Rezene, yaygın olarak Sambuca ve Absent’de aroma verici bir madde olarak biliniyor olsa da gaz ve hazımsızlık için özellikle bebeklerde tedavi amaçlı kullanılan şifalı bir bitkidir. Ancak rezene aslında eski çağlardan beri besleyici özellikleri için de kullanılmakta ve geleneksel tıpta önemli bir rol oynamaktadır.
BESLENME TÜYOLARI İÇİN TIKLAYIN
Güçlü Bir Bağışıklığa Sahip Olmanız İçin Gereken Vitaminler! Youtube Videomuzu İzleyebilirsiniz.
Antik tarihte Romalılar, Yunanlılar ve Mısırlılar rezeneyi sağlık ve zevk sembolü olarak törenlerinde kullanmışlardır. Aynı zamanda binlerce yıldır sindirim şikâyetlerini yatıştırma özelliği ile de değer kazanmıştır.
Günümüzde bu popüler sebze, en yaygın kullanılan şifalı bitkilerden biri olmaya devam etmektedir. Rezene, genel olarak esansiyel yağ şeklinde ve bitkinin tüm kısımlarının pişirilmesiyle tüketilmektedir. Ayrıca anti-inflamatuar, anti-mikrobiyal, anti-viral, anti-tümör ve anti-spazmodik özellikleri ile 40’tan fazla hastalık türü için ilaç olarak da kullanılmaktadır. Bu özellikleri ile rezenenin binlerce yıldır değerli bir bitki olarak görülmektedir.
İçindekiler
Rezene Nedir?
Rezene, meyan kökü ve kereviz benzeri, ilginç tada sahip bir kış sebzesidir. İlk başta tadına alışmak biraz zaman alsa da, rezenenin sağlığa birçok miktarda faydası bulunmaktadır. Bitki, Güney Akdeniz bölgesinde ortaya çıkmıştır. Taşıyıp ekme yoluyla da Kuzeyde, Doğu ve Batı yarım kürelerde yabani olarak yetiştirilmeye başlanmıştır.
Rezenenin bilimsel adı Foeniculum Vulgare‘dir. Tüylü yaprakları ve sarı çiçekleri olan, biraz dereotuna benzeyen çok yıllık eski bir bitkidir. Rezene, oldukça aromatik özellikleriyle bilinmektedir. Biraz anason gibi kokmaktadır. Rezene için en verimli büyüme mevsimi sonbahar ve kıştır.
Rezene fiziksel olarak beyaz soğanı ve uzun yeşil saplarıyla tanınmaktadır. Kereviz ve yaban havucu gibi diğer saplı sebzelerle de akrabadır. Ampule benzer kök tohumları, sap ve yapraklar dâhil olmak üzere tüm rezene bitkisi yenilebilmektedir.
Rezene soğanı doğranıp salatalara, makarnalara ve daha farklı yemeklere eklenebilmektedir. Eklenildiği herhangi bir yemeğe gevrek doku ve tatlı bir meyan kökü aroması vermektedir. Rezene soğanı, biyoflavonoidler, fenolik asitler, tanenler, kumarinler ve hidroksisinamik asitler dâhil olmak üzere bir dizi fenolik bileşik içermektedir. {1*}
Rezene tohumları flavonoid antioksidanlar açısından zengindir ve konsantre bir mikro besin kaynağı içermektedir. Rezene tohumlarından, rezene esansiyel yağı üretiminde ise önce bir miktar tohumlar ezilmekte ardından buhar damıtma adı verilen bir işlem yapılmaktadır.
Rezene Besin Değerleri
Ortalama büyüklükte bir rezene ampul kökü 73 kalori, 3 gram protein ve 17 gram karbonhidrat içermektedir. Sadece eser miktarda yağ bulundurmakta ve kolesterol içermemektedir. Rezene, lif bakımından son derece zengindir ve her bir ampul kök 7 gram lif içermekte ve günlük lif ihtiyacının yüzde 28’ini karşılamaktadır. Çoğu insan beslenme düzeninde lif alımından yoksundur, günde diğer yiyeceklerden yalnızca ortalama 7 gram lif tüketebilmektedir. Bu nedenle diyetinize rezene eklemek, lif alımınızı ikiye katlamanızı sağlamaktadır.
