Turunç, portakal, mandalina, limon, greyfurt, bergamot, lime ve kamkat gibi bitkilere turunçgiller veya narenciye denmektedir. Turunç meyvesi, görünüm olarak her ne kadar portakala benzese de portakaldan daha ekşi ve acımsı bir tada sahiptir.
Ekşi portakal ve Sevilla portakalı olarak da bilinen turunç, çok sayıda kullanım alanı olan bir narenciye meyvesidir. Fonksiyonel tıpta bitkisel zayıflama takviyelerinde ve marmelat gibi bazı yiyeceklerde ve soslarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Turunç Meyvesi Nedir?
Turunç meyvesi doğada kendiliğinden yetişen 2 – 2,5 metre boyundaki yaprağını dökmeyen turunç ağacında yetişmektedir. Sağlam kökleri, dikenli dalları ve çok çatallı tacı ile ayırt edilmektedir. Portakalla birlikte limon da turunç ağacının aşılanması ile türetildiği için turunç ağacı, turunçgillerin atası sayılmaktadır.
Turunç meyvesi başlangıçta koyu yeşil renkte iken olgunlaştığında canlı parlak bir turuncu renk kazanarak tıpkı portakala benzer. Turunç meyvesinin tadı dışında portakaldan asıl farkı ise kalın kabuğu ve acılığıdır. Kabuğu diğer turunçgillere oranla da daha kalın ve pürüzlü olan turunç meyvesi, görünümü ile portakaldan ayırt edilemese de ele alındığında farkı anlaşılır.
Doğu Afrika, Arap Yarımadası, Suriye ve Güneydoğu Asya’ya özgü olan turunç, şimdi Akdeniz bölgesinde, Kaliforniya ve Florida’da dahil olmak üzere başka birçok ülkede yetiştirilmektedir.
Turunç Meyvesinin Faydaları Nelerdir?
Çiçeği, yaprağı, kabuğu ve meyvesi faydalı olan turunç meyvesinin kabuğu, çay yapılarak içilirse iştah açar ve susuzluğu giderir. İştah açarken aynı zamanda vücuda kuvvet ve enerji verir.
Turunç yaprağı, çiğnenerek tüketildiğinde ağız kokusuna iyi gelmektedir. Turunç çekirdeği ya da turunç meyvesinden hazırlanan turunç suyu yılan, akrep gibi böcek sokmalarına karşı panzehir olarak kullanılmaktadır.
Turunç meyvesi, mideyi kuvvetlendirici ve etkiye sahiptir. Şerbeti veya suyu içilirse mideyi temizler ve özellikle kusma, bulantı, safra gibi durumlara karşı iyileştirici etki göstermektedir. Ayrıca meyvesi çay olarak hazırlanıp tüketildiğinde sindirimi kolaylaştırır.
Turunç kabuğunun iç kısmı, kanın temizlenmesini sağlar ve kalbi kuvvetlendirir. Özellikle çarpıntı gibi durumlara karşı geleneksel tıpta başvurulan turunç, kalp ritmini düzenlemeye yardımcı olur.
Sinirleri yatıştırıcı etkiye sahip olan turunç, sakinleştirici etki gösterir ve rahatlama sağlar. Üzüntü ve sıkıntıyı gidermek için de kullanılmaktadır. Özellikle stres kaynaklı depresyon rahatsızlıklarının önlenmesinde etkili bir besindir.
Tansiyonu dengelerken aynı zamanda kan şekerini düşürmek de turunç meyvesi faydaları arasında yer alır. Kan şekerini düşürmesine rağmen şeker hastaları tarafından dengeli ve doğru kullanılması büyük önem taşır.
- Turunç çayı ve turunç suyu iştah açar, insanı serinletir ve susuzluğu giderir.
- Turunç suyu sinirleri yatıştırır, çarpıntıyı önler. Sinir ve stres dolayısıyla oluşan heyecanı, üzüntüyü, çarpıntıyı ve sıkıntıyı gidermeye yardımcı olur.
- Turunç doğru oranda kullanıldığında şeker hastalığına karşı faydalıdır.
Turunç, geleneksel Çin tıbbında hazımsızlık, mide bulantısı ve kabızlık için kullanılmıştır.
Günümüzde, mide ekşimesi, burun tıkanıklığı, kilo kaybı, iştah arttırma ve atletik performans arttırmak için turunç ürünleri kullanılmaktadır. Turunç ayrıca ağrı, morluklar, mantar enfeksiyonları ve yatak yaraları için cilde uygulanabilmektedir. Turunç pişirilen yemeklere, bira ve alkollü içeceklere lezzet katmak için de kullanılmaktadır.
Turunç kabuğu, çiçeği, yaprağı meyvesi ve meyve suyu ilaç yapımında kullanılmaktadır.
