailelerin, yemekleri ısrarla çocuklara yedirmeye çalışmaktan vazgeçmeleri gerekmektedir. Bunun yerine aynı gıdalar daha güzel sunumlarla çocuğa ara ara verilmelidir. Ailelerin yaptığı en büyük hatalardan biri de çocuklara yetişkin insanlara hazırlar gibi porsiyon hazırlamaktır. Önüne bu kadar fazla porsiyonda yemek gelen çocuk, yemek yemekten korkabilir, inatlaşabilir ve sorun çıkarabilir. Çocuklar için uygun porsiyonlarda yemek hazırlamak ve bu yemeklerin sunumunu güzel yapmak büyük önem taşımaktadır. Çocuklarda iştahsızlık problemini devamlı hale getiren bir diğer yanlış da çocukları başka çocuklarla kıyaslamaktır. Bu hatalı davranışlar, çocukları her konuda inatçı ve sorunlu bir hale getirebilmektedir. [1*]
İştahsızlığa Neden Olan Hastalıklar
Çocuklarda iştahsızlık problemine sebep olan bazı hastalıklar bulunmaktadır. Bu hastalıklar şunlardır;
- Akut-kronik hastalıklar
- Enfeksiyonlar
- Mide-bağırsak sistemi problemleri
- Yutma güçlüğü
- Reflü
- İshal
- Kabızlık
- Malabsorbsiyon sendromları (sindirim sistemi bozuklukları)
- Çölyak hastalığı
- Karaciğer-böbrek fonksiyonlarında bozukluklar
- Kardiyak ve solunum problemleri
- Hipotiroidizm
- Tüberküloz
- Malign hastalıklar (kötü huylu tümör)
- İdrar yolu enfeksiyonları
- Hepatitler
- Gribal enfeksiyonlar
Bebeklerde İştahsızlık Sorunu İçin Öneriler
İştahsız bebekler ile beslenme konusunda inatlaşılmamalıdır. Yemekler, kokusu, tadı ve görünümü ile bebekleri etkileyecek şekilde hazırlanmalıdır. Besin değeri düşük olan şekerli gıdalardan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Bu gıdaların özellikle öğüne yakın zamanda verilmesi çocukların ana öğünlerine olan iştahını azaltmakta ve öğün atlamasına sebep olmaktadır. Yemek esnasında çocuklar ebeveynlerini taklit ederler. Ebeveynlerinin yemek seçtiğini gören çocuk da muhtemelen yemek seçmeye ve yemeyi reddetmeye başlayacaktır.
Çocuklarda İştah Açma Yöntemleri
Çocuklarda iştah açma yöntemlerinden, bazı çocuklarda birkaçı faydalı olurken, bazı iştahsız çocuk tiplerinde de neredeyse bütün yöntemleri uygulamak gerekebilmektedir. Çocuklarımızın sağlığı için dengeli ve düzenli beslenme büyük önem taşımaktadır ve ailelerin bu konularda çocuklarına zaman ayırmaları gerekmektedir.
- Süt, meyve suyu, su gibi içeceklerin miktarı belirlenmeli, yemek öncesi ve yemek sırasında alımları kısıtlanmalıdır.
- Çocuklar yemeği kendilerinin yemesi için teşvik edilmeli, porsiyon çocukların isteklerine göre ayarlanmalıdır.
- Yemek sırasında çocuğa yenmesi teklif edilmiş olan bir besin çocuk tarafından reddedildiğinde ısrarcı olunmamalı, besin belirli aralıklarla zaman içerisinde çocuğa tekrar teklif edilmelidir. Çocuğun bir besine alışması için en az 15-20 kez çocuğu zorlamadan besin verilmeye çalışılmalıdır.
- Yemek saatleri düzenli olmalı, çocuk aile bireyleri ile birlikte sofraya oturmalıdır. Yemek süresi 20-30 dakika süre ile sınırlandırılmalıdır.
- Öğün aralarında çocuğun ya da bebeğin iştahını kaçıracak tatlı, şeker, çikolata gibi besinler verilmemelidir.
- Çocuğun tabağı ilgisini çekecek şekilde süslenmelidir.
- Yemek sırasında çocuğun yemeğe ilgisini azaltan televizyon programları kapatılmalıdır.
- Çocuğun beslenmesinin kalabalık ortamda diğer çocuklar ile beraber yapılması, çocuğun beslenmesini olumlu yönde etkileyebilir.
- Az yemek yiyen çocuklar için öğün sayısı artırılmalıdır.
- Çocuğun bakıcısı var ise bu kişiye eğitim verilmeli, beslenme konusunda bilinen yanlışların doğru yöntemleri uygun bir şekilde anlatılmalıdır.
Çocuklarda İştahsızlık Tedavisi
Çocukta iştahsızlık tedavisi sürecinde disiplinlerarası tedaviler uygulanmaktadır. Bu tedavi sürecinde çocuk, diyetisyen, psikolog, psikiyatrist ve hatta fizyoterapist ile birlikte tedavi edilebilmektedir. İştahsızlığa sebep olan bir hastalık var ise, bu hastalığın tedavisi yapılmaktadır.
Bununla birlikte aileye diyetisyen tarafından beslenme tavsiyeleri verilmektedir. Çocukta psikiyatrik değerlendirme ve son olarak da oral motor değerlendirmesi yapılmaktadır. Disiplinlerarası yaklaşım her zaman tüm paydaşları ile birlikte yürütülmeyebilir. Doktorun tavsiyesine göre hareket edilmesi gerekmektedir. Buradaki amaç çocuklarda iştahsızlık tedavisinin gerçekleştirilmesi ve çocuğun düzgün şekilde gelişiminin sağlanmasıdır. [2*]
Çocuklarda İştahsızlık Durumu İçin Davranışsal Yaklaşım
İştahsız olan çocuk hastalıktan kurtulmuş ve tedavi olmuş da olsa, iştahsızlığı devam edebilmektedir. Bu tür çocuklara uygulanabilecek en iyi tedavi iştahsızlığa davranışsal yaklaşım olan manipülasyon yöntemidir. Bu tedavide kullanılan 2 yöntem bulunmaktadır;
- Çocuğun beslenme saatleri belli bir düzene oturtulmalıdır. Bu beslenme saatleri dışında verilen gıdalar azaltılmalı ya da tamamen kaldırılmalıdır. Beslenme saatleri çocuğun ne kadar yediğine bakılmadan 20-30 dakika arası sınırlandırılmalıdır. Bu şekilde uygulanacak davranışsal yaklaşım ile çocuk manipüle edilecek, beslenme saatlerinde yemeğini bitirmezse aç kalacağı öğretilir. Çoğu aileye acımasızca gelecek olan bu yöntem, aslında çocuğun sağlığı için gereken besinleri doğru şekilde alabilmesini sağlamaktadır.
- Bir diğer yöntem ise, ödüllendirme ve cezalandırma yöntemidir. Burada çocuğun doğru yeme davranışları ödüllendirilirken, istenmeyen yeme davranışları yani öfke, yemekle oyun oynama veya yemeği reddetme gibi durumlarda negatif ve olumsuz tepkiler ile karşılanır. Çocuk bu noktada yaptığı davranışların doğru ya da yanlış olduğunu anlayabilecektir.