Bir ampul kök ayrıca 969 miligram potasyum içermektedir. Uzmanların önerdiği günlük potasyum miktarının yüzde 27’sini sağlayabilmektedir. Potasyum, kan basıncını düşürmeye yardımcı olmak ve sıvı dengesini korumak için kritik öneme sahiptir.
Rezene ayrıca C vitamini bakımından da zengindir ve her ampul kök başına 28 miligram C vitamini içermektedir. Bu kritik vitamin için uzmanlar tarafından önerilen günlük miktarın neredeyse yarısını karşılamaktadır. C vitamini, yaşlanmayı yavaşlatmanın yanı sıra sağlıklı bir bağışıklık sistemini korumaya yardımcı olabilecek güçlü bir antioksidandır. Rezene, A vitamini, B-6 vitamini, K vitamini ve folat gibi ek önemli vitaminler de içermektedir. Aynı zamanda demir, kalsiyum, bakır, çinko ve selenyum gibi diğer mineraller için de iyi bir kaynaktır. {2*}
Bir fincan çiğ rezene soğanın içerdiği besin değerleri, vitamin ve mineral oranları aşağıdaki gibidir: {3*}
- 27 Kalori
- 6 Karbonhidrat
- 3 gram Lif
- 1 gram Protein
- 10 miligram C vitamini (günlük tavsiye edilen değerin % 17’si)
- 360 miligram Potasyum (günlük tavsiye edilen değerin % 10’u)
- 2 miligram Manganez (günlük tavsiye edilen değerin % 8’i)
- 23 mikrogram Folat (günlük tavsiye edilen değerin % 6’sı)
- 43 miligram Kalsiyum (günlük tavsiye edilen değerin % 4’ü)
- 0,6 miligram Demir (günlük tavsiye edilen değerin % 4’ü)
- 15 miligram Magnezyum (günlük tavsiye edilen değerin % 4’ü)
- 44 miligram Fosfor (günlük tavsiye edilen değerin % 4’ü)
- 0,6 miligram Niasin (günlük tavsiye edilen değerin % 3’ü)
- 0,1miligram Bakır (günlük tavsiye edilen değerin % 4’ü)
- 117 IU A vitamini (günlük tavsiye edilen değerin % 2’si)
Rezenenin Faydaları Nelerdir?
Uzmanlar tarafından yapılan çeşitli araştırmalar sonucunda, rezenenin insan sağlığına birçok faydası olduğu görülmüştür. Rezene, kardiyovasküler sağlığı artırma, cildi iyileştirme, sindirime yardımcı olma, tokluğu artırma, bebeklerde koliği giderme, kanseri önleme, göz sağlığını iyileştirme ve menopoz semptomlarını hafifletme gibi özelliklere sahip oldukça şifalı bir bitkidir.
Kemik Sağlığını Artırır
Kalsiyum içermesi sebebiyle rezene, kemik sağlamlığını artırma ve sağlığını korumaya yardımcı olmaktadır. Bir fincan rezene yaklaşık 43 miligram kalsiyum içermektedir. Bu, kalsiyum içeriği yüksek gıdaları yeterince tüketmeyenler ve kalsiyum eksikliği olanlar için faydalı olmaktadır.
Araştırmalar, beslenme düzenine dâhil edilen besin kaynaklarından alınan kalsiyumun kemik mineral yoğunluğunu artırdığını da göstermektedir. {4*} Ancak, rezenede bulunan tek kemik güçlendirici mineral kalsiyum değildir. Rezene ayrıca kemik sağlamlığını korumada rol oynayan magnezyum, fosfor ve K vitamini de içermektedir.
Cilt Sağlığını İyileştirir
Rezene, C vitamini bakımından oldukça zengindir ve sadece bir ampul kökte uzmanlar tarafından önerilen günlük miktarın neredeyse yarısını karşılamaktadır. C vitamini, erken yaşlanmaya yol açabilecek serbest radikal hasarını azaltmaya yardımcı olabilecek güçlü bir antioksidandır.