Turunç Meyvesi ve Özleri
Turunç bitkisi subtropikal bölgelerde yetişmektedir. Ancak don gibi olumsuz çevre koşulları meydana geldiğinde kısa süreliğine de olsa dayanabilmektedir. [1*]
Oval veya hafif dikdörtgen şeklinde olan turunç, olgunlaştığında kırmızı-turuncu renktedir ve belirgin şekilde kalın, çukur çukur gözenekli bir kabuğa sahiptir.
Turunç yani diğer bilinen adı ile acı portakal, bazen diyetlerde takviye amacı ile kullanılmaktadır. Kurutulmuş turunç kabuğundan ekstrakte edilen birkaç güçlü bitki bileşiği içermektedir. Turunç özü, P-sinefrin, Advantra Z ve Kinetiq gibi bitkisel zayıflama takviyelerinin içerisinde bulunmakta ve kapsül şeklinde satılmaktadır.
Uçucu yağlar, toz ve sıvı takviyeler şeklindeki formları da bulunmaktadır.
Turunç Bileşikleri ve Besinleri
Turunç; diyet posası, pektin, bitkisel protein, kalsiyum, fosfor, potasyum, demir, polifenol, A, B1, B2, B3 (niyasin) ve C vitaminleri içeriyor.
Turunç meyvesi, p-sinefrin ve diğer doğal oluşumlu kimyasalları içermektedir. P-sinefrin yapısal olarak efedra bitkisinin ana bileşeni olan efedrine benzemektedir. Ancak p-sinefrin farklı farmakolojik özelliklere sahiptir. ABD Gıda ve İlaç Dairesi, kan basıncını yükselttiği ve kalp krizi ve felç ile bağlantılı olduğu için diyetlerde kullanılan takviyelerinde efedra kullanımını yasaklamıştır. Turunç diyet listelerinde ve diğer takviye ürünlerinde yaygın olarak efedra yerine kullanılmaktadır. [2*]
Protoalkaloidler olarak adlandırılan turunç içerisindeki bitki bileşikleri, 20 yılı aşkın bir süredir kilo verme, atletik performans, cilt bakımı, iştah kontrolü ve beyin sağlığı ile parfümeri gibi birçok alanda takviyeleri kullanılmaktadır.
Sinefrin (P-sinefrin)
Turunç bitkisinin ana özü olan P-sinefrin, bitkisel zayıflama takviyesi efedranın ana bileşeni olan efedrine benzer bir yapıya sahiptir. [3*] Bu takviye kan basıncını yükselttiği, kalp atış hızını arttırdığı ve bazı tüketicilerde kalp krizlerine ve felce neden olduğu için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından yasaklanmıştır. [4*] Bu sebeple turunç özleri içeren takviyelerin güvenilirliği hala sorgulanmaktadır.
Bununla birlikte bazı araştırmalar, turunç özlerinin doğal şekilde kullanımının, bazı uyarıcıların yaptığı gibi kalbinize ve sinir sisteminize zarar vermediğini, hatta sinir sistemi aktivitesini canlandırdığını göstermektedir. [5*] [6*] [7*]
P-sinefrin ayrıca diğer narenciye meyvelerinde ve mandalina ve clementine gibi meyvelerin sularında da bulunmaktadır.
Limonen
Diğer turunçgiller gibi, turunç meyvesi de anti-inflamatuar ve antiviral özelliklere sahip olduğu bilinen bir bileşik olan limonen içerir. Araştırmalar sonucunda, limonenin kolon kanserini önleyebileceği düşünülmektedir. Devam eden bir çalışma da Covid-19 için bir tedavi olarak limonenin kullanımı araştırılmaktadır. Araştırmalar hala devam etmektedir. Bu sebeple limonenin Covid-19’u önleyip önleyemediği bilinmemektedir.
Oktopamin (P-oktomapin)
Turunç meyvesinde bulunan bir diğer protoalkaloid, p-oktopamindir. Turunç özlerinde çok az p-oktopamin bulunur. Ayrıca meyvenin tamamının tüketiminden sonra karaciğerde çok hızlı metabolize olduğu düşünülmektedir. Vücuda herhangi bir olumsuz etkisi görülmemiştir.
Diğer Bileşikler
Turunç bitkisinin yaprakları, antioksidan görevi gören C vitamini bakımından zengindir. Kabuğu ise yüksek tıbbi değeri olan güçlü antioksidanlar yani yüksek flavonoid içermektedir. Antioksidanlar, hücre hasarını önleyerek vücudunuzu hastalıklardan koruyabilen maddelerdir. Hücrelerinize zarar veren, iltihaplanmayı ve hastalık risklerini artıran serbest radikallerle savaşarak vücudu hastalıklara karşı korumaktadırlar.
Turunç Kilo Vermeye Yardımcı Olur Mu?
Turunç ve diğer narenciye çeşitleri kilo vermede etkilidir. Ancak bu konunun doğruluğu ile ilgili kanıtlar sınırlıdır. Kilo vermede kullanılan takviyeler, diğer bileşenlerle birlikte turunç özlerini de içermektedir. Özellikle p-sinefrinin yağ yakımını artırdığı, enerji verdiği ve tokluk hissi yarattığı bilinmektedir. Bu sebeple de kilo vermede yardımcı olabildiği düşünülmektedir. Ancak turunç bitkisinin kilo verdirip verdirmediği hakkında daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.