C vitamini ayrıca kolajen oluşumu için oldukça gereklidir ve cildin görünümünü korumada güçlü bir araçtır, bu da rezeneyi yaşlanmayı doğal olarak yavaşlatmak için iyi bir seçim haline getirmektedir. C vitamini eksikliğine iskorbüt adı verilir, bu da kolajeni düzgün bir şekilde oluşturamama, diş etlerinde ve deri altında kanamaya yol açmaktadır. {5*}
Bu fonksiyonlar ile, yeterli C vitamini alımı, kırışıklıkların görünümünü azaltmak ve sağlıklı cildi korumak için kritik öneme sahiptir. Tavsiye edilen miktar günde 60 miligramdır, ancak rezene gibi tüm gıda kaynaklarından alınan daha fazla C vitamini, cildinizin içten dışa sağlıklı kalmasına yardımcı olacaktır.
Kan Basıncını Düşürür
Rezene, yüksek potasyum ve düşük sodyum içeriği sebebiyle kan basıncını düşürmeye ve iltihabı azaltmaya yardımcı olmaktadır. Potasyum sodyuma karşı çalışır ve vücuttaki yüksek tansiyonla savaşmaktadır.
Potasyum açısından zengin bir diyet, yüksek sodyumlu bir diyetle karşılaştırıldığında sistolik kan basıncını 5,5 derece azaltabilmektedir. Ancak kan basıncı değişimini bir günde sağlaması beklenilmemelidir, düzenli olarak yüksek potasyum diyeti tüketerek kan basıncında bir düşüş görmek yaklaşık dört hafta sürmektedir. {6*} {7*}
Sindirime Yardımcı Olur
Rezene, sindirimi kolaylaştırması sebebiyle GAPS diyetinin önemli bir parçasıdır. Rezene 7 gram lif içerdiğinden sağlıklı bir sindirim sisteminin korunmasına yardımcı olmaktadır. Sindirim sistemindeki kaslar, gastrointestinal kasların hareketliliğini arttırması için liflere ihtiyaç duymaktadır.
Kabızlık ve hassas bağırsak sendromu(IBS) gibi sindirim sorunlarıi yetişkinlerde çok yaygın olduğundan, rezene yapılan herhangi bir diyete harika bir katkı sağlamaktadır. Bu yüzden şifalı bir diyet için önerilen gıdalardan biridir.
Ek olarak lifler, sindirim sisteminde hareket ederken küçük bir fırça gibi davranır ve kolon kanserine neden olabilecek toksinleri müshil gibi davranarak temizlemektedir.
Uluslararası Gıda Bilimleri ve Beslenme Dergisi’nde yayınlanan araştırma, rezenenin sindirimi artıran faaliyetlerini desteklemek için önemli miktarda veriye sahip olduğunu göstermektedir. Araştırmacılar ayrıca sindirime yardımcı olma özellikleri için zencefil, nane, narenciye, karahindiba ve papatyaya da dikkat çekmektedir. {8*}
Ayrıca bazı kültürlerde sindirime yardımcı olmak ve ağız kokusunu gidermek için yemeklerden sonra rezene tohumlarını çiğnemek de oldukça yaygındır.
Rezenede bulunan bazı yağlar, sindirim işlevini üstlenen salgıların salgılanmasını uyarmaya yardımcı olmaktadır. {9*} Rezene, asit reflüsü olan kişiler için de faydalı olabilmektedir. Beslenme düzenine rezene eklemek, vücudunuzdaki, özellikle midenizdeki pH seviyesini dengelemeye yardımcı olmakta ve yemeklerden sonra reflüyü azaltabilmektedir.
Tokluğu ve Doygunluğu Artırır
Lifler kalori içermediği için beslenme programına eklenen belirli miktarda rezene, gün içerisinde vücuda tokluk sağlamaktadır. İnsanlar lifi parçalamak için gerekli enzimlere sahip değildir, bu nedenle kalori olarak emilememektedir. Rezene 7 gram kalorisiz dolgu lifi sağlamaktadır.
Araştırmalar, lif oranı yüksek diyetlerin insanların etkili bir şekilde kilo vermesine yardımcı olabileceğini göstermektedir. 2001 yılında yapılan bir araştırma, diyet programlarına başka hiçbir ögeyi değiştirmeden günde 14 gram lif ekleyen katılımcıların, günde yaklaşık yüzde 10 daha az kalori aldıklarını ve dört aylık bir süre içinde yaklaşık dört kilo verdiklerini saptamıştır. Diyete rezene ve diğer yüksek lifli yiyecekleri ekleyerek lif alımını artırmak, zahmetsizce daha fazla tokluk hissetmenin ve kilo vermenin basit bir yolu olabilmektedir. {10*}
Koliği İyileştirir
Bebek koliği, nispeten iyi huylu bir tıbbi durum olmasına rağmen, yeni ebeveynler üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilmektedir. Kolikli bir bebeğin çoğu ebeveyni, muhtemelen ağlayan çocuklarını yatıştırmak için neredeyse her şeyi denemektedir.
Disiklomin hidroklorür adı verilen kolik için kullanılan mevcut ilacın bazı ciddi yan etkileri olabilmekte ve sürekli olarak kolik üzerinde etkili olmayabilmektedir. Ancak araştırmacılar, rezene tohumu yağının ağrıyı azalttığını ve ince bağırsaktaki hareketliliği artırdığını, bu da onu kolik için mükemmel bir doğal çare haline getirdiğini bulmuştur. Rezene ayrıca bebeği sakinleştirmeye ve karın şişliğini azaltmaya yardımcı olmaktadır.
2003 yılında yapılan bir çalışmada, araştırmacılar 125 bebekte rezene tohumu yağını plasebo etkisi ile karşılaştırmışlardır. Rezene tohumu yağı ile tedavi edilen grubun, kontrol grubundakilere kıyasla, hiçbir yan etkisi olmaksızın, ağlama atakları incelendiğinde yüzde 65 daha az kolik olduğu bildirilmiştir. Her ne kadar bu araştırma umut verici olsa da şu anda bebekler için belirlenmiş güvenli bir doz yoktur. Bebeklerde kolik tedavisinde rezene kullanmanın en güvenli yolu, emziren bir annenin rezene çayı içmesidir. {11*} {12*}
Kanseri Önlemeye Yardımcı Olur
Rezene, böcek ısırıkları veya boğaz ağrısı gibi iltihaplı durumların tedavisine yardımcı olmak için Çin tıbbında yüzyıllardır kullanılmaktadır. Rezenenin iltihabı azaltma özelliği, araştırmacıları rezenenin çeşitli kanser türleri de dahil olmak üzere diğer iltihaplı hastalıklara uygulanıp uygulanamayacağını araştırmaya yöneltmiştir.
Rezene, bazı klinik çalışmalarda doğal bir kanser ilacı gibi davrandığı ve meme kanseri hücrelerinin büyümesini azaltmaya yardımcı olduğu gösterilen anetol adı verilen bir yağ içermektedir. Tam olarak nasıl kullanılabileceğini belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmasına rağmen, anetolün kanser gelişimine yol açabilecek iltihabı azalttığına inanılmaktadır. {13*}
Ayrıca selenyum, kanser ölüm oranlarını azaltmaya yardımcı olabilecek eser bir mineraldir. 8.000’den fazla katılımcıyla yapılan büyük bir çalışma, selenyumun kanser kaynaklı ölüm oranını azalttığını ve gelecekteki kanser vakalarını azalttığını tespit etmişlerdir. {14*}
Kalp Hastalığı Riskini Azaltır
Lif oranı yüksek gıdaların, özellikle rezenede bulunan çözünür liflerin, kan dolaşımındaki kolesterol seviyelerini düşürmede etkili olduğu gösterilmiştir. Lif içeriği yüksek bir diyet, kandaki kolesterolü normal bir seviyeye düşürerek kalp krizi ve felç riskini azaltmaya yardımcı olmaktadır.