Turunç Nasıl Kullanılır?
Çiçeğinden kabuğuna kadar birçok farklı şekilde tüketilen turunç, ferahlatıcı tadıyla yalnızca evlerde değil farklı sanayi ürünlerinde de kullanılmaktadır.
Kabuğundan ve çiçeklerinden elde edilen uçucu yağdan parfüm yapılmaktadır. Çiçekleri oldukça güzel bir kokuya sahip olduğu için esans yapımında kullanılır. Bu esansı sabunlara, şampuanlara katılarak harika kokulara sahip ürünler elde edilmektedir. Ayrıca esansı gıda sanayiinde de tatlandırıcılara koku vermesi için eklenmektedir.
Çiçeklerinden daha farklı bir koku taşıyan turunç kabuğunun aromatik kokusu yemeklere tat vermek için kullanılır. Genelde kabukları rendelenerek yemeklere turunç aroması katmak ve aromasını güzelleştirmek için kullanılmaktadır. Çoğu zaman özel tariflerin ana malzemesi olarak da yemeklere konulmaktadır.
Mutfakta yine salatalara ya da et yemeklerine tat vermek için limona alternatif olarak tercih edilmektedir. Nar ekşisi gibi turunç ekşisi de yemeklere lezzet katması için üretilmektedir. Ayrıca güzel kokusu sayesinde kabuklarından merhem, tentür ve macun yapılır.
Kabuklarının besin değeri yüksek olduğu için kurutulur ve turunç yaprakları ile birlikte çay ya da şurup yapılarak değerlendirilir.
Kabuklarının ve çiçeklerinin yanı sıra turunç çiğ meyve olarak da yenir. Acımsı tadı yüzünden doğrudan yenmesi zor olan bu meyvenin bazı yörelerde acılığını alması için üzerine şeker serpilerek ya da bal dökülerek tüketilmektedir.
Turunç Çayı Nasıl Yapılır?
- 1 portakal
- 1 kan portakalı
- 1 greyfurt
- 2 mandalina
- 3 yemek kaşığı toz şeker
- 3 karanfil
- 500 ml su
Meyvelerin kabuklarını soyup iri iri küp şeklinde doğrayın. Bir tencereye suyu, meyveleri, şekeri ve karanfili ekleyip kaynatın. Kaynadıktan sonra ocağı kısın ve 3 dakika daha kaynatın. Sıcak servis yapın.
Turunç Reçeli Nasıl Yapılır?
Oldukça geniş bir kullanım alanına sahip olan turunç, mutfakta tatlılardan marmelatlara kadar birçok tarifte kullanılmaktadır. Acımsı ekşi bir tada sahip olduğu için meyve olarak pek fazla çiğ tüketilmemektedir. Buna rağmen marmelat ve tatlı yapımlarında tercih edildiği için çokça aranan bir meyvedir.
Turunç reçeli tarifi için malzemeler;
- 20 adet turunç
- 1,5 kilo toz şeker
- 4 su bardağı su
- 3-4 damla limon suyu
Turunçların dış kabuklarını rende ile hafifçe alın. Daha sonra kabuklarını dilim dilim ayırın ve kabukların içerisinde kalan beyaz kısımları temizleyin. Bu işlemler bittikten sonra 5 gün boyunca kabuklar acısını bırakana kadar suda bekletin ve sabah akşam suyunu değiştirin. Suda beklettiğiniz kabukları, rulo şekilde sarıp bir iğne yardımıyla, tencerenize sığacak şekilde tek tek ipe geçirin. İpe dizilmiş turunçları üstünü geçecek kadar su koyup kaynatın. Kaynama başladıktan sonra 15 dakika boyunca turunçları haşlamaya devam edin. Bu işlemi 3 kez tekrarlayın. (Her defasında yeniden su ekleyip yeniden kaynatın)
Kaynama işlemleri bittikten sonra şekeri ve 4 su bardağı suyu ekleyip orta ateşte kıvam alana kadar suyu pişirin. Yaklaşık olarak 30-40 dakika piştikten sonra üzerine 3-4 damla limon suyu ekleyin, karıştırın ve biraz daha kaynatıp altını kapatın. Biraz soğuduktan sonra üzerindeki ipleri söküp bir kavanozda dinlenmeye alın.
Ek Bilgi: Turunç kabuklarını suda bekletirken, soğuk ortamda olmalarına dikkat edin. Balkonda veya buzdolabında bekletmeniz turunç kabuklarının yumuşamasını engelleyecektir.
- Püf Noktalar: Suda beklettiğiniz turunç kabuklarını 5 gün boyunca 12 saatte bir yıkayarak suyunu değiştirmelisiniz.
- Reçelin altını kapatmaya yakın tencereye ekleyeceğiniz bir çay kaşığı tereyağı reçelin daha parlak görünmesini sağlar.