2018’de Menopoz Tıbbı Dergisi’nde yayınlanan bir araştırma, menopoz sonrası kadınların kolesterollerini iyileştirmek için rezene kullandıklarında, LDL ve HDL kolesterol ve trigliserit seviyelerinde hafif bir pozitif değişiklik gözlemlemişlerdir. {15*}
Yüksek lif ve potasyum içeriği ile rezenenin, hem kolesterolü hem de kan basıncını düşürerek kardiyovasküler hastalık riskini azaltmada çifte etki yaptığını göstermektedir. Rezene ayrıca folat ve C vitamini gibi potansiyel olarak kardiyovasküler sağlığı koruyucu faktörler açısından da zengindir.
Göz Sağlığında Etkilidir
Rezenede bulunan flavonoidler, C vitamini ve çinko gibi iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olan antioksidanlar, görme seviyesini artırmaya ve çeşitli göz hastalıklarının ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olabilmektedir. Hatta gözlerde yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan Makula Dejenerasyonu’nu önleme etkisine sahip olduğu da belirtilmektedir. {16*}
Menopoz Belirtilerini Hafifletebilir
Menopoz Tıbbı Dergisi’nde 2017 yılında yapılan bir araştırma, bir fitoöstrojen olan rezenenin kullanımının menopoz semptomlarının hafifletilmesinde etkili olabileceğini düşündürmektedir. Araştırmacılar, en az bir yıldır (beş yıldan fazla olmayan) menopoz sonrası olan ve az ve orta derecede menopoz semptomlarına sahip olan 45 ila 60 yaşları arasındaki 90 kadını analiz etmişlerdir. Katılımcılar, sekiz hafta boyunca günlük olarak rezene ve plasebo etkili kapsülleri kullanmışlardır.
Rezene kullanan grupta bulunan kadınlardaki semptomlarda önemli iyileşmeler görülürken, plasebo etkisi kullanan gruptaki kadınlar semptomlarında bir değişme görmemişlerdir. Araştırmacılar, rezenenin düşük östrojen düzeyine sahip kadınlarda ve erken menopoz geçirmiş veya histerektomi veya ooferektomi geçirmiş kadınlarda menopoz semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabileceği sonucuna varmıştır. {17*}
Ayrıca Menopoz Tıbbı Dergisi’nde yayınlanan 2018 tarihli başka bir çalışmada ise rezene, menopoz semptomlarını hafifletmek için kullanıldığında, vajinal kaşıntı, kuruluk, uyku sorunları ve gece terlemesi ve sıcak basması gibi vazomotor semptomların azaltılmasına yardımcı olduğunu da saptamışlardır. Rezene ayrıca cinsel işlevi ve cinsel tatmini artırmaya da yardımcı olmaktadır. {18*}
Anne Sütü Üretimini Artırır
Rezene, emziren kadınlar için bir Galaktagog ajanı olarak kullanılmaktadır. Galaktagoglar anne sütü üretimini artırmaktadır. Rezenenin anne sütü üretimini teşvik etmede etkili olup olmadığına dair araştırmalar olsa da, çoğu araştırma doğal galaktagoglar olarak şifalı otları kullanmayı seçen birçok kadının en sık rezene, deve dikeni ve keçi otunu tercih ettiğini göstermektedir. {19*}
Rezene’nin Geleneksel Tıptaki Yeri
Rezene, Geleneksel Çin tıbbında tıkanıklıktan anne sütünün akışını artırmaya kadar çeşitli rahatsızlıklara yardımcı olmak için kullanılmıştır. Ayrıca mide rahatsızlığına, böcek ısırıklarına veya boğaz ağrısını yatıştırmaya da yardımcı olmaktadır.
Rezene, Ayurveda tıbbında da oldukça değerlidir. Bu sistemin belirttiği tüm vücut tiplerini dengelemeye yardımcı olduğu düşünülmektedir. Gözleri ve beyni beslediği kabul edilmekte ve gaz ve hazımsızlık gibi sindirim şikayetlerini de giderdiği bilinmektedir.
Geleneksel tıpta rezene, soğuk algınlığı ve öksürük gibi basit sorunlardan kanser, artrit, kolik, karın ağrısı, ishal, kabızlık, karaciğer ağrısı ve böbrek sorunları gibi daha karmaşık durumlara kadar çeşitli rahatsızlıkları tedavi etmek için kullanılmaktadır. {20*}
Rezene Nasıl Seçilir? Rezene Nasıl Kullanılır?
İyi bir rezene ampul kökü seçerken, sağlam ve alt kısmı çoğunlukla beyaz olanlar tercih edilmelidir. Altta kısmında kahverengi veya benekli lekeler olan ampul köklerinden kaçınılmalıdır. Sapları da kökle birlikte demetlenmeli ve çiçeklenmemelidir.
Rezene ampul kökü buzdolabında yaklaşık dört ila beş gün kalabilmektedir. Zamanla lezzetini kaybetme eğilimindedir, bu nedenle birkaç gün içinde tüketilmelidir. Tohumlar, yapraklar ve ampul kökün kendisi de dahil olmak üzere rezene soğanının tüm parçaları yenebilmektedir. Tohumlar genellikle kurutulur ve baharat olarak kullanılmaktadır.
Rezene ampul kökünü tüketilmek üzere hazırlamak için önce ampulün filizlendiği yerdeki saplarını kesilmelidir. Ardından, seçtiğiniz tarife göre ampul kökü dikey olarak ince dilimler halinde dilimleyebilir, soğanını çiğ yiyebilir, soteleyebilir veya başka sebzelerle birlikte kavurabilirsiniz.
Rezene Zararları Nelerdir?
Çoğu insan için rezene harika, sağlıklı bir sebze seçimi olsa da, belirli tıbbi durumları olan kişilerin rezene tüketimini sınırlaması veya tüketmemesi gerekebilmektedir. Bazı kişilerin rezeneye ve tohumlarına karşı alerjisi olabilmektedir ve bu nedenle rezene tohumlarını tüketmekten kaçınmalıdır.
Yüksek potasyum içeriği sebebiyle, böbrek hastalığı olanlar beslenme programlarına dâhil ettikleri rezene miktarını sınırlamalıdır. Genel olarak kan basıncını kontrol etmeye yardımcı olması için reçete edilen Beta Blokerleri kullanan kişilerde potasyum seviyelerini yükseltebileceği öngörüldüğünden rezeneden kaçınmaları gerekmektedir. {21*}
Hamile ve emziren kadınların da doktorlarına danışmadan tüketmeleri önerilmemektedir.
Kaynaklar
{1*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5949305/
{2*} https://fdc.nal.usda.gov/ndb/foods/show/3601?fg=&man=&lfacet=&format=&count=&max=25&offset=&sort=&qlookup=fennel
{3*} https://fdc.nal.usda.gov/ndb/foods/show/11957?fgcd=&manu=&format=&count=&max=25&offset=&sort=default&order=asc&qlookup=fennel&ds=&qt=&qp=&qa=&qn=&q=&ing=
{4*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4784773/
{5*} https://lpi.oregonstate.edu/mic/health-disease/skin-health/vitamin-C
{6*} https://www.heart.org/en/health-topics/high-blood-pressure/changes-you-can-make-to-manage-high-blood-pressure/how-potassium-can-help-control-high-blood-pressure
{7*} https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/ajpregu.00491.2005
{8*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22010973/
{9*} https://informahealthcare.com/doi/abs/10.3109/09637486.2011.627841
{10*} https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1753-4887.2001.tb07001.x
{11*} https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12868253/
{12*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4050441/
{13*} https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0944711312000815
{14*} https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/412293
{15*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5949305/
{16*} https://www.nei.nih.gov/learn-about-eye-health/outreach-campaigns-and-resources/eye-health-data-and-statistics/age-related-macular-degeneration-amd-data-and-statistics
{17*} https://www.jwatch.org/fw112900/2017/05/19/fennel-tied-reduction-menopausal-symptoms?query=pfwTOC&jwd=000020054348&jspc=
{18*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5949311/
{19*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5338995/
{20*} https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4137549/
